Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ, 28.5.11
Για τον Κονδύλη, η αιτία της παρακµής και των δεινών της χώρας δεν οφείλεται στους αστούς αλλά στην απουσία τους. Στην Ελλάδα ο όρος αστική τάξη εισήχθη µε την αρνητική σηµασία του, δηλαδή ως ο αντίπαλος της εργατικής τάξης. Αντιθέτως, στη ∆υτική και Κεντρική Ευρώπη ο αστός εµφανίζεται ιστορικά ως ο κύριος κοινωνικός αντίπαλος της αριστοκρατίας και της κληρικοκρατίας. Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισµού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισµού απουσιάζει η προµηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισµού, σύµφωνα µε την οποίαο αστός είναι ο καινοτόµος φορέας της πειθαρχηµένης ζωής και των µακροπρόθεσµων στόχων, όπως αυτός – θα πρόσθετα – περιγράφεται στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο».Ηταν ένας από τους κορυφαίους διανοούµενους τον οποίο η ελληνική πανεπιστηµιακή κοινότητα δεν εδέησε να κάνει µέλος της. Η αναγνώρισή του όµως σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν µεγάλη. Σήµερα o Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998) επιστρέφει στο προσκήνιο Αν ο Κώστας Αξελόςτο 1954 στο «Η µοίρα της σύγχρονης Ελλάδας» (πρόσφατα επανεκδόθηκε απότην Εστία)επιχειρηµατολογούσε γιατί η Ελλάδα δεν είναι νεωτερική κοινωνία, εδώ ο Παναγιώτης Κονδύλης καταδεικνύει γιατίη Ελλάδα δεν ήταν ποτέ αστική κοινωνία. Κάτι που κατάτη γνώµη µου είναι το ίδιο. Το µικρό από άποψη µεγέθους και τεράστιο από άποψη ιδεών αυτό βιβλίο είχε δηµοσιευθεί το 1991 ως εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η παρακµή του Αστικού Πολιτισµού» (εκδ. Θεµέλιο).
Για τον Κονδύλη, η αιτία της παρακµής και των δεινών της χώρας δεν οφείλεται στους αστούς αλλά στην απουσία τους. Στην Ελλάδα ο όρος αστική τάξη εισήχθη µε την αρνητική σηµασία του, δηλαδή ως ο αντίπαλος της εργατικής τάξης. Αντιθέτως, στη ∆υτική και Κεντρική Ευρώπη ο αστός εµφανίζεται ιστορικά ως ο κύριος κοινωνικός αντίπαλος της αριστοκρατίας και της κληρικοκρατίας. Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισµού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισµού απουσιάζει η προµηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισµού, σύµφωνα µε την οποίαο αστός είναι ο καινοτόµος φορέας της πειθαρχηµένης ζωής και των µακροπρόθεσµων στόχων, όπως αυτός – θα πρόσθετα – περιγράφεται στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο». Η απελευθερωµένη από την οθωµανική κυριαρχία Ελλάδα ήταν µια τερατογένεση, αποτέλεσµα της διασταύρωσης των πιο προηγµένων τότε πολιτικών θεσµών, όπως ο κοινοβουλευτισµός και η καθολική ψηφοφορία, µε µια κοινωνία διεπόµενη από πατριαρχικές σχέσεις, αξίες και νοοτροπίες. Η όποια εγχώρια αστική τάξη γεννήθηκε από αυτές τις πατριαρχικές σχέσεις και όχι ως άρνηση του φεουδαλισµού. Είχαµε εποµένως µια αστική τάξη ανοµοιογενή και αδύναµη, στον ρόλο του διαµεσολαβητή των συµφερό ντων – κυρίως εµπορικών – των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων.
Στον βαθµό που οι υπάρχουσες αστικοκαπιταλιστικές σχέσεις δεν µπορούσαν να ικανοποιήσουντις φιλοδοξίεςτων ευρύτερων µαζών που συνέρρεαν από την ύπαιθρο στην πόλη, ο κοινοβουλευτισµός και το πολιτικό σύστηµα για να διατηρηθούνστην εξουσία δενείχαν άλλοδρόµο να διαλέξουν από αυτόν της δηµιουργίας ενός πανίσχυρου κράτους- εργοδότη. Για τους ίδιους λόγους, σήµερα οι συντεχνίες και τα τµήµατατου πολιτικού συστήµατος αγωνίζονται να διατηρήσουν αυτό το κράτος.
Εφόσον ο µόνος µαζικός εργοδότηςήταν τοκράτος, η κατάκτησή του και η νοµή του έγινετο κύριο µέληµα των πολιτικών κοµµάτων. Επειδή όµως – για να µη ξεχνάµε– όλα αυτά γίνονταν στοέδαφος µιας πατριαρχικής κοινωνίας, το µόνο µέσο για την εφαρµογή αυτής της πολιτικής ήταν οι πελατειακές σχέσεις. Επίσης για να είναι σε θέση το πολιτικό σύστηµα να ικανοποιήσει τα πολυάριθµα πελατειακά αιτήµατα, υποχρεώθηκενα δίνει χαµηλές αµοιβές και να προσλαµβάνει τη µεγάλη µάζα των δηµοσίων υπαλλήλων από στρώµατα καθυστερηµένα ως προς την πολιτισµική άποψη.Ετσι, αν και έχουµε έναν διογκωµένο δηµόσιο τοµέα, δεν έχουµε µια ικανή γραφειοκρατική ελίτ. Πόσο σηµαντικό είναι αυτό το βλέπουµε σήµερα που οι όποιες µεταρρυθµίσεις σκοντάφτουν και στην αδυναµία της ∆ιοίκησης να τις εφαρµόσει.
Στη µεταπολεµική Ελλάδα – και όχι στη µεταπολιτευτική που οι συνήθεις απλουστεύσεις προτείνουν– τα κόµµατα δεν µοιράζουν πλέον µόνο θέσεις αλλά υποχρεώνονται να συναγωνίζονται το ένα το άλλο στην «υιοθέτηση και στην προάσπιση των οποιωνδήποτε αιτηµάτων από οπουδήποτε και αν προέρχονται». Ετσι, υποστηρίζει προφητικά ο Κονδύλης, υποτιµήθηκε η απλούστερησκέψη πως η εθνική ανάπτυξη µπορεί να γίνει µόνο µε την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων ή, αλλιώς, µε τον περιορισµό της βασιζόµενηςσε δάνεια κατανάλωσης.
ΗάποψητουΚονδύλη πρέπειναεµπλουτιστεί και µετην ανάλυσητού πόσο έχει βλάψει τον τόπο η απουσία της αριστοκρατικής τάξης και της ευγένειας που την ακολουθεί (Νόρµπερτ Ελίας, «Η εξέλιξη του Πολιτισµού») ως µέσο γιατον µετριασµό της βίας. ∆ανεισµός και βία, τα δύο µεγαλύτερα προβλήµατα της σηµερινής Ελλάδας.
Θέλουµεκαλύτερηαπάντησηγια το πόσο έβλαψαν τον τόπο όσοι για παράδειγµα αντιστάθηκαν διαχρονικά στους όποιους αναγκαίους εκσυγχρονισµούς; Μάλλον όχι.
Για τον Κονδύλη, η αιτία της παρακµής και των δεινών της χώρας δεν οφείλεται στους αστούς αλλά στην απουσία τους. Στην Ελλάδα ο όρος αστική τάξη εισήχθη µε την αρνητική σηµασία του, δηλαδή ως ο αντίπαλος της εργατικής τάξης. Αντιθέτως, στη ∆υτική και Κεντρική Ευρώπη ο αστός εµφανίζεται ιστορικά ως ο κύριος κοινωνικός αντίπαλος της αριστοκρατίας και της κληρικοκρατίας. Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισµού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισµού απουσιάζει η προµηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισµού, σύµφωνα µε την οποίαο αστός είναι ο καινοτόµος φορέας της πειθαρχηµένης ζωής και των µακροπρόθεσµων στόχων, όπως αυτός – θα πρόσθετα – περιγράφεται στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο».Ηταν ένας από τους κορυφαίους διανοούµενους τον οποίο η ελληνική πανεπιστηµιακή κοινότητα δεν εδέησε να κάνει µέλος της. Η αναγνώρισή του όµως σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν µεγάλη. Σήµερα o Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998) επιστρέφει στο προσκήνιο Αν ο Κώστας Αξελόςτο 1954 στο «Η µοίρα της σύγχρονης Ελλάδας» (πρόσφατα επανεκδόθηκε απότην Εστία)επιχειρηµατολογούσε γιατί η Ελλάδα δεν είναι νεωτερική κοινωνία, εδώ ο Παναγιώτης Κονδύλης καταδεικνύει γιατίη Ελλάδα δεν ήταν ποτέ αστική κοινωνία. Κάτι που κατάτη γνώµη µου είναι το ίδιο. Το µικρό από άποψη µεγέθους και τεράστιο από άποψη ιδεών αυτό βιβλίο είχε δηµοσιευθεί το 1991 ως εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η παρακµή του Αστικού Πολιτισµού» (εκδ. Θεµέλιο).
Για τον Κονδύλη, η αιτία της παρακµής και των δεινών της χώρας δεν οφείλεται στους αστούς αλλά στην απουσία τους. Στην Ελλάδα ο όρος αστική τάξη εισήχθη µε την αρνητική σηµασία του, δηλαδή ως ο αντίπαλος της εργατικής τάξης. Αντιθέτως, στη ∆υτική και Κεντρική Ευρώπη ο αστός εµφανίζεται ιστορικά ως ο κύριος κοινωνικός αντίπαλος της αριστοκρατίας και της κληρικοκρατίας. Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισµού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισµού απουσιάζει η προµηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισµού, σύµφωνα µε την οποίαο αστός είναι ο καινοτόµος φορέας της πειθαρχηµένης ζωής και των µακροπρόθεσµων στόχων, όπως αυτός – θα πρόσθετα – περιγράφεται στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο». Η απελευθερωµένη από την οθωµανική κυριαρχία Ελλάδα ήταν µια τερατογένεση, αποτέλεσµα της διασταύρωσης των πιο προηγµένων τότε πολιτικών θεσµών, όπως ο κοινοβουλευτισµός και η καθολική ψηφοφορία, µε µια κοινωνία διεπόµενη από πατριαρχικές σχέσεις, αξίες και νοοτροπίες. Η όποια εγχώρια αστική τάξη γεννήθηκε από αυτές τις πατριαρχικές σχέσεις και όχι ως άρνηση του φεουδαλισµού. Είχαµε εποµένως µια αστική τάξη ανοµοιογενή και αδύναµη, στον ρόλο του διαµεσολαβητή των συµφερό ντων – κυρίως εµπορικών – των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων.
Στον βαθµό που οι υπάρχουσες αστικοκαπιταλιστικές σχέσεις δεν µπορούσαν να ικανοποιήσουντις φιλοδοξίεςτων ευρύτερων µαζών που συνέρρεαν από την ύπαιθρο στην πόλη, ο κοινοβουλευτισµός και το πολιτικό σύστηµα για να διατηρηθούνστην εξουσία δενείχαν άλλοδρόµο να διαλέξουν από αυτόν της δηµιουργίας ενός πανίσχυρου κράτους- εργοδότη. Για τους ίδιους λόγους, σήµερα οι συντεχνίες και τα τµήµατατου πολιτικού συστήµατος αγωνίζονται να διατηρήσουν αυτό το κράτος.
Εφόσον ο µόνος µαζικός εργοδότηςήταν τοκράτος, η κατάκτησή του και η νοµή του έγινετο κύριο µέληµα των πολιτικών κοµµάτων. Επειδή όµως – για να µη ξεχνάµε– όλα αυτά γίνονταν στοέδαφος µιας πατριαρχικής κοινωνίας, το µόνο µέσο για την εφαρµογή αυτής της πολιτικής ήταν οι πελατειακές σχέσεις. Επίσης για να είναι σε θέση το πολιτικό σύστηµα να ικανοποιήσει τα πολυάριθµα πελατειακά αιτήµατα, υποχρεώθηκενα δίνει χαµηλές αµοιβές και να προσλαµβάνει τη µεγάλη µάζα των δηµοσίων υπαλλήλων από στρώµατα καθυστερηµένα ως προς την πολιτισµική άποψη.Ετσι, αν και έχουµε έναν διογκωµένο δηµόσιο τοµέα, δεν έχουµε µια ικανή γραφειοκρατική ελίτ. Πόσο σηµαντικό είναι αυτό το βλέπουµε σήµερα που οι όποιες µεταρρυθµίσεις σκοντάφτουν και στην αδυναµία της ∆ιοίκησης να τις εφαρµόσει.
Στη µεταπολεµική Ελλάδα – και όχι στη µεταπολιτευτική που οι συνήθεις απλουστεύσεις προτείνουν– τα κόµµατα δεν µοιράζουν πλέον µόνο θέσεις αλλά υποχρεώνονται να συναγωνίζονται το ένα το άλλο στην «υιοθέτηση και στην προάσπιση των οποιωνδήποτε αιτηµάτων από οπουδήποτε και αν προέρχονται». Ετσι, υποστηρίζει προφητικά ο Κονδύλης, υποτιµήθηκε η απλούστερησκέψη πως η εθνική ανάπτυξη µπορεί να γίνει µόνο µε την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων ή, αλλιώς, µε τον περιορισµό της βασιζόµενηςσε δάνεια κατανάλωσης.
ΗάποψητουΚονδύλη πρέπειναεµπλουτιστεί και µετην ανάλυσητού πόσο έχει βλάψει τον τόπο η απουσία της αριστοκρατικής τάξης και της ευγένειας που την ακολουθεί (Νόρµπερτ Ελίας, «Η εξέλιξη του Πολιτισµού») ως µέσο γιατον µετριασµό της βίας. ∆ανεισµός και βία, τα δύο µεγαλύτερα προβλήµατα της σηµερινής Ελλάδας.
Θέλουµεκαλύτερηαπάντησηγια το πόσο έβλαψαν τον τόπο όσοι για παράδειγµα αντιστάθηκαν διαχρονικά στους όποιους αναγκαίους εκσυγχρονισµούς; Μάλλον όχι.
