Ευρασιατική Οικονομική Ένωση: Εγκαίνια για την ενιαία αγορά των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών

Ηρακλείδης Χρήστος-Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EEU)Χώρες - μέλη: Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιστάν Έκταση: 20.087.480 τ. χλμ.Πληθυσμός: 176,7 εκατομμύρια ΑΕΠ: 4,064 τρισ. δολ. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 22.267 δολ. Πρόεδρος: Βίκτορ Κριστένκο

Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση αποτελεί την σημαντικότερη μέχρι στιγμής προσπάθεια της Μόσχας να συστήσει έναν "ενιαίο" οικονομικό οργανισμό στον γεωγραφικό χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αν και δεν είναι η πρώτη απόπειρα, το Κρεμλίνο φαίνεται αποφασισμένο αυτή τη φορά να προχωρήσει στα σχέδιά του με κύριο άξονα τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού, η οποία αφενός θα ενισχύσει τις οικονομικές σχέσεις των κρατών - μελών, αφετέρου θα παγιώσει τον κυρίαρχο ρόλο της Μόσχας στον μετα-σοβιετικό χώρο.

Εκτός απο τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Αρμενία, που αποτελούν ιδρυτικά μέλη, η Κιργιζία (Κιργιστάν) και το Τατζικιστάν θα είναι τα πρώτα υποψήφια μέλη. Επίσημα, η Ευρασιατική Οικονομική Ενωση τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2015. Με συνολικό πληθυσμό που αγγίζει τα 180 εκατομμύρια και έκταση πάνω από 20 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, ο νέος αυτός πολιτικο-οικονομικός οργανισμός πρόκειται να απασχολήσει τόσο τις Βρυξέλλες και τον Λευκό Οίκο όσο και το Πεκίνο. Ας μην ξεχνάμε πως μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι οικονομικές σχέσεις με την Ε.Ε., τις ΗΠΑ αλλά και την Κίνα αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για πολλές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς νέες εμπορικές συνεργασίες εγκαινιάστηκαν και εδραιώθηκαν στο διάστημα που ακολούθησε.

Πώς φτάσαμε ώς εδώ;

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δημιουργήθηκε ως γνωστόν η ΚΑΚ, η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών. Το 1996, οι σχέσεις των μελών της ενισχύθηκαν περαιτέρω στον οικονομικό και πολιτικό τομέα με επιμέρους συμφωνίες. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 2000, μπήκαν τα θεμέλια της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης με την υπογραφή της ιδρυτικής συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας, Καζακστάν, Κιργιζίας και Τατζικιστάν. Η συμφωνία αποτελεί μέχρι στιγμής το σημαντικότερο σχέδιο οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής συνεργασίας μεταξύ των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.Έναν χρόνο πριν από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το 2007, στη βάση της συνθήκης που υπήρχε ήδη από το 1995, ανακοινώθηκε η σύσταση της Επιτροπής Τελωνειακής Ένωσης μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας και Καζακστάν. Το 2012 δημιουργήθηκε ο Ενιαίος Οικονομικός Χώρος από τα κράτη - μέλη της Τελωνειακής Ένωσης, ενώ δυο χρόνια αργότερα, στις 29 Μαΐου του 2014, υπογράφηκε μεταξύ των προέδρων Πούτιν, Ναζαρμπάγιεφ και Λουκασένκο η συμφωνία ίδρυσης της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης που είχε ως επίσημη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας την 1η Ιανουαρίου 2015.

Λήψη αποφάσεων

Ποιος, όμως, θα λαμβάνει τις σημαντικότερες αποφάσεις και κατ' επέκταση θα αποτελεί το κέντρο "διακυβέρνησης" του νέου οργανισμού; Από την εποχή της Τελωνειακής Ένωσης, η Ρωσία είχε το 55% των ψήφων στη λήψη αποφάσεων, ενώ η Λευκορωσία και το Καζακστάν μοιράζονταν το υπόλοιπο. Με αυτό τον τρόπο το Κρεμλίνο είχε τον πρώτο λόγο. Στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, αντίθετα, όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία. Η αλλαγή αυτή ίσως σηματοδοτεί μια προσπάθεια εκ μέρους της Μόσχας να προσελκύσει κράτη - μέλη, καθώς η βαρύτητα των ψήφων του Κρεμλίνου θα λειτουργούσε πιθανώς ως στοιχείο αποθάρρυνσης για ένταξη.
Αξίζει να σημειωθεί πως η εν λόγω στροφή απέβλεπε στον προσεταιρισμό της Ουκρανίας επί κυβέρνησης Γιανουκόβιτς, δίνοντας έτσι ένα "κίνητρο" στο Κίεβο να προσεγγίσει τη Μόσχα και να ενταχθεί στην υπό σύσταση ένωση. Αυτό υποστηρίζει ο Νίκου Ποπέσκου, επικεφαλής αναλυτής στο Ινστιτούτο Μελετών Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τον ίδιο, το Καζακστάν και η Λευκορωσία δεν θα δέχονταν επιστροφή στο "παλιό σύστημα", ενώ ούτε το Κρεμλίνο θα δεχόταν μια αλλαγή στη σταθμισμένη ψήφο υπέρ των υπόλοιπων κρατών - μελών.

Διεύρυνση ή εμβάθυνση;

Βιάζεται το Κρεμλίνο να προχωρήσει σε επιτάχυνση της διαδικασίας διεύρυνσης του νέου οργανισμού ή έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για μεγαλύτερη - βαθύτερη ενσωμάτωση των κρατών - μελών; Από τη μια πλευρά απαιτείται χρόνος για τη σύσταση των θεσμών εκείνων που θα εγγυηθούν έναν λειτουργικό οργανισμό με δυνατότητα να προσελκύσει νέα, υποψήφια μέλη. Όμως, η καθυστέρηση αυτή πιθανόν να δώσει χρόνο σε άλλους διεθνείς οργανισμούς, την Ε.Ε., αλλά και το Πεκίνο, να προσεγγίσουν με εμπορικές συμφωνίες πιθανά κράτη - μέλη καθιστώντας την ένταξη τους στην Ευρασιατική Ένωση δύσκολη έως απίθανη. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι κατά πόσον θα αποθαρρυνθούν οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες από την οικονομική κρίση στη Ρωσία. Μόλις την περασμένη Τετάρτη, η Παγκόσμια Τράπεζα γνωστοποιούσε τις προβλέψεις της για τη ρωσική οικονομία στο πλαίσιο των εκτιμήσεων της για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Με βάση τα στοιχεία, η οικονομία της Ρωσίας θα συρρικνωθεί το 2015 κατά 2,9%, πολύ περισσότερο από το 0,7% που προβλεπόταν στην ανάλυση του Δεκεμβρίου. Αλλά και οι προβλέψεις για το άμεσο μέλλον δεν είναι ιδιαίτερα ευοίωνες: ανάπτυξη 0,1% το 2016 και 1,1% το 2017.

Ο Βίκτορ Κρισένκο, πρόεδρος του Συμβουλίου της Ένωσης, σε συνεργασία με το Κρεμλίνο και τα υπόλοιπα μέλη, είναι πιθανό να λάβει σύντομα καίριες αποφάσεις σε ό,τι αφορά τη διεύρυνση του νέου οργανισμού. Το επόμενο ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: ποια κράτη μπορούν να αποτελέσουν πιθανά υποψήφια μέλη; Το πιο πιθανό σενάριο είναι η στροφή προς Ανατολάς και συγκεκριμένα προς την Κεντρική Ασία. Αναφορικά με την Ουκρανία, τουλάχιστον με βάση τις τελευταίες εξελίξεις, είναι δύσκολο να υπάρξει κάποιο σενάριο διεύρυνσης που να "εμπεριέχει" το Κίεβο. Ας σημειωθεί ότι πολλοί αναλυτές χαρακτηρίζουν μεγάλη απώλεια για τη Ρωσία τη μη ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρασιατική Ένωση.

Πώς αντιδρά η Ε.Ε.;

Το παραπάνω ερώτημα θα μπορούσε επίσης να διατυπωθεί και ως εξής: κατά πόσον οι Βρυξέλλες (ενδεχομένως και η Ουάσιγκτον) θα επιδίωκαν μια "προσέγγιση" με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση στο πλαίσιο μιας εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Μόσχα; Η ιδέα αυτή εκφράστηκε δημόσια τον Νοέμβριο από τον Γερμανό υπουργό Εξωτερικών Φρανκ - Βάλτερ Σταϊνμάιερ σε επίσκεψη του στη Μόσχα. Ένας επίσημος όμως διάλογος με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση από πλευράς Ε.Ε., θα αποτελούσε μια "διακριτική παραχώρηση" των Βρυξελλών όπως υποστηρίζει ο Αρκάντι Μόσες από το Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. Επιπλέον θα λειτουργούσε ως έμμεση αναγνώριση της ρωσικής πρωτοβουλίας.Η απάντηση σε αυτό το σενάριο είναι δύσκολο να δοθεί. Το σημαντικό είναι κατά πόσον Μόσχα και Βρυξέλλες επιθυμούν τη μεταξύ τους επαναπροσέγγιση σε μια περίοδο που αναβιώνουν οι ψυχροπολεμικές εντάσεις. Εάν αυτή είναι η επιθυμία και των δυο πλευρών τότε υπάρχουν αρκετές λύσεις προς τον στόχο αυτό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ