Δύο μήνες μόλις από την κατάρρευση
της στρατιωτικής δικτατορίας, πολλοί πήραν τοις μετρητοίς τους στόχους
και τις αρχές που περιελάμβανε η ιδρυτική του ΠΑΣΟΚ Διακήρυξη της 3ης
του Σεπτέμβρη 1974. Ενα κείμενο στιβαρό και ριζοσπαστικό, με πρότυπο το
περίφημο μανιφέστο του Δημ. Γληνού «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» -
χωρίς, βεβαίως, την καλλιέπεια και τη φλόγα του.
Πολλοί επίσης πίστεψαν ως στόχο του «κινήματος» ακόμη και το
σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, ως απότοκο της
πιστής εφαρμογής του τετράπτυχου «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία,
Κοινωνική απελευθέρωση, Δημοκρατική Διαδικασία».
Ετσι, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ακούστηκε μυριόστομο λαϊκό σύνθημα και μάλιστα προεκλογικό, για το σοσιαλισμό. Ηταν στην τελική ευθεία πριν από τις κάλπες στις 17 του Νοέμβρη (σημαδιακή ημερομηνία) 1974 στη Θεσσαλονίκη. Παλλόμενη ανθρωποθάλασσα στην πλατεία Αριστοτέλους. Από πνιγμένο στις σημαίες και τα λάβαρα μπαλκόνι του ξενοδοχείου «Ηλέκτρα» μιλούσε σε μια μοναδική μαγική σχέση με τα πλήθη ο Ανδρέας Παπανδρέου. Δίπλα του, δεξιά, η Μάργκαρετ. Αριστερά του, ο μετέπειτα πρύτανης του Παντείου Σάκης Καράγιωργας - από τις πιο σεμνές και ηρωικές μορφές της Αντίστασης στη χούντα, έχασε το χέρι του, όταν μία από τις αυτοσχέδιες βόμβες που έφτιαχνε τού έσκασε στα χέρια...
Πίσω από τον Ανδρέα, ορατός μόνον από μας στα πλαϊνά μπαλκόνια, ο Μιχ. Ζιάγκας: με το δεξί τον υποβάσταζε από τη μέση. Στο αριστερό κρατούσε το ποτήρι με το ουίσκι! Οταν τα πλήθη παραληρούσαν με επαναλαμβανόμενο σύνθημα, ο Ανδρέας έκανε ένα βήμα πίσω, ώστε να τον κρύβει το στηθαίο και έπινε μια γερή γουλιά για να επανέλθει μπροστά δριμύτερος και να αρπάξει το λαϊκό σύνθημα, να το αναπλάσει και να του δώσει απρόβλεπτες διαστάσεις.
Εξόχως εύγλωττη για τους υποψιασμένους και ανεπανάληπτη η συγκεκριμένη στιγμή-σκηνή: Ο μέγιστος δημεγέρτης στην πολιτική μας Ιστορία ανέβαζε με κρεσέντο τον τόνο για να ντοπαριστούν τα στερημένα πλήθη με το όραμα «για μια Ελλάδα νέα, αναγεννημένη, ανθρώπινη, ανεξάρτητη, περήφανη, δημοκρατική και σοσιαλιστική», όταν τον διέκοψε βροντερό το πρωτάκουστο πηγαίο σύνθημα από την πλατεία:
«Στις 18 ΣΟ-ΣΙΑ-ΛΙ-ΣΜΟΣ!».
Ο Ανδρέας ήπιε διπλή γουλιά. Η Μάργκαρετ παρέμεινε ανέκφραστη με το μόνιμο χαμόγελο πετρωμένο στα χείλη της. Συγκλονισμένος μόνον ο Σάκης Καράγιωργας, με τα μάτια θολά και χοντρά δάκρυα να του αυλακώνουν το πρόσωπο...
Δεν μακροημέρευσε, φυσικά, στο ΠΑΣΟΚ, ούτε κατέλαβε αξιώματα ο αλησμόνητος αντιστασιακός καθηγητής. Και όχι για κάποιες επιθετικές αθλιότητες εν συνεδριάσει («Κάτσε κάτω, κουλοχέρη» κ.ά...). Αλλά γιατί, όπως έλεγε, συνειδητοποίησε τάχιστα ότι ο Ανδρέας, ασύγκριτος λαοπλάνος, δεν πίστευε λέξη απ' όσα διακήρυσσε στα μπαλκόνια...
Παρ' ότι το ζήσαμε στο πετσί μας, παραμένει εκπληκτικό: ένα ξαναδιάβασμα της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη αποκαλύπτει ότι δεν υλοποιήθηκε ούτε ένας (!) από τους δώδεκα στόχους της «για τη θεμελίωση της γνήσιας ελληνικής δημοκρατίας». Και δεν μπήκε καν σε δρόμο εφαρμογής ούτε ένα (!) από τα δέκα προαπαιτούμενα που έθετε για τη σταδιακή «κοινωνική απελευθέρωση του εργαζόμενου λαού».
Με την τεράστια λαϊκή δύναμη και την εν λευκώ εξουσιοδότηση που κατάφερε να έχει ο κατ' εξοχήν χαρισματικός ηγέτης Ανδρέας Παπανδρέου, αν έθετε τα αδιαμφισβήτητα προσόντα του στην υπηρεσία του τόπου, δεν θα ήμασταν σήμερα σ' αυτό το χάλι.
Ο ιστορικός του μέλλοντος δεν θα δυσκολευτεί, υποθέτω, να του αναγνωρίσει δύο, όλα κι όλα, επιτεύγματα: ότι συνέβαλε σημαντικά στην πολιτική ομαλότητα με τη χαριστική βολή στον ολέθριο εμφυλιοπολεμικό διχασμό. Και ότι ενίσχυσε αισθητά τα χαμηλότερα εισοδήματα.
Το αντίτιμο ήταν πολύ βαρύ για τη χώρα. Αρχηγικό πολυσυλλεκτικό κόμμα το ΠΑΣΟΚ, με προσχηματικές συλλογικές λειτουργίες και ελάχιστα κοινά στοιχεία με την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, δεν νοιάστηκε για την εδραίωση δημοκρατικών θεσμών, κατά τις
προγραμματικές διακηρύξεις του. Κατέστησε, αντιθέτως, κομματικό φέουδο το πελατειακό κράτος.
Με συνέπεια να έχουν τη ρίζα τους σ' εκείνη την περίοδο όλα τα ενδογενή αίτια της σημερινής -χειρότερης από ποτέ- κρίσης, που ρημάζει τον τόπο: αναξιοκρατική δημόσια διοίκηση· εξαχρειωμένο πολιτικό σύστημα· λεηλασία του δημόσιου πλούτου· εκτεταμένη διαφθορά και διαπλοκή· υπέρμετρος δανεισμός· αντιπαραγωγική διασπάθιση κοινοτικών κονδυλίων και επιδοτήσεων· σκάνδαλα ατιμώρητα· ασύδοτη φοροδιαφυγή κ.ά.
Οι διάδοχοι του Ανδρέα (κάθε επόμενος, χειρότερος από τον προηγούμενο) απλώς τα φούντωσαν όλα αυτά...
Στο διήμερο επετειακό συμπόσιο, την πρώτη μέρα οι συμποσιαστές ήταν λιγότεροι από τους αστυνομικούς (καθολική τιμωρία τους είναι να μην μπορούν να απολαύσουν μικρές χαρές των κοινών θνητών: την παραλία, το θερινό σινεμά, μια Επίδαυρο κ.λπ.). Τη δεύτερη μέρα γέμισε η αίθουσα και κυριάρχησαν οι αμετανόητοι. Ηταν θλιβερό το θέαμα να χειροκροτούνται ο Κ. Σημίτης και ο Γ. Παπανδρέου στα συντροφικά τους αλληλομαχαιρώματα. Και ήταν εξοργιστικό να χειροκροτείται ο εξουσιομανής και αδίστακτος (και μπροστάρης τώρα για μια ΝΑΤΟϊκή επέμβαση στη Συρία, τρομάρα μας) Ευ. Βενιζέλος, αυτοπροβαλλόμενος σαν φυσικός ηγέτης μιας κεντροαριστερής κοινοπραξίας.
Ούτε μία λέξη, αλίμονο, αυτοκριτικής, ούτε μία συγγνώμη...
Οσο ταχύτερα συνειδητοποιήσουν ότι έχουν λίαν βεβαρημένο πολιτικά παρελθόν και κανένα μέλλον και πάνε στα σπίτια τους, μια για πάντα, τόσο το καλύτερο και γι' αυτούς και για μας - τους χιλιοπροδομένους πολίτες...
