Η αδυναμία του εκλεγμένου προέδρου
της Αιγύπτου, Μόρσι, και των Αδελφών Μουσουλμάνων να ξεπαγώσουν κεφάλαια
από το ΔΝΤ προκάλεσε την καταβαράθρωση των κρατικών δομών, που μαζί με
τη δραματική μείωση του τουρισμού, τη διακοπή παροχής αερίου στο Ισραήλ,
την ένταξη της σαρίας στο Σύνταγμα, αλλά και την απώλεια «επαφής» της
κυβέρνησης με τη νεολαία, ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στο στρατιωτικό
πραξικόπημα και στον τρόμο ενός εμφυλίου την «επόμενη ημέρα»
ΟΜόρσι λίγες μέρες μετά τη συμπλήρωση ενός έτους στην προεδρία της Αιγύπτου αποτελεί παρελθόν. «Πληρώνει» την αδυναμία ανόρθωσης της οικονομίας, την αψήφιση των κοινωνικών αντιδράσεων σε μια σειρά από επιλογές του, την έλλειψη ευελιξίας ειδικότερα στις σχέσεις με στρατό και δυνάμεις ασφαλείας και βέβαια την ανυπακοή μεγάλου μέρους του κρατικού μηχανισμού στις εντολές του.
Η Αίγυπτος, το μεγαλύτερο αραβικό κράτος στον κόσμο, έχει πολλά στοιχεία «failed state». Η οικονομία έχει καταρρεύσει, ως αποτέλεσμα της δραματικής πτώσης του τουριστικού ρεύματος, του περιορισμού των εξαγωγών (π.χ. διακοπή παροχής αερίου στο Ισραήλ, που απέφερε σημαντικά έσοδα), του υψηλού πληθωρισμού, της κάθετης πτώσης των ξένων επενδύσεων, της αύξησης φτώχειας και ανέχειας που ενίσχυσε τις κοινωνικές παροχές υπό τη μορφή επιδομάτων, και εν τέλει της ανικανότητας της κυβέρνησης των ισλαμιστών να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση και δανειοδότηση από το εξωτερικό. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι δεν κατάφεραν να ξεπαγώσουν κεφάλαια προερχόμενα από το ΔΝΤ, ούτε να αυξήσουν τη συμβολή παραδοσιακών εταίρων, όπως οι ΗΠΑ, με αποτέλεσμα να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη μεγαλοψυχία και το πορτοφόλι του Κατάρ.
Η καταβαράθρωση των κρατικών δομών, η προσπάθεια του Μόρσι να ελέγξει τη Δικαιοσύνη σε συνάρτηση με την απόπειρα μεταβίβασης περισσότερων εξουσιών στον πρόεδρο, καθώς και η εισαγωγή της σαρίας στο Σύνταγμα, όχι μόνο κατέστησαν τη χώρα περίπου περιθωριακή, αλλά μετέτρεψαν σε πεποίθηση την αίσθηση ότι η χώρα οπισθοδρομούσε. Ακόμη χειρότερα, με ακόμη νωπές τις μνήμες από το καταπιεστικό καθεστώς Μουμπάρακ, που έτσι και αλλιώς είχε καταδικαστεί στη συνείδηση του κόσμου, η Μουσουλμανική Αδελφότητα διέψευσε γρήγορα τις προσδοκίες για ουσιαστική αλλαγή. Ακόμη και η υποβάθμιση των εντεινόμενων αντιδράσεων δείχνει απουσία ρεαλισμού για ένα σχηματισμό που μέχρι πρότινος δρούσε στην παρανομία. Αν τελικά υπάρχει μετριοπαθής εκδοχή του Ισλάμ, αυτή δεν είναι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι της Αιγύπτου.
Η ανάγκη εκλογών
Αυτά που πρέπει να διασφαλιστούν από εδώ και πέρα είναι:
* Η επιστροφή αρχικά στην ομαλότητα και εν συνεχεία η διεξαγωγή βουλευτικών και προεδρικών εκλογών. Παρ' ότι πρόκειται για ένα ιδιότυπο πραξικόπημα, από τη στιγμή που φαίνεται να έχει τη στήριξη σημαντικού μέρους της αιγυπτιακής κοινωνίας, δεν υπάρχει αμφιβολία πως συνιστά πισωγύρισμα. Η εμπλοκή του στρατού, που τόσο πιστά στήριξε τον Μουμπάρακ και τις μεθόδους του, δεν μπορεί να νοηθεί ως πρόοδος. Ωστόσο, αν οι ένοπλες δυνάμεις όντως επιθυμούν να αναπτύξουν εποικοδομητικό ρόλο, βλέποντας την Αίγυπτο να ολισθαίνει στην εγκαθίδρυση ενός θρησκευτικού κράτους με την επιβολή ενός ανάλογου κανονιστικού πλαισίου, τότε οφείλουν να αφουγκραστούν την κοινωνία, ειδικότερα τη νεολαία.
Παραμένει, όμως, ερώτημα κατά πόσον η υποστήριξη των περισσότερο φιλελεύθερων στοιχείων της αντιπολίτευσης στην ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου από πλευράς στρατού αποτέλεσε μία ευκαιριακή πολιτική μόνο και μόνο για να καθαιρεθεί ο Μόρσι ή υπάρχει λεπτομερής συμφωνία για τα επόμενα βήματα. Στην πρώτη περίπτωση, ο στρατός, ως πυλώνας σταθερότητας στη μεταβατική περίοδο, θα διεκδικήσει ισχυρό λόγο στη διάδοχη κατάσταση, γεγονός που αντίκειται στις επιθυμίες πολλών για περισσότερες ελευθερίες και δημοκρατία, αλλά και ουσιαστική αλλαγή μοντέλου. Συν το ότι η Αίγυπτος αυτή τη στιγμή έχει ανάγκη από τεχνοκράτες, γνώστες της αγοράς, ώστε να εξαντλήσει τα, έτσι και αλλιώς, στενά περιθώρια ανάκαμψης της οικονομίας της.
Ακόμη και αν οι ένοπλες δυνάμεις έχουν αποφασίσει να δώσουν χώρο στη μεταβατική κυβέρνηση, κατόπιν των βουλευτικών και προεδρικών εκλογών δύσκολα δεν θα ενδώσουν στον πειρασμό αυξημένου ρόλου, εφ' όσον αυτοί πέτυχαν με συνοπτικές διαδικασίες την απομάκρυνση του εκλεγμένου προέδρου. Πιθανή συμφωνία αντιπολίτευσης και στρατού γύρω από ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο θα κριθεί στο χρόνο, αφού τα κοινά σημεία μεταξύ ενός αυθεντικά φιλελεύθερου Αιγύπτιου (παρ' ότι με διαφορετικά χαρακτηριστικά από έναν αντίστοιχο Ευρωπαίο) και του στρατιωτικού κατεστημένου είναι ελάχιστα.
Ο φόβος εμφυλίου
* Η αποφυγή μιας σύρραξης με χαρακτηριστικά εμφυλίου, ως απότοκο της εκτροπής. Πρέπει να αναγνωρίσουμε στη Μουσουλμανική Αδελφότητα ότι μέχρι τώρα έχει επιδείξει πρωτοφανή αυτοσυγκράτηση σε σειρά προκλήσεων, τουλάχιστον από τον περασμένο Νοέμβριο. Η δήλωση Μόρσι ότι είναι αποφασισμένος να πληρώσει με το αίμα του, αν εμμέσως προτρέπει τους Αδελφούς του να θυσιαστούν για τους όποιους σκοπούς, δεν αποκλείεται να φέρει γενικευμένες συγκρούσεις, πιθανόν και αιματοχυσία. Εντούτοις, η άρτια οργανωμένη επιχείρηση του στρατού θα λειτουργήσει αποτρεπτικά τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο, ιδίως σε σχέση με τους επίσημους εκπροσώπους της οργάνωσης, στους περισσότερους εκ των οποίων έχουν επιβληθεί περιοριστικοί όροι. Ομως, θα μπορέσουν οι ένοπλες δυνάμεις να περιορίσουν τη δράση εξτρεμιστικότερων στοιχείων που αναπτύχθηκαν τα χρόνια της απομόνωσης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και τώρα βρίσκουν χρυσή ευκαιρία να «δείξουν τα δόντια τους», κερδίζοντας ακροατήριο έναντι του ήπιου και αναποτελεσματικού Μόρσι;
* Η διάχυση της κρίσης στο ρευστό περιφερειακό περιβάλλον. Προς το παρόν, η μόνη επίπτωση διαπιστώνεται στην Τυνησία, η οποία ακολουθεί το υπόδειγμα της Αιγύπτου. Πάντως, η ισλαμική κυβέρνηση της πρώτης επέδειξε μεγαλύτερη ευελιξία από την τελευταία, αφού δεν συμπεριέλαβε τη σαρία στο νέο Σύνταγμα, ενώ τοποθέτησε αρκετούς ανεξάρτητους υπουργούς στην κυβέρνηση, αποσυμπιέζοντας σε κάποιο βαθμό την κατάσταση. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος, βέβαια, αν έχουμε ένοπλη σύγκρουση στην Αίγυπτο είναι η εξαγωγή της στη Μέση Ανατολή ή η εισαγωγή ακραίων τρομοκρατικών στοιχείων από το εγγύς εξωτερικό. Φαντάζομαι ότι οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας θα έχουν λάβει σχετική πρόνοια (π.χ. έλεγχος συνόρων), αλλά και σε αυτή την περίπτωση η ανάπτυξη εγχώριας ισλαμικής τρομοκρατίας δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η ευρύτερη περιοχή έχει ανάγκη από μία σταθερή Αίγυπτο με εποικοδομητικό ρόλο στην περιφερειακή ασφάλεια!
*Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου.
