Η τιμή που αξίζει στον «αθάνατο» Παύλο Μελά

Σπύρος ΛίτσαςΣτις 13 Οκτωβρίου 1904 ένας «ωραίος» Ελληνας, με τον όρο του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο κομβικό του έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο», ο Παύλος Μελάς, άφησε την τελευταία του πνοή για τον εθνικό σκοπό της Μακεδονίας στο χωριό Στάτιστα – το σημερινό Μελά του νομού Καστοριάς. Μια μορφή ηρωική με όλη την ένταση του όρου, που θυσιάστηκε για κάτι υπέρτερο και σημαντικότερο από τη θνητή φύση ή ακόμα και από την ίδια τη διάσταση της υστεροφημίας. Ο Μελάς αποφάσισε να θυσιαστεί όχι εγκλωβισμένος σε έναν αδιέξοδο ρομαντισμό δίχως απτά πολιτικά αποτελέσματα αλλά με ξεκάθαρους και ορθολογικούς στρατηγικούς στόχους. Η εδαφική διεύρυνση της Ελλάδας ενταγμένη στο πλαίσιο της υψηλής στρατηγικής της Μεγάλης Ιδέας, που θα πραγματωθεί έπειτα από λίγες δεκαετίες από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δεν ήταν ένας στρατηγικός στόχος άπιαστος.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε και ήταν εμφανές ότι αδυνατούσε να επιβάλει την κυριαρχία της στις εναπομείνασες βαλκανικές επαρχίες, η Μακεδονία από το 1878 και τη Συνθήκη του Βερολίνου είχε τεθεί υπό διεθνή επιτροπεία, ενώ η Βουλγαρία επιδίωκε κι αυτή την πραγμάτωση της δικής της Μεγάλης Ιδέας, με ενέργειες που παρήγαγαν εισοδισμό προς τη μακεδονική γη με διττή κατεύθυνση, από τη μια προς τη Θεσσαλονίκη και από την άλλη προς την Καβάλα. Στρατηγικός στόχος για τη βουλγαρική οντολογία η πρόσβαση στο Αιγαίο και η δημιουργία διεξόδων προς τη Μεσόγειο Θάλασσα. Το Μακεδονικό Κομιτάτο έθετε ως στόχο τη δημιουργία αυτών των πολιτικών ζυμώσεων, που θα έδειχναν προς τις Μεγάλες Δυνάμεις ότι η Ελλάδα εκτός των αδιαμφισβήτητων ιστορικών και κοινωνικών δεσμών της με τη γη της Μακεδονίας είχε και ισχυρά ερείσματα στον ένοπλο αγώνα που διεξαγόταν εκεί.

Ο Μελάς δεν ήταν ο μόνος. Η έτερη ηρωική μορφή, ο συμπατριώτης μου από τους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας Σαράντος Αγαπηνός με το ψευδώνυμο Τέλλος Αγρας, ο Κώττας Χρήστου, ο επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης και πολλοί άλλοι πάλεψαν με πείσμα για να ενισχύσουν τα διπλωματικά, κοινωνικά και στρατηγικά ερείσματα της ηττημένης από τον πόλεμο του 1897 Ελλάδας στη γη της Μακεδονίας. Γι’ αυτό και η Ιστορία αναγνωρίζει τον σημαντικό τους ρόλο. Μια αναγνώριση στην οποία υπολείπεται διαχρονικά η ελληνική Πολιτεία. Πού βρίσκεται σήμερα θαμμένος ο Παύλος Μελάς; Σε έναν ταπεινό τάφο σε έναν παράδρομο της Καστοριάς, δίχως σήμανση, ο οποίος κρύβεται στην κυριολεξία από τις πολυκατοικίες που ορθώνονται τριγύρω ως θλιβεροί παραστάτες μιας εποχής που δεν αποδίδει ούτε καν την τιμή της καλαισθησίας· κλειστοί ορίζοντες σε φόντο γκρίζο. Κοιτάζοντας τον τάφο καθώς και τον περιορισμένο περιβάλλοντα χώρο δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς για ποιον λόγο η Ελληνική Πολιτεία, έστω μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, δεν έχει φροντίσει να δημιουργήσει έναν χώρο ανάλογο της σπουδαιότητας του νεκρού. Δεν υπάρχει απάντηση, όπως ασφαλώς δεν υπάρχει απάντηση γιατί ακόμα η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει ένα μεγάλο επίσημο στρατιωτικό νεκροταφείο για τους πεσόντες της στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, τους οποίους σε λίγες ημέρες θα θυμηθούμε ξανά με πανηγυρικούς της ημέρας.

Ασφαλώς και η θυσία των προγόνων μας, είτε αυτή έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, είτε των Βαλκανικών Πολέμων ή της Μικρασιατικής Εκστρατείας ή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Εθνικής Αντίστασης, δεν έγινε για να αποκτήσουν οι νεκροί περίλαμπρους τάφους. Ο τρόπος όμως που τιμά ένα κράτος τους νεκρούς του δείχνει κατά πόσον η Πολιτεία και κατά συνέπεια η κοινωνία αποτιμά τη θυσία τους και αποδίδει τις δέουσες τιμές. Η Ελληνική Πολιτεία, που θα βαρύνεται με τον διαχρονικό ψόγο ότι έστειλε φυλακή τον Κολοκοτρώνη ή «τίμησε» τον Νικηταρά δίνοντάς του άδεια επαιτείας στην Ευαγγελίστρια του Πειραιά κάθε Παρασκευή, οφείλει να μάθει να αποδίδει τιμή και αναγνώριση σε όσους η Ιστορία αποδίδει τον τίτλο του αθάνατου.    
 
Σπύρος Ν. Λίτσας