Η 4η Αυγούστου
σχεδιάστηκε και αποφασίστηκε σε πλήρη εναρμόνιση με τις αγγλικές βλέψεις
και συμφέροντα στην περιοχή των Βαλκανίων
Η βρετανική κυβέρνηση για τη
δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936: «Είμαστε παντρεμένοι με τον Μεταξά»,
ένα φιλοβρετανικό καθεστώς με φασιστικό μανδύα. Η αγγλική επιρροή στην
Ελλάδα άρχισε από την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Επιδιώκοντας να
υποσκάψει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η αγγλική κυβέρνηση άρχισε
βαθμιαία να υποστηρίζει με εύσχημο τρόπο τους Ελληνες επαναστάτες.
«Βάρος εις την απόφασιν του βασιλέως, Γεωργίου Β' (κέντρο) να πάρη την απόφασιν της 4ης Αυγούστου είναι αι επανειλημμέναι ρηταί δηλώσεις του Ι. Μεταξά (δεύτερος από αριστερά) προς αυτόν ότι οπωσδήποτε η Ελλάς θα ήτο σύμμαχος προς την Αγγλίαν» λέει ο Ι. Διάκος, έμπιστος συνεργάτης του δικτάτορα Αρκετοί Αγγλοι φιλέλληνες είχαν διακριτικές επαφές με εκπροσώπους της αγγλικής κυβέρνησης. Μάλιστα το φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου συνέβαλε αποφασιστικά στην παροχή των πρώτων μεγάλων δανείων Αγγλων κεφαλαιούχων προς τους Ελληνες επαναστάτες.
Ο λόρδος Βύρων, ο πλοίαρχος Χάστινγκς του ελληνικού ατμόπλοιου «Καρτερία», που ενέπνεε τον τρόμο στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στα ελληνικά παράλια, ο ναύαρχος Κόδριγκτον κ.ά. ήταν κάποια από τα ονόματα που συζητήθηκαν πολύ την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης και είχαν αγγλική καταγωγή.
Ωμός ρεαλισμός
Αλλά η ρομαντική ανάμνηση της ελληνικής αρχαιότητας μέσα στις τάξεις των Αγγλων στοχαστών και του λαού εξισορροπούνταν από τον ωμό ρεαλισμό της κρατικής μηχανής της Αγγλίας, που στόχευε το ρόλο μιας παγκόσμιας δύναμης.Το 19ο αιώνα στο ελεύθερο μικρό ελληνικό κράτος ο Αγγλος πρεσβευτής Λάιονς εξομολογούνταν σε συνάδελφό του ότι κατά τη γνώμη του η Ελλάδα θα ήταν υπό αγγλική ή ρωσική επιρροή και αφού δεν έπρεπε να είναι ρωσική, θα ήταν αναγκαστικά αγγλική.Το νεοελληνικό κράτος από τα πρώτα βήματά του μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εκτός από πολύ μικρά διαστήματα αμφισβήτησης, όπως εκείνο του βασιλιά Κωνσταντίνου στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, βρέθηκε να συμπορεύεται με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αλλά και η θέση της «ουδετερότητας» που πρόβαλε ο Κωνσταντίνος και θεωρήθηκε φιλογερμανική, για την οποία ήταν σύμφωνος και ο Ι. Μεταξάς, χρεοκόπησε τελικά και έδωσε τη θέση της στη φιλοβρετανική υπέρ της Αντάντ θέση του Ελευθερίου Βενιζέλου.Ο Κωνσταντίνος εκδιώχθηκε από τη χώρα και ο γιος του Γεώργιος Β' έκανε πολύ σοβαρές προσπάθειες επανασυμφιλίωσης με το βρετανικό βασιλικό οίκο, γεγονός που επιτεύχθηκε τελικά. Η παλινόρθωση της μοναρχίας ήταν επί θύραις και μ' ένα «νόθο δημοψήφισμα», όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, ο Γεώργιος Β' επέστρεψε στην Ελλάδα, το φθινόπωρο του 1935, αποφασισμένος ν' ακολουθήσει πιστά τη βρετανική πολιτική.
Αλλά και ο Ιωάννης Μεταξάς, παρ' όλο το φιλογερμανικό του παρελθόν που είχε έντονα κλονιστεί μετά την ήττα της Γερμανίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήττα την οποία δεν περίμενε, ήταν αποφασισμένος να δείξει την ευμενή του διάθεση προς την Αγγλία.Οπως έγραψε ο Ι. Διάκος, ένας από τους πιο έμπιστους συνεργάτες του Μεταξά, απευθυνόμενος στον Σπ. Μαρκεζίνη: «Είναι βέβαιον ότι και ο κίνδυνος του κομμουνισμού έπαιξε ρόλον εις το να πάρει ο βασιλεύς την απόφασιν της 4ης Αυγούστου. Αλλά κυρίως, εκείνο το οποίον έπαιξεν βάρος εις την απόφασιν του βασιλέως να πάρη την απόφασιν αυτήν, είναι αι επανειλημμέναι ρηταί δηλώσεις του Ι. Μεταξά προς αυτόν ότι οπωσδήποτε η Ελλάς θα ήτο σύμμαχος προς την Αγγλίαν. Αυτό μου το είπεν ο Ι. Μεταξάς επανειλημμένως».
Υποδείξεις
Οι Βρετανοί είχαν αρχίσει ν' ανησυχούν σοβαρά από τις επεκτατικές βλέψεις της φασιστικής Ιταλίας στο χώρο της Μεσογείου, στην Αφρική, όπως και τα Βαλκάνια.Η ιταλική επίθεση εναντίον της Αιθιοπίας τον Οκτώβριο του 1935 έκανε να ξεχειλίσει το ποτήρι.Η αγγλογαλλική συνεργασία στην Ελλάδα έπρεπε ν' αντικρούσει οποιαδήποτε άλλη επιρροή σ' αυτή τη χώρα.Ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα υπέδειξε «επανειλημμένα» στο διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του βασιλιά Γεωργίου την εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας.Μιας δικτατορίας που στο βάθος θα εξασφάλιζε το φιλοβρετανικό προσανατολισμό της Ελλάδας μ' έναν φιλοφασιστικό μανδύα «ουδετερότητας», που θα μπορούσε πιθανόν να καθυστερήσει την κατάληψη αυτού του αγγλικού προγεφυρώματος στα Βαλκάνια, από την Ιταλία ή τη Γερμανία.
Ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα Γκαστόν Μογκρά γνώριζε τις βρετανικές επιθυμίες να κηρύξουν ορισμένα κράτη, όπως η Ελλάδα, μια «ουδετερότητα προσωρινή, που δεν θα έπρεπε να εμποδίσει αυτές τις χώρες να συνδέσουν την τύχη τους μ' εκείνη της Αγγλίας».Ο Γεώργιος Β' και ο Ιωάννης Μεταξάς, λόγω του συντηρητικού παρελθόντος τους, έμοιαζαν ιδανικό δίδυμο για την εκπλήρωση ενός φαινομενικά «ουδέτερου» προγεφυρώματος στα Βαλκάνια, που όμως αντιστάθηκε ώς το τέλος τόσο εναντίον της ιταλικής όσο και της γερμανικής επίθεσης, ιδιαίτερα στην Κρήτη.
Περίπου τρία χρόνια μετά την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936, ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, σερ Σίντνεϊ Ουότερλοου, ενημέρωσε την κυβέρνησή του ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν τον Γεώργιο ως «τον πληρωμένο υπηρέτη των Βρετανών», αν και οι Ελληνες πολιτικοί προσπαθούσαν να διαδώσουν ότι «ο βασιλέας και ο στρατηγός Μεταξάς ήταν γερμανόφιλοι κατά βάθος».Ο Ουότερλοου αντίθετα τόνισε ότι δεν μπορούσε να υπάρξει «μεγαλύτερη σύνδεση του βασιλέα μ' εμάς» και όσον αφορά τον Μεταξά οι Βρετανοί «ήταν αδύνατον να αμφιβάλλουν για την ειλικρίνεια της σταθερά εκφρασμένης του πεποίθησης ότι η ασφάλεια της Ελλάδας ήταν αμετάκλητα συνδεδεμένη (...) με την επιβίωση της βρετανικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο».
Το Φόρεϊν Οφις
Στις αρχές του 1940 ο νέος Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα Μάικλ Πάλερετ έθεσε μερικά ερωτήματα στην κυβέρνησή του σχετικά με το μέλλον του ελληνικού καθεστώτος.
Στις 20 Φεβρουαρίου το Φόρεϊν Οφις απάντησε στο Βρετανό πρεσβευτή στην Αθήνα:
«Αγαπητέ Μάικλ...
Μπορούμε ν' αλλάξουμε την κυβέρνηση Μεταξά; Η απάντηση είναι όχι... Η άλλη ερώτηση είναι: "Θέλουμε ν' αλλάξουμε την κυβέρνηση;". Πάλι η απάντηση είναι όχι. Παρά την όποια αντιπάθεια του ελληνικού λαού, γνωρίζουμε ότι καμία άλλη κυβέρνηση δεν θα μας εξυπηρετούσε τόσο... Για να καταλήξουμε λοιπόν, είμαστε παντρεμένοι με τον Μεταξά και έτσι θα παραμείνουμε μέχρι ο θάνατος ή οι Ελληνες να μας χωρίσουν».
