Ο "σύντροφος πρόεδρος" και ο νεοφιλελευθερισμός
Το εγχείρημα καταπνίγηκε στη Χιλή. Ο "σύντροφος πρόεδρος" τίμησε με τη ζωή του τους ηθικούς κανόνες μιας ζωής. Ο Πινοσέτ πραγματοποίησε μια σφαγή με μια βασική διαπίστωση: η εφαρμογή της σκληρής νεοφιλελεύθερης πολιτικής της "Σχολής του Σικάγου" ήταν ασύμβατη με τη δημοκρατία ή, ακόμη χειρότερα, ότι ο πολιτικός νεοφιλελευθερισμός μπορούσε να επιβληθεί μόνο με την κατάργηση των δημοκρατικών θεσμών. Ο θατσερισμός, ο ρηγκανισμός και αυτά που ζούμε σήμερα στη Νότιο Ευρώπη γεννήθηκαν στο Σαντιάγκο το 1973; Ακόμη και σήμερα στη Χιλή το νερό, η ηλεκτρική ενέργεια, οι τράπεζες, τα εμπορικά κέντρα, οι συντάξεις και η Υγεία ελέγχονται στην ουσία από ξένα κεφάλαια και ένα τεράστιο τμήμα της Παιδείας από ιδιώτες..Για την ευρωπαϊκή Αριστερά η προειδοποίηση ήταν εμφανής: Κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την ύπαρξη των δύο μπλοκ.Ιστορικός συμβιβασμός
Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ αποδέχθηκε την πρόκληση στην Ιταλία και δημοσίευσε στη θεωρητική εφημερίδα του κόμματος "Ρινάσιτα" τρία άρθρα*, που στην ουσία άλλαξαν τον τρόπο σκέψης και δράσης της Αριστεράς.Στο εσωτερικό επίπεδο ο Μπερλινγκουέρ προσπάθησε να απομονώσει τις αυταρχικές τάσεις της Χριστιανικής Δημοκρατίας και την επιθετικότητα του νεοφασισμού και των συνωμοσιών των μυστικών υπηρεσιών και όλα τα ιδεολογικά φάσματα της τρομοκρατίας. Στην προσπάθεια απομόνωσης των αυταρχικών τάσεων της Χριστιανικής Δημοκρατίας και της μεσαίας τάξης ο Μπερλινγκουέρ πρότεινε μια νέα πολιτική που πήρε την ονομασία "ιστορικός συμβιβασμός" και οδήγησε στις κυβερνήσεις "εθνικής ενότητας".Η "στρατηγική της έντασης" και τα "χρόνια του μολυβιού" είχαν ξεκινήσει το 1969. Παρόλα αυτά την περίοδο εκείνη, μεσούσης της οικονομικής κρίσης, το Ιταλικό Κ.Κ. είχε καταφέρει να πετύχει μεγάλες εκλογικές νίκες και κυρίως πολιτικές και κοινωνικές νίκες που άλλαζαν τις δομές, τις σχέσεις ηγεμονίας και την κουλτούρα της Ιταλίας.
Η εκτίμηση ότι δεν αρκεί το 51% για να κυβερνήσει η Αριστερά σε μια χώρα, την οποία επαναλαμβάνουν πολλές φορές και τα ηγετικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ συμπεριλαμβανομένου του Αλ. Τσίπρα, βρίσκεται και αυτή ανάμεσα σε άλλες στα τρία άρθρα του Μπερλινγκουέρ για την Χιλή.
Το ΙΚΚ κατάφερε να πάρει στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1975 το 33,4% και να αποκτήσει τον έλεγχο όλων σχεδόν των μεγάλων ιταλικών πόλεων, ενώ στις βουλευτικές εκλογές του 1976 έφθασε στο 34,4%, με τη Χριστιανική Δημοκρατία να ανακάμπτει στο 38,8%.
Στα παράπλευρα θύματα της πολιτικής του "ιστορικού συμβιβασμού" συμπεριλαμβάνεται και ο χριστιανοδημοκράτης πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Άλντο Μόρο, που εκτελέστηκε από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες. ΗΠΑ, παρακράτος και άκρα Αριστερά δεν μπορούσαν να ανεχθούν την πολιτική του Μπερλινγκουέρ, που μετέφερε το ΙΚΚ στο κέντρο της πολιτικής στην Ιταλία και διεθνώς.
Στις 16 Μαρτίου του 1978 ο Τζούλιο Αντρεότι δεν ήθελε να παρουσιάσει την τέταρτη κυβέρνησή του με την άμεση θετική ψήφο και όχι μόνο με την αποχή του ΙΚΚ. Η Χριστιανική Δημοκρατία επέλεξε την αλλαγή στρατηγικής, όπως και ο Μπερλινγκούερ. "Συμπτωματικά" την ίδια μέρα οι Ερυθρές Ταξιαρχίες απήγαγαν τον Μόρο, βασικό "συνομιλητή" του ΙΚΚ, που αναγκάστηκε να ψηφίσει την "κυβέρνηση κινδύνου". Η πολιτική του "ιστορικού συμβιβασμού" είχε τελειώσει.
Ευρωκομμουνισμός
Στο επίπεδο της πολιτικής των διεθνών συμμαχιών από τα άρθρα του Μπερλινγκουέρ στη "Ρινάσιτα" ξεκίνησε ένα νέο πείραμα, που ονομάστηκε "ευρωκομμουνισμός". Μια σύντομη άνοιξη της δημοκρατικής κομμουνιστικής Αριστεράς, που προσέφερε μια νέα πνοή στις σχέσεις των Κ.Κ. με τις υπόλοιπες προοδευτικές και σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις της εποχής και που προσπάθησε να ξεπεράσει το σοβιετικό μοντέλο, τον υπαρκτό σοσιαλισμό και να διαμορφώσει ένα νέο παράδειγμα δημοκρατικού κομμουνισμού.Ανάμεσα στη δημοσίευση των άρθρων του Μπερλινγκουέρ στη "Ρινάσιτα" συνέβη και ένα άλλο γεγονός. Την 1η Οκτωβρίου του 1973, τρεις σχεδόν εβδομάδες μετά το πραξικόπημα στη Χιλή, ο Μπερλινγκουέρ επισκέφθηκε στη Σόφια τον Βούλγαρο πρόεδρο και ηγέτη του Κ.Κ. Ζίβκοφ, που εξοργίστηκε όταν ο Μπερλινγκουέρ του ανέπτυξε την άποψή του για τον "ιταλικό δρόμο για τον σοσιαλισμό". Όταν στις 3 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε μια νέα συνάντηση ανάμεσα στους δύο ηγέτες, το κλίμα ήταν πολύ βαρύ. Ο Μπερλινγκουέρ εγκατέλειψε τη συζήτηση και ανακοίνωσε την άμεση αναχώρησή του από τη Βουλγαρία. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς το αεροδρόμιο της Σόφιας το αυτοκίνητο του Μπερλινγκουέρ χτυπήθηκε από ένα στρατιωτικό φορτηγό και, εάν δεν υπήρχε ηλεκτρικός στύλος το αυτοκίνητό του θα έπεφτε σε γκρεμό. Ο ηγέτης του ΙΚΚ δεν έπαθε σχεδόν τίποτα και αναχώρησε με ένα ιδιωτικό αεροπλάνο που του παραχώρησε η ιταλική πρεσβεία. Επιστρέφοντας στην Ιταλία εμπιστεύτηκε στον Εμανουέλε Μακαλούζο ότι μπορεί να είχε γίνει μια απόπειρα εναντίον του, ζητώντας να κρατηθεί μυστικό το γεγονός. Το αποκάλυψε όμως ο Μακαλούζο δεκαοκτώ χρόνια αργότερα και το επιβεβαίωσαν η σύζυγος και τα παιδιά του Μπερλινγκουέρ.
Οι "χαμένοι" της Ιστορίας
Ο ευρωκομμουνισμός αποτέλεσε μια απάντηση των μεγαλυτέρων δυτικών κομμουνιστικών κομμάτων στον απόηχο των γεγονότων της Χιλής. Ο Μπερλινγκουέρ, ο Μαρσέ και ο Καρίγιο αναζήτησαν στη Μαδρίτη μια νέα δημοκρατική πορεία για τον κομμουνισμό στη Δυτική Ευρώπη και μάλιστα λίγο μετά την πτώση των δικτατοριών στην Πορτογαλία, την Ελλάδα και την Ισπανία. Στην Ελλάδα αυτή η εμπειρία εκφράστηκε από το ΚΚΕ Εσωτερικού και αναμφισβήτητα μπόλιασε με τις ιδέες της όχι μόνο την Αριστερά, αλλά και άλλους γειτονικούς χώρους.Σαράντα χρόνια μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ η πολιτική, κοινωνική και ηθική πρόταση του Χιλής του Αλιέντε συνεχίζει να συνδέεται με την αναζήτηση της ευρωπαϊκής Αριστεράς για έναν δημοκρατικό δρόμο για τον σοσιαλισμό. Ενσωματώνοντας στον γενετικό της κώδικα την πλούσια αναζήτηση του δημοκρατικού κομμουνισμού. Όταν η λέξη κομμουνισμός αποτελεί για πολλούς ένα ανελεύθερο μοντέλο που κατέρρευσε από το Βερολίνο και την Πράγα μέχρι το Βλαδιβοστόκ χωρίς να τον υπερασπιστεί ούτε ένας άνθρωπος στους δρόμους. Ή ακόμη χειρότερα κατάντησε να αποτελεί σήμερα στην Κίνα ένα στυγνό μοντέλο μαζικής και απάνθρωπης εκμετάλλευσης. Ο Αλιέντε, ο Μπερλινγκουέρ και ο δικός μας και σχεδόν "άγνωστος" Δρακόπουλος αποτέλεσαν τους "χαμένους" της Ιστορίας ή μια διαχρονική πρόκληση για έναν σοσιαλισμό με ελευθερία, δημοκρατία και αυτοδιαχείριση;
* Τα τρία άρθρα του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ για τη Χιλή, «Ιμπεριαλισμός και συνύπαρξη στο φως των γεγονότων της Χιλής» (28 Σεπτεμβρίου), «Δημοκρατικός δρόμος και αντιδραστική βία» (5 Οκτωβρίου) και «Κοινωνικές συμμαχίες και πολιτικοί συνασπισμοί» (12 Οκτωβρίου) συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση: Ε. Μπερλινγκουέρ, «Ιστορικός Συμβιβασμός», σ. 101-133, Θεμέλιο, Αθήνα 1977.
