Σήμερα οι πάντες συμφωνούν ότι η
Ελλάδα βιώνει μία τεραστίων διαστάσεων πολυεπίπεδη κρίση. Κι όμως, οι
πολίτες έχουν κλειστεί στα καβούκια τους, νιώθοντας ανίκανοι ή απλά
απρόθυμοι να αντισταθούν στις δυνάμεις που συμμετέχουν στην οικονομική
και κοινωνική αποσύνθεση της χώρας.
Προφανώς αισθάνονται ότι η αμφισβήτηση των υφιστάμενων συνθηκών
δεν θα παράγει άμεσα απτά οφέλη για τους ίδιους. Αυτή είναι η αποθέωση
μιας εγωκεντρικής, εγωιστικής κουλτούρας.
Ετσι, οι ηγεσίες των εργατικών συνδικάτων, που την εποχή πριν από την κρίση είχαν ως χόμπι την ενασχόληση με συμβολικές διαμαρτυρίες, καλώντας τους εργαζομένους να λαμβάνουν μέρος σε απεργίες σε τόσο συχνά διαστήματα που πολλές φορές εξόργισαν τους υπόλοιπους πολίτες, τώρα διστάζουν ακόμη και να οργανώσουν μια απεργία, διότι μόνο μερικές εκατοντάδες ή έστω λίγες χιλιάδες ατόμων θα κάνουν τον κόπο να εμφανιστούν -και όλα αυτά όταν κοντά στους 1,5 εκατομμύριο Ελληνες, από ένα συνολικό εργατικό δυναμικό 3,7 εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι χωρίς δουλειά. Η αλήθεια είναι ότι οι Ελληνες έχουν στην πλειονότητά τους παραδοθεί πλήρως στην «τρόικα», η οποία διοικεί τη χώρα. Αυτά, λοιπόν, για τον περιβόητο ριζοσπαστισμό της ελληνικής κοινωνίας.
Ο ιδιωτικός τομέας
Οι αδυναμίες της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας δεν περιορίζονται στο δημόσιο τομέα, όπως αρέσκεται να ισχυρίζεται η Δεξιά, ενώ καταστρέφει μεθοδικά τη δημόσια υγεία και τη δημόσια εκπαίδευση ως μέρος ενός στρατηγικού σχεδίου με στόχο την αντικατάσταση αυτών και όλων των υπόλοιπων δημόσιων υπηρεσιών με την παροχή ιδιωτικών υπηρεσιών. Αν και μεγάλο μέρος του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα είναι πράγματι βυθισμένο στη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα, ο ιδιωτικός τομέας είναι πιθανότατα σε ακόμη χειρότερη κατάσταση: μη ανταγωνιστικός, παρασιτικός και εξίσου διεφθαρμένος. Εκτιμάται από το ΔΝΤ ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις (πολλές εκ των οποίων είναι υπεράκτιες εταιρείες, έχουν αλλάξει τίτλους κυριότητας ή έχουν παύσει να λειτουργούν) οφείλουν περίπου 70 δισ. ευρώ σε μη καταβληθέντες φόρους στο κράτος. Συνολικά, οι πλούσιοι στην Ελλάδα δεν αισθάνονται καμία ευθύνη για την τραγική κατάσταση της χώρας και δεν έχουν δείξει απολύτως καμία προθυμία, όπως συχνά παραπονιούνται οι διεθνείς πιστωτές της χώρας, να συμβάλουν στη διάσωσή της. Αυτοί που έχουν επωμιστεί το βάρος του χρέους της χώρας είναι οι φτωχοί εργαζόμενοι και τα μεσαία στρώματα.
Ωστόσο, στην Ελλάδα, όπως και παντού αλλού στο καπιταλιστικό σύμπαν, τα μεγάλα βιομηχανικά και χρηματοοικονομικά συμφέροντα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό για την επιβίωσή τους από το κράτος. (Σημειώστε, για παράδειγμα, ότι η ελληνική ναυτιλία είναι «off the books» και δεν πληρώνει φόρους στο ελληνικό κράτος). Οσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών της οικονομίας, εκεί όπου η Ελλάδα υποτίθεται ότι έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, η κατάσταση είναι απολύτως γελοία: χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες, υψηλές τιμές και ένα ανεκπαίδευτο και χωρίς κίνητρα εργατικό δυναμικό (αν και μορφωμένο) συγκροτεί ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανίας τροφίμων, τουρισμού και φιλοξενίας, καθώς και τη βιομηχανία τηλεπικοινωνιών.
«Αγρια Δύση»
Στο ιδιόμορφο τοπίο του ελληνικού καπιταλισμού, η συνήθης πρακτική ανάμεσα σε πολλούς Ελληνες επιχειρηματίες είναι να λεηλατούν την εταιρεία για ιδιωτικό όφελος και στη συνέχεια να μεταφέρουν την ευθύνη για τα οικονομικά προβλήματα της εταιρείας ή του οργανισμού στους εργαζομένους. Στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον, όπου το επίσημο ποσοστό ανεργίας είναι κοντά στο 28% και η ανεργία των νέων για τις ηλικίες 16 έως 24 ανέρχεται στο 65%, η παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας και η κατάχρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων είναι διαδεδομένα φαινόμενα και σε εξαιρετικά σοβαρό επίπεδο στον ιδιωτικό τομέα εργασίας της αγοράς, ενώ η απλήρωτη εργασία έχει αναδειχθεί ως ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του τρόπου με τον οποίο διεξάγει σήμερα τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες η ελληνική καπιταλιστική τάξη. Αλλά, όπως επισημάνθηκε νωρίτερα, ελάχιστες είναι πλέον οι μεγάλης κλίμακας οργανωμένες αντιδράσεις στο φαινόμενο «Αγριας Δύσης» που επικρατεί στις εργασιακές σχέσεις, είτε από τους ίδιους τους εργαζομένους είτε από τα συνδικάτα τους.
Η καταπληκτική παθητικότητα της μεγάλης πλειονότητας των Ελλήνων πολιτών απέναντι στην καταστροφική κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα θα περάσει σίγουρα στα πολιτικά χρονικά ως μία «μεγάλη ανωμαλία» στην ιστορία ενός κατά τα άλλα γενναίου, θαρραλέου και υπερήφανου έθνους.
Πρόσφατα, σε μια εκτενή συνέντευξή του σε αμερικανικό δημοσιογραφικό έντυπο, λίγες εβδομάδες πριν παραχωρήσει συνέντευξη στην «Κ.Ε.», ο Γκρεγκ Πάλαστ αναφέρθηκε στους Ελληνες. Σχολιάζοντας την παθητικότητα που επιδεικνύουν απέναντι στη σημερινή κρίση, τους αποκάλεσε «ιστορικά δειλούς» και, συγκρίνοντάς τους με τους Αργεντινούς και με τον τρόπο που αυτοί αντιμετώπισαν τη δική τους οικονομική κρίση την περίοδο 2000-01, δήλωνε στη συνέχεια ότι δεν μπορεί να γίνει σύγκριση, γιατί οι Αργεντινοί έχουν κότσια. Η παραπάνω ανάλυση της διαμόρφωσης της ελληνικής κουλτούρας απαντά, θεωρώ, τουλάχιστον εν μέρει, στο ζήτημα της πολιτικής απάθειας των σημερινών Ελλήνων, ενώ θέλω να πιστεύω ότι ο Πάλαστ (χρησιμοποιώντας άλλη λέξη και όχι τα «κότσια») απλά προσπαθούσε να είναι προκλητικός.
Παλιομοδίτικη ρητορική
Καθώς η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας νέας εποχής στην ελληνική πολιτική, η αντιμετώπιση των αδυναμιών της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας θα είναι υψίστης σημασίας στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα δεσμά της πενίας και του νεοφεουδαλισμού. Αλλά τα σημάδια ότι η ελληνική Αριστερά έχει σήμερα επίγνωση της σημασίας της πολιτικής κουλτούρας ή ότι είναι πρόθυμη να περάσει στη φάση της ανάδειξής της σε μείζονος πολιτικοοικονομικού και κοινωνικού θέματος δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Τη στιγμή που η Δεξιά καταστρέφει ολόκληρο το δημόσιο τομέα με το πρόσχημα ότι είναι διεφθαρμένος και αναποτελεσματικός, η Αριστερά περιορίζεται σε μια παλιομοδίτικη πολιτική ρητορική, στέλνοντας έστω ακούσια μήνυμα στους ψηφοφόρους ότι θα αποκαταστήσει την παλαιά τάξη πραγμάτων όταν αναλάβει την εξουσία. Πράγματι, ο φόβος πολλών στο χώρο της Αριστεράς είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να γίνει ένα «νέο ΠΑΣΟΚ», ειδικά μετά τη μαζική ένταξη πρώην απαράτσικ του ΠΑΣΟΚ στους κόλπους του και αφού υπηρέτησαν ευσυνείδητα την καταστροφή του σοσιαλιστικού οράματος στην Ελλάδα και τη μετατροπή του έθνους σε μπανανία.
Η Ελλάδα έχει έναν τρομερά δύσκολο δρόμο μπροστά της. Η αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας προϋποθέτει μια νέα δημόσια φιλοσοφία, δηλαδή μια νέα πολιτική και ηθική φαντασία, όπου, πρώτα απ' όλα, τα δικαιώματα συνοδεύονται από υποχρεώσεις και μια βαθιά αίσθηση ευθύνης προς το κοινό καλό. Για τη σύγχρονη Ελλάδα, η αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας μπορεί να συνεπάγεται τη ριζική επανεφεύρεση της πολιτικής ως οχήματος προς μια καλή και δίκαιη κοινωνία. Ο χρόνος θα δείξει πολύ σύντομα αν η ελληνική Αριστερά είναι έτοιμη γι' αυτό.
* Το κείμενο αυτό αποτελεί, με ελάχιστες τροποποιήσεις, το δεύτερο μέρος άρθρου που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Το Change Greece Requires Changing the Nation's Political Culture - and This Could Be a Tall Order, Especially for the Left», στην επιθεώρηση «Truthout», προ 15ημέρου.
Ετσι, οι ηγεσίες των εργατικών συνδικάτων, που την εποχή πριν από την κρίση είχαν ως χόμπι την ενασχόληση με συμβολικές διαμαρτυρίες, καλώντας τους εργαζομένους να λαμβάνουν μέρος σε απεργίες σε τόσο συχνά διαστήματα που πολλές φορές εξόργισαν τους υπόλοιπους πολίτες, τώρα διστάζουν ακόμη και να οργανώσουν μια απεργία, διότι μόνο μερικές εκατοντάδες ή έστω λίγες χιλιάδες ατόμων θα κάνουν τον κόπο να εμφανιστούν -και όλα αυτά όταν κοντά στους 1,5 εκατομμύριο Ελληνες, από ένα συνολικό εργατικό δυναμικό 3,7 εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι χωρίς δουλειά. Η αλήθεια είναι ότι οι Ελληνες έχουν στην πλειονότητά τους παραδοθεί πλήρως στην «τρόικα», η οποία διοικεί τη χώρα. Αυτά, λοιπόν, για τον περιβόητο ριζοσπαστισμό της ελληνικής κοινωνίας.
Ο ιδιωτικός τομέας
Οι αδυναμίες της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας δεν περιορίζονται στο δημόσιο τομέα, όπως αρέσκεται να ισχυρίζεται η Δεξιά, ενώ καταστρέφει μεθοδικά τη δημόσια υγεία και τη δημόσια εκπαίδευση ως μέρος ενός στρατηγικού σχεδίου με στόχο την αντικατάσταση αυτών και όλων των υπόλοιπων δημόσιων υπηρεσιών με την παροχή ιδιωτικών υπηρεσιών. Αν και μεγάλο μέρος του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα είναι πράγματι βυθισμένο στη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα, ο ιδιωτικός τομέας είναι πιθανότατα σε ακόμη χειρότερη κατάσταση: μη ανταγωνιστικός, παρασιτικός και εξίσου διεφθαρμένος. Εκτιμάται από το ΔΝΤ ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις (πολλές εκ των οποίων είναι υπεράκτιες εταιρείες, έχουν αλλάξει τίτλους κυριότητας ή έχουν παύσει να λειτουργούν) οφείλουν περίπου 70 δισ. ευρώ σε μη καταβληθέντες φόρους στο κράτος. Συνολικά, οι πλούσιοι στην Ελλάδα δεν αισθάνονται καμία ευθύνη για την τραγική κατάσταση της χώρας και δεν έχουν δείξει απολύτως καμία προθυμία, όπως συχνά παραπονιούνται οι διεθνείς πιστωτές της χώρας, να συμβάλουν στη διάσωσή της. Αυτοί που έχουν επωμιστεί το βάρος του χρέους της χώρας είναι οι φτωχοί εργαζόμενοι και τα μεσαία στρώματα.
Ωστόσο, στην Ελλάδα, όπως και παντού αλλού στο καπιταλιστικό σύμπαν, τα μεγάλα βιομηχανικά και χρηματοοικονομικά συμφέροντα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό για την επιβίωσή τους από το κράτος. (Σημειώστε, για παράδειγμα, ότι η ελληνική ναυτιλία είναι «off the books» και δεν πληρώνει φόρους στο ελληνικό κράτος). Οσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών της οικονομίας, εκεί όπου η Ελλάδα υποτίθεται ότι έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, η κατάσταση είναι απολύτως γελοία: χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες, υψηλές τιμές και ένα ανεκπαίδευτο και χωρίς κίνητρα εργατικό δυναμικό (αν και μορφωμένο) συγκροτεί ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανίας τροφίμων, τουρισμού και φιλοξενίας, καθώς και τη βιομηχανία τηλεπικοινωνιών.
«Αγρια Δύση»
Στο ιδιόμορφο τοπίο του ελληνικού καπιταλισμού, η συνήθης πρακτική ανάμεσα σε πολλούς Ελληνες επιχειρηματίες είναι να λεηλατούν την εταιρεία για ιδιωτικό όφελος και στη συνέχεια να μεταφέρουν την ευθύνη για τα οικονομικά προβλήματα της εταιρείας ή του οργανισμού στους εργαζομένους. Στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον, όπου το επίσημο ποσοστό ανεργίας είναι κοντά στο 28% και η ανεργία των νέων για τις ηλικίες 16 έως 24 ανέρχεται στο 65%, η παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας και η κατάχρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων είναι διαδεδομένα φαινόμενα και σε εξαιρετικά σοβαρό επίπεδο στον ιδιωτικό τομέα εργασίας της αγοράς, ενώ η απλήρωτη εργασία έχει αναδειχθεί ως ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του τρόπου με τον οποίο διεξάγει σήμερα τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες η ελληνική καπιταλιστική τάξη. Αλλά, όπως επισημάνθηκε νωρίτερα, ελάχιστες είναι πλέον οι μεγάλης κλίμακας οργανωμένες αντιδράσεις στο φαινόμενο «Αγριας Δύσης» που επικρατεί στις εργασιακές σχέσεις, είτε από τους ίδιους τους εργαζομένους είτε από τα συνδικάτα τους.
Η καταπληκτική παθητικότητα της μεγάλης πλειονότητας των Ελλήνων πολιτών απέναντι στην καταστροφική κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα θα περάσει σίγουρα στα πολιτικά χρονικά ως μία «μεγάλη ανωμαλία» στην ιστορία ενός κατά τα άλλα γενναίου, θαρραλέου και υπερήφανου έθνους.
Πρόσφατα, σε μια εκτενή συνέντευξή του σε αμερικανικό δημοσιογραφικό έντυπο, λίγες εβδομάδες πριν παραχωρήσει συνέντευξη στην «Κ.Ε.», ο Γκρεγκ Πάλαστ αναφέρθηκε στους Ελληνες. Σχολιάζοντας την παθητικότητα που επιδεικνύουν απέναντι στη σημερινή κρίση, τους αποκάλεσε «ιστορικά δειλούς» και, συγκρίνοντάς τους με τους Αργεντινούς και με τον τρόπο που αυτοί αντιμετώπισαν τη δική τους οικονομική κρίση την περίοδο 2000-01, δήλωνε στη συνέχεια ότι δεν μπορεί να γίνει σύγκριση, γιατί οι Αργεντινοί έχουν κότσια. Η παραπάνω ανάλυση της διαμόρφωσης της ελληνικής κουλτούρας απαντά, θεωρώ, τουλάχιστον εν μέρει, στο ζήτημα της πολιτικής απάθειας των σημερινών Ελλήνων, ενώ θέλω να πιστεύω ότι ο Πάλαστ (χρησιμοποιώντας άλλη λέξη και όχι τα «κότσια») απλά προσπαθούσε να είναι προκλητικός.
Παλιομοδίτικη ρητορική
Καθώς η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας νέας εποχής στην ελληνική πολιτική, η αντιμετώπιση των αδυναμιών της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας θα είναι υψίστης σημασίας στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα δεσμά της πενίας και του νεοφεουδαλισμού. Αλλά τα σημάδια ότι η ελληνική Αριστερά έχει σήμερα επίγνωση της σημασίας της πολιτικής κουλτούρας ή ότι είναι πρόθυμη να περάσει στη φάση της ανάδειξής της σε μείζονος πολιτικοοικονομικού και κοινωνικού θέματος δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Τη στιγμή που η Δεξιά καταστρέφει ολόκληρο το δημόσιο τομέα με το πρόσχημα ότι είναι διεφθαρμένος και αναποτελεσματικός, η Αριστερά περιορίζεται σε μια παλιομοδίτικη πολιτική ρητορική, στέλνοντας έστω ακούσια μήνυμα στους ψηφοφόρους ότι θα αποκαταστήσει την παλαιά τάξη πραγμάτων όταν αναλάβει την εξουσία. Πράγματι, ο φόβος πολλών στο χώρο της Αριστεράς είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να γίνει ένα «νέο ΠΑΣΟΚ», ειδικά μετά τη μαζική ένταξη πρώην απαράτσικ του ΠΑΣΟΚ στους κόλπους του και αφού υπηρέτησαν ευσυνείδητα την καταστροφή του σοσιαλιστικού οράματος στην Ελλάδα και τη μετατροπή του έθνους σε μπανανία.
Η Ελλάδα έχει έναν τρομερά δύσκολο δρόμο μπροστά της. Η αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας προϋποθέτει μια νέα δημόσια φιλοσοφία, δηλαδή μια νέα πολιτική και ηθική φαντασία, όπου, πρώτα απ' όλα, τα δικαιώματα συνοδεύονται από υποχρεώσεις και μια βαθιά αίσθηση ευθύνης προς το κοινό καλό. Για τη σύγχρονη Ελλάδα, η αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας μπορεί να συνεπάγεται τη ριζική επανεφεύρεση της πολιτικής ως οχήματος προς μια καλή και δίκαιη κοινωνία. Ο χρόνος θα δείξει πολύ σύντομα αν η ελληνική Αριστερά είναι έτοιμη γι' αυτό.
* Το κείμενο αυτό αποτελεί, με ελάχιστες τροποποιήσεις, το δεύτερο μέρος άρθρου που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Το Change Greece Requires Changing the Nation's Political Culture - and This Could Be a Tall Order, Especially for the Left», στην επιθεώρηση «Truthout», προ 15ημέρου.
