Ο Αδριατικός Αγωγός (TAP), ένας αγωγός μήκους 870 χιλιομέτρων, σχεδιασμένος για να μεταφέρει αζέρικο αέριο στην Ευρώπη, έχει λάβει ειδική μεταχείριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα, έχει εξαιρεθεί από τους κανόνες που διέπουν τα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ε.Ε., έχει παρακάμψει τα σχετικά κανονιστικά βήματα, ενώ η SOCAR καλωσορίστηκε με ανοιχτές αγκάλες στον διαγωνισμό για τον ΔΕΣΦΑ, παρά τους κινδύνους που επιφύλασσε για τον ανταγωνισμό. Αντίθετα, ο South Stream, που εκτείνεται από τη Ρωσία έως την Ε.Ε., μέσω της Μαύρης Θάλασσας ώστε να παρακάμψει τον κίνδυνο διέλευσης από την Ουκρανία, αντιμετώπισε πρόσφατα μια σειρά εμποδίων, ενώ παράλληλα η Gazprom αποκλείστηκε από το διαγωνισμό για τη ΔΕΠΑ. Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί μια τέτοια διάκριση;
Δημοσιευμένο το 2009, το λεγόμενο Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΤΕΡ), έχει ως στόχο να αυξήσει την ενοποίηση της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας και ως εκ τούτου να βελτιώσει τη λειτουργία της. Ο ακρογωνιαίος λίθος αυτών των προσπαθειών «απελευθέρωσης της αγοράς» στον τομέα του φυσικού αερίου είναι η αρχή του «ιδιοκτησιακού διαχωρισμού», σύμφωνα με την οποία μια επιχείρηση δεν μπορεί ταυτόχρονα να κατέχει και να εκμεταλλεύεται ένα δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου. Αναγνωρίζοντας τις μεγάλες επενδύσεις που απαιτούνται από τις ιδιωτικές εταιρείες, το πακέτο επίσης επιτρέπει τις απαλλαγές από τις τέτοιου είδους απαιτήσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αποθαρρύνουν τις επιχειρήσεις από το να επενδύσουν. Στην τελική, ποιός θα επενδύσει στην κατασκευή ενός νέου αγωγού, αν στη συνέχεια δεν μπορεί να καρπωθεί τις αποδόσεις;
Ο TAP έλαβε μια σειρά τέτοιων απαλλαγών τον Μάιο του 2013. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να απαλλάξει τον TAP από την αρχή του «διαχωρισμού της ιδιοκτησίας» και άλλων περαιτέρω απαιτήσεων, όπως η πρόσβαση τρίτων στην εξασφάλιση της αρχικής χωρητικότητας, και οι περιορισμοί σχετικά με τη ρύθμιση δασμών. Ωστόσο, από τότε, η SOCAR απέκτησε μερίδιο τόσο στον TAP, ενώ αγόρασε και τον ΔΕΣΦΑ, τον ελληνικό διαχειριστή συστήματος μεταφοράς.
Η προκύπτουσα κατάσταση θα κινούσε υποψίες: η SOCAR θα είναι πλέον και στις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ως μέτοχος της κοινοπραξίας TAP για την παροχή φυσικού αερίου στην Ελλάδα, και ως διαχειριστής του ελληνικού δικτύου φυσικού αερίου. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει δώσει ακόμα καμία ένδειξη ότι θα επανεξετάσει τις εξαιρέσεις. Έτσι, η ρυθμιστική δίοδος έχει ανοίξει για έναν αγωγό που θα προμηθεύει μόνο 10bcm ετησίως, με την αιτιολογία ότι «διαφοροποιεί την τροφοδοσία», προσθέτοντας μια πρόσθετη πηγή φυσικού αερίου για την Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα λαμβάνει ήδη το 14% του αερίου της από το Αζερμπαϊτζάν. Είναι δύσκολο να μην δούμε ένα στοιχείο εύνοιας που επισκιάζει τη διαδικασία.
Αντιθέτως, η ιστορία του South Stream είναι πολύ διαφορετική. Στις περιπτώσεις όπου ο TAP έχει μετριάσει πιθανά εμπόδια του παρελθόντος, ο South Stream έχει συναντήσει αντίσταση. Αυτό είναι περίεργο: ο South Stream θεωρείται από την Ε.Ε. ως ο «ομφάλιος λώρος» που συνδέει την Ευρώπη με τη Ρωσία, και οι κυβερνήσεις των χωρών διέλευσης του αγωγού έχουν δώσει προτεραιότητα στο έργο. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πρόσφατα ότι οι συμφωνίες που έχουν συνάψει οι χώρες αυτές με τη Ρωσία δεν είναι συμβατές με το δίκαιο της Ε.Ε., για τρεις λόγους: ο αγωγός θα ανήκει σε παραγωγό φυσικού αερίου, δεν προσφέρει πρόσβαση σε τρίτους, ενώ τα κριτήρια των δασμών δεν έχουν ακόμα καθοριστεί.
Αναμφισβήτητα, η Gazprom είναι παραγωγός φυσικού αερίου -αν και εθνικές κοινοπραξίες ελέγχουν τα αντίστοιχα χερσαία τμήματα του South Stream. Η απαλλαγή πρόσβασης τρίτων είναι επί του παρόντος υπό διαπραγμάτευση, καθώς και οι δασμοί θα καθοριστούν από τοπικούς φορείς. Ωστόσο, φαίνεται ότι η Επιτροπή μάλλον εμποδίζει σκοπίμως την πρόοδο του κανονιστικού πλαισίου του αγωγού. Οι αναλύσεις της IGAS ήταν διαθέσιμες –και δημόσια προσβάσιμες– ήδη για δύο χρόνια, πριν η Επιτροπή αποφασίσει ότι όφειλε να παρέμβει. Είναι ορθό να ισχυριστούμε ότι η ανακοίνωση συνδέεται με ό,τι έχει κατ ΄ευφημισμόν ονομαστεί το «τρέχον πολιτικό πλαίσιο».
Επίσης, η Gazprom θα μπορούσε κάλλιστα να έχει αποθαρρυνθεί από τη συμμετοχή στο διαγωνισμό για τον ΔΕΠΑ, τον προμηθευτή ενέργειας στην Ελλάδα. Το ελληνικό Υπουργείο Ενέργειας δέχθηκε σημαντική πίεση από τις Βρυξέλλες, ώστε να εφαρμόσει τα πρότυπα του «αποτελεσματικού διαχωρισμού». Ωστόσο, όταν η καθέτως ενοποιημένη SOCAR κέρδισε το διαγωνισμό για τον ΔΕΣΦΑ, κανείς στις Βρυξέλλες δεν αντιτάχθηκε. Δεν θα πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν τάχθηκε κατά του τρίτου πακέτου ενέργειας. Η ρήτρα του «αποτελεσματικού διαχωρισμού» φαίνεται να είναι ένα μέτρο προστατευτισμού που στοχεύει ξεκάθαρα σε παραδοσιακά παγκόσμιες επιχειρήσεις παραγωγής αερίου –δίνοντας το περιθώριο στην Επιτροπή να επιλέγει τους νικητές κατά βούληση, όπως στην περίπτωση της SOCAR. Σε συνδυασμό με το άρθρο 11 («η χορήγηση της πιστοποίησης δεν θα θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Κοινότητας»), είναι, χωρίς να μασάμε τα λόγια μας, ένας νόμος που στοχεύει την Gazprom.
Εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήθελε ειλικρινά να βελτιώσει τη λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου, δεν θα επιδίωκε να τιμωρήσει την Gazprom μέσω αυθαίρετων πολιτικών αποφάσεων, σε θέματα όπου η κανονιστική βεβαιότητα θα έπρεπε να είναι ο κανόνας. Αντ ΄αυτού, θα λάμβανε σοβαρά υπόψη τις εκκλήσεις του Claudio De Vincenti και θα συμμετείχε σε απευθείας συνομιλίες με την Gazprom, σκεπτόμενη τις ανάγκες όλων των εμπλεκόμενων που επηρεάζονται από τον South Stream -παραγωγός, φορείς και χώρες διέλευσης. Ο στόχος θα ήταν να επιτραπεί στον South Stream να ακολουθήσει τα χνάρια του TAP μέχρι την κανονιστική έγκριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάτι τέτοιο θα βελτίωνε σημαντικά την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης, και θα τόνωνε τον ανταγωνισμό για την εκκίνηση της αγοράς ενέργειας.
* Ο κ. Δημοσθένης Φλώρος είναι γεωπολιτικός και οικονομικός αναλυτής. Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια
Πηγή:www.capital.gr
