Η δημοκρατία στην Τουρκία δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια

Χάρη σ' ένα αξιοσημείωτο γύρισμα της τύχης, η επί χρόνια περιθωριοποιημένη κουρδική μειονότητα της Τουρκίας είναι έτοιμη να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πολιτική της χώρας. Στις βουλευτικές εκλογές της 7^ης Ιουνίου, το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) έλαβε περίπου το 13% της λαϊκής ψήφου, κερδίζοντας 80 από 550 έδρες της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.

Το αποτέλεσμα αυτό αποτελεί μια ριζική αλλαγή για την τουρκική πολιτική καθώς σηματοδοτεί την είσοδο, για πρώτη φορά, ενός κουρδικού κόμματος στο κοινοβούλιο. Η επιτυχία του HDP ήταν ο κύριος λόγος  που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) δεν κατάφερε να διατηρήσει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.

Η εκλογική αποτυχία του AKP έβαλε τέλος στις φιλοδοξίες του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη μετάλλαξη του κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης της Τουρκίας σε ένα προεδρικό καθεστώς το οποίο θα ενίσχυσε σημαντικά τις εξουσίες του. Πολλοί ψηφοφόροι και ξένοι παρατηρητές είδαν τις εκλογές ως ένα δημοψήφισμα αναφορικά με τον ρόλο του Ερντογάν στην πολιτική. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο τούρκος πρόεδρος δεν έκρυψε την προτίμησή του για μια ισχυρή προεδρία και υποστήριξε απροκάλυπτα το AKP, μην τηρώντας ουδέτερη στάση, όπως οφείλει να κάνει ο πρόεδρος σύμφωνα με το Σύνταγμα της Τουρκίας.  

 

Κατ' επέκταση, η απώλεια της πλειοψηφίας του AKP είναι πιθανό να ερμηνευτεί ως προσωπική ήττα του Ερντογάν και να οδηγήσει ακόμη σε εξέγερση εναντίον του στο εσωτερικό του κόμματος. Ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ και ο Μπουλέντ Αρίντς, αντιπρόεδρος της απερχόμενης τουρκικής κυβέρνησης και συν-ιδρυτής (μαζί με τον Ερντογάν) του AKP, εκφράζουν εδώ και καιρό την ανησυχία τους αναφορικά με την αυταρχική του στάση αλλά και την επιθυμία του για μετατροπή του πολιτεύματος. Εάν σημειωθεί εξέγερση στο AKP, επικεφαλής αυτής θα είναι είτε και οι δύο είτε ένας από τους δύο.  

 

Η αναπάντεχη επιτυχία του AKP θα δώσει στο κόμμα - και την κουρδική εκλογική του βάση - τη δυνατότητα να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο όσον αφορά τις πολιτικές διεργασίες και την προσπάθεια του AKP να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση. Μια πιθανότητα αφορά το ενδεχόμενο να αποπειραθεί το AKP να προσελκύσει το HDP σε έναν κυβερνητικό συνασπισμό. Μία τέτοια συμμαχία, ωστόσο, θα ήταν κάθε άλλο παρά σταθερή.

 

Ένας λόγος είναι ότι η πικρία που συσσωρεύτηκε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας - στην οποία αρκετοί υποστηρικτές του HDP έχασαν τη ζωή τους - μάλλον θα διατηρηθεί. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι παρόλο που το AKP ενδέχεται να είναι πιο πρόθυμο από τα άλλα κόμματα της Τουρκίας να διευθετήσει τα ζητήματα των Κούρδων, είναι απίθανό να αποδεχτεί αιτήματα για εκχώρηση εξουσιών στις τοπικές κυβερνήσεις ή οποιοδήποτε άλλο πρόγραμμα που ενισχύει την εδαφική αυτονομία των κουρδικών περιοχών.

 

Ακόμη πιο απίθανη είναι μια συμμαχία ανάμεσα στο HDP, το συντηρητικό Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) και το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) καθώς οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ του HDP, το οποίο στοχεύει στην αυτονομία των Κούρδων, και των άλλων δύο κομμάτων που τάσσονται υπέρ του συγκεντρωτισμού, είναι τεράστιες.

 

Η Τουρκία δεν αποκλείεται να είναι καταδικασμένη να βιώσει μία σχετικά μακρά περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας και αστάθειας πριν βρεθεί μια νέα ισορροπία. Το ενδεχόμενο σχηματισμού μιας κυβέρνησης συνασπισμού στην οποία θα μετέχουν το AKP και το MHP δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Αλλά μια τέτοια συμμαχία, πέρα από ότι θα εγκατέλειπε την περιεκτική πολιτική ατζέντα χάρη στην οποία το AKP κέρδισε σημαντικό μέρος της υποστήριξης των Τούρκων κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, θα ανάγκαζε τους Κούρδους να κρατήσουν μια πιο συγκρουσιακή στάση καθώς το MHP θα έκανε τα πάντα για να εμποδίσει τις παραχωρήσεις για τις οποίες το AKP συνομιλούσε με κούρδους ηγέτες πριν από τις εκλογές. Η κατάρρευση των συνομιλιών αυτών θα ωφελούσε τους εξτρεμιστές σε αμφότερες τις πλευρές και θα έσπρωχνε τους μετριοπαθείς Κούρδους στην αγκαλιά του PKK.

 

Η βραχυπρόθεσμη πορεία της τουρκικής πολιτικής δεν μπορεί να προβλεφθεί αλλά δύο πράγματα γίνονται ολοένα και περισσότερο ξεκάθαρα. Πρώτον, ότι οι Κούρδοι έχουν την ευκαιρία να επηρεάσουν την κατάσταση όσο ποτέ άλλοτε. Δεύτερον, ότι ο Ερντογάν υπέστη ένα πλήγμα το οποίο είναι απίθανο να ξεπεράσει. Ο,τιδήποτε και αν συμβεί ως αποτέλεσμα των δύο αυτών εξελίξεων, η δημοκρατία στην Τουρκία δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.

*
Mohammed Ayoob  O Mohammed Ayoob είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Michigan και συγγραφέας του βιβλίου «Θα καταρρεύσει εκ των έσω η Μέση Ανατολή».