Η παγκοσμιοποίηση που τώρα διέρχεται η ανθρωπότητα είναι λιγότερο προβλέψιμη από την προηγούμενη του 1914. Στη Μέση Ανατολή η ενδοϊσλαμική σύγκρουση ανάμεσα σε σιίτες και σούνι αποκτά νέες διαστάσεις και αλλάζει το προηγούμενο σκηνικό όταν οι δυτικές δυνάμεις συγκέντρωναν τη μήνιν τους εναντίον του δικτάτορα της Συρίας, Ασαντ. Το ισλαμικό χαλιφάτο των σούνι μισεί τις μειονότητες, συμπεριλαμβανομένων και των μουσουλμανικών. Οι Ιρανοί προβάλλουν πλέον ως το προσιτό στους δυτικούς κέντρο κατεύθυνσης των σιιτών, και οι Κούρδοι Πεσμεργκά ως η μόνη δύναμη εδάφους που μπορεί να αντιμετωπίσει τους πολεμιστές του ISIS. Η Τουρκία εξακολουθεί να επιδεικνύει την αναποφασιστικότητα και την έλλειψη κρίσης που την περιθωριοποίησαν στις πολλαπλές συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής.
Η νέα μας παγκοσμιοποίηση αλλάζει πρωταγωνιστές. Απέναντι στις δυτικές δυνάμεις υπάρχουν πλέον δύο αυταρχικές, ημικαπιταλιστικές και εθνικιστικές οντότητες, η Κίνα και η Ρωσία. Πρώην υπουργός των ΗΠΑ αποκαλεί την οικονομική τους πολιτική «αυταρχικό μερκαντιλισμό». Πρόκειται για σύστημα που ασπάζεται τους κανόνες της αγοράς αλλά μοιράζει τις απολαβές με κριτήρια κομματικά και πελατειακά. Η σύγκλιση των δύο δυνάμεων θα αποτελέσει μελλοντικά πονοκέφαλο για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Οι Ασιάτες γείτονες της Κίνας αναρωτιούνται με ανησυχία πότε η Κίνα θα εκδηλώσει την αλληλεγγύη της προς την ασιατική της διασπορά.
Η Ρωσία έχει ενσωματώσει τους Ρώσους της Κριμαίας και αποβλέπει σε ένα είδος χαλαρής ομοσπονδίας για τους Ουκρανούς. Τόσο η δυτική όσο και η ανατολική Ουκρανία είναι η κάθε μια εφοδιασμένη με το δικό της ιστορικό αφήγημα. Οι ανατολικοί ως πιστοί στη Ρωσία κατηγορούν τους δυτικούς ομοεθνείς τους ότι εξακολουθούν να προσβλέπουν στον ναζισμό, όπως υπήρξαν συνεργάτες των Γερμανών όταν εκείνοι εισέβαλαν στην Ουκρανία. Οι δυτικοί από τη δικιά τους πλευρά θυμούνται τον λιμό που τους επέβαλε η Σοβιετική Ενωση το 1932-38 και τον ρωσικό ζυγό ανά τους αιώνες. Ο Πούτιν αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς έναν νέο Στάλιν.
Η Ευρώπη αναρωτιέται πώς έμπλεξε στις ρωσο-ουκρανικές διαμάχες, ενώ ο Πούτιν αντιμετωπίζει τις δυτικές αναμείξεις και την ενδεχόμενη είσοδο του ΝΑΤΟ στην περιοχή, ως αρχή διείσδυσης σε ρωσικά εδάφη. Το αμοιβαίο οικονομικό συμφέρον που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση κινδυνεύει να ακυρωθεί από μια κρίση που ελάχιστα αγγίζει τους δυτικούς.
Καθώς η παγκοσμιοποίηση ευνοεί και τη φιλελεύθερη Δύση αλλά και τους αυταρχικούς καπιταλιστές, το πιθανότερο είναι ότι στο κοντινό μέλλον οι δύο κόσμοι θα μάθουν να συμβιώνουν σε ένα πλουραλιστικό διεθνές σύστημα. Ετσι, το ουκρανικό επεισόδιο ίσως υποχωρήσει μπροστά στα αμοιβαία συμφέροντα Ανατολής και Δύσης.
Πώς όμως να χαρακτηρίσει κανείς τον θρησκευτικό φανατισμό που επιμένει να ξαναγυρίζει με τη μορφή ιερού πολέμου στις χώρες του Ισλάμ; Εφόσον η Μέση Ανατολή παραμείνει ο αποσυνάγωγος και των δύο μεγάλων στρατοπέδων που αναφέραμε, είναι πιθανό ότι η παρατεταμένη αλληλοσφαγή και μάλιστα με μειωμένη δυτική επέμβαση, θα καταδικάσει τον κόσμο αυτό σε απομόνωση και μαρασμό. Στο μεταξύ η παγκοσμιοποίηση θα υπαγορεύει τους δικούς της κανόνες συμπεριφοράς σε μια πλουραλιστική ανθρωπότητα.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
