Ο Σεπτέμβριος του 1944 είναι ένας
καθοριστικός μήνας για τις τύχες της Ευρώπης και της Ελλάδας. Τα
Συμμαχικά στρατεύματα προέλαυναν. Τέλη Αυγούστου απελευθερώνεται το
Παρίσι. Από τη Δύση, τα στρατεύματα των ΗΠΑ, Αγγλίας, Γαλλίας
κατευθύνονται προς το Βερολίνο, από την Ανατολή προς τη γερμανική
πρωτεύουσα βαδίζει και ο Κόκκινος Στρατός.
Από το ποια στρατεύματα προωθούνται στη μία ή την άλλη
κατεχόμενη χώρα από τους Γερμανούς, θα καθοριστεί τελικά και το πολιτικό
καθεστώς της. Στα Βαλκάνια η σοβιετική προέλαση βρίσκεται ήδη σε
εξέλιξη.Στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού χωρίς να
συναντήσουν καμία αντίσταση εισήλθαν στο βουλγαρικό έδαφος σε πολεμικό
σχηματισμό. Στις 9 Σεπτεμβρίου ο ραδιοσταθμός της Σόφιας ανήγγειλε το
σχηματισμό κυβέρνησης του «Πατριωτικού Μετώπου», στο οποίο συμμετείχε
και η βουλγαρική Αριστερά.
Ante portas
Πολύ σύντομα τα σοβιετικά στρατεύματα άγγιξαν τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Ο βουλγαρικός στρατός πέρασε υπό σοβιετική διοίκηση. Ετσι, η κατεχόμενη από τους Βούλγαρους στρατιωτικούς Ανατολική Μακεδονία και Θράκη πέρασε ουσιαστικά υπό σοβιετικό έλεγχο. Αλλά οι Ρώσοι έδειχναν να μην ενδιαφέρονται εκείνη τη χρονική στιγμή για την Ελλάδα. Αντίθετα, ήθελαν στο βάθος να επισπεύσουν την αγγλική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα!Στις 3 Σεπτεμβρίου ο Σοβιετικός πρεσβευτής στο Λονδίνο, Φ. Γκούσεφ, επέδωσε μνημόνιο της κυβέρνησής του προς την αγγλική ηγεσία όπου οι Σοβιετικοί επεσήμαναν ότι «δεν έχουν γίνει βρετανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Ελλάδας εδώ και πολύ καιρό». Η σοβιετική ηγεσία άφηνε να εννοηθεί ότι η μη ύπαρξη βρετανικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα μείωνε κατά κάποιον τρόπο τη δικαιοδοσία της Μ. Βρετανίας στις ελληνικές υποθέσεις.
Εφιπποι
Και οι Σοβιετικοί άρχισαν να πιέζουν μεθοδικά για την όσο γίνεται συντομότερη βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα. Ετσι, ένα έφιππο τμήμα του σοβιετικού στρατού κάποια στιγμή έφτασε λίγο έξω από την Καβάλα και αμέσως μετά γύρισε στο βουλγαρικό έδαφος. Την ίδια εποχή έφταναν Ρώσοι στρατιώτες και αξιωματικοί με φύλλα πορείας, από νοσοκομεία της ΕΣΣΔ, για να παρουσιαστούν σε υποτιθέμενες σοβιετικές μονάδες στη Βόρεια Ελλάδα. Είχαν κάνει λάθος οι Σοβιετικοί ή εξασκούσαν πίεση προς τους Αγγλους, για να έλθουν στην Ελλάδα συντομότερα;
Αλλωστε, η βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα θ' αντιστάθμιζε τη σοβιετική παρουσία σε άλλες βαλκανικές χώρες.
Παρατηρώντας αυτές τις εξελίξεις, ο Γιώργος Ερυθριάδης, πολιτικός υπεύθυνος του ΚΚΕ για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, έφτασε στη Σόφια με σκοπό να συναντηθεί με τη σοβιετική στρατιωτική ηγεσία όπως και με υπεύθυνους ηγέτες του Κ.Κ. Βουλγαρίας. Ο Ερυθριάδης, κατά τις 20 Σεπτεμβρίου, συναντήθηκε με τον στρατάρχη Τολμπούχιν και ζήτησε να προωθηθούν τα σοβιετικά στρατεύματα στη Βόρεια Ελλάδα.
«Θέμα της διοίκησης»
Σύμφωνα με έκθεση του Ερυθριάδη, ο Τολμπούχιν απάντησε ότι «αυτό το ζήτημα μόνο το Κέντρο, η ανώτατη σοβιετική διοίκηση, μπορεί να το αποφασίσει». Ηταν προφανές ότι ο Τολμπούχιν δεν είχε ανάλογη διαταγή και γι' αυτό οι δυνάμεις του είχαν αποφύγει να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος.
Τον Μάιο του 1950 στην 7η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ ο Ερυθριάδης στην ομιλία του είπε σχετικά: «...βγάλαμε παλλαϊκές επιτροπές και παρουσιάστηκαν στον Τολμπούχιν και ζητούσαν την αποστολή Κόκκινου Στρατού, για να προστατεύσει περιοχές από ενέργειες Γερμανών στο χώρο Κεντρικής Μακεδονίας, όπου εκεί βρίσκονταν ακόμα Γερμανοί.
»Ολα τα στοιχεία έδειχναν πως ετοιμάζεται ο Κόκκινος Στρατός γι' αυτό. Υποσχέσεις Τολμπούχιν. Αναγνωρίσεις από Σοβιετικούς αξιωματικούς του αεροδρομίου, σιδηροδρομικών γραμμών, λιμανιών. Αδειούχοι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού παρουσιάστηκαν σε ορισμένες πόλεις -Αλεξανδρούπολη κ.ά.- και περίμεναν τα τμήματά τους». Αλλά η σοβιετική ηγεσία δεν είχε πρόθεση να στείλει στρατεύματα στην Ελλάδα. Ασκούσε σοβαρή πίεση προς τους Αγγλους.
Πανικός
Οπωσδήποτε η προώθηση των σοβιετικών στρατευμάτων στη Βουλγαρία προκάλεσε πανικό στην ελληνική εξόριστη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, όπως και στη βρετανική ηγεσία. Η ελληνική εξόριστη κυβέρνηση πίεζε με τη σειρά της τους Αγγλους για να έρθουν στην Ελλάδα όσο γίνεται πιο σύντομα.
Στις 7 Σεπτεμβρίου ο Ελληνας πρέσβης στο Λονδίνο Αθανάσιος Αγνίδης έγραψε στη βρετανική κυβέρνηση: «Σαν συνέπεια της ρωσικής κήρυξης πολέμου εναντίον της Βουλγαρίας και την είσοδο του σοβιετικού στρατού στο βουλγαρικό έδαφος μια νέα πολύ περίπλοκη κατάσταση θα δημιουργηθεί, δεδομένου ότι είναι πιθανόν πως οι γερμανικές δυνάμεις θα οπισθοχωρήσουν στο ελληνικό έδαφος και θ' ακολουθηθούν κατά πόδας από το σοβιετικό στρατό. Εν όψει του γεγονότος ότι δεν υπάρχει στρατιωτική δράση από την πλευρά των άλλων μεγάλων Συμμάχων της Ελλάδας, σοβαρή ανησυχία δημιουργείται σχετικά με το ανωτέρω ενδεχόμενο. Η κυβέρνησή μου με επιφόρτισε να σας εκφράσω την ανησυχία της γι' αυτό το θέμα και να σας ρωτήσω τι ενέργειες προτίθεται να κάνει η βρετανική κυβέρνηση».
Στις 12 Σεπτεμβρίου ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Ιντεν, εκδήλωσε με τη σειρά του σοβαρές ανησυχίες για τις ελληνικές εξελίξεις γράφοντας στον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ: «Η ρωσική προέλαση στη Βουλγαρία με ανησυχεί πάρα πολύ... Είναι σημαντικό να μην αφήσουμε καμία αμφιβολία στους Ρώσους για τη σημασία που αποδίδουμε στην Ελλάδα και νομίζω ότι έχει έρθει ο καιρός να τους προειδοποιήσουμε κάπως γενικά για την αποφασιστικότητά μας να στείλουμε εκεί βρετανικές δυνάμεις».
Ante portas
Πολύ σύντομα τα σοβιετικά στρατεύματα άγγιξαν τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Ο βουλγαρικός στρατός πέρασε υπό σοβιετική διοίκηση. Ετσι, η κατεχόμενη από τους Βούλγαρους στρατιωτικούς Ανατολική Μακεδονία και Θράκη πέρασε ουσιαστικά υπό σοβιετικό έλεγχο. Αλλά οι Ρώσοι έδειχναν να μην ενδιαφέρονται εκείνη τη χρονική στιγμή για την Ελλάδα. Αντίθετα, ήθελαν στο βάθος να επισπεύσουν την αγγλική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα!Στις 3 Σεπτεμβρίου ο Σοβιετικός πρεσβευτής στο Λονδίνο, Φ. Γκούσεφ, επέδωσε μνημόνιο της κυβέρνησής του προς την αγγλική ηγεσία όπου οι Σοβιετικοί επεσήμαναν ότι «δεν έχουν γίνει βρετανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Ελλάδας εδώ και πολύ καιρό». Η σοβιετική ηγεσία άφηνε να εννοηθεί ότι η μη ύπαρξη βρετανικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα μείωνε κατά κάποιον τρόπο τη δικαιοδοσία της Μ. Βρετανίας στις ελληνικές υποθέσεις.
Εφιπποι
Και οι Σοβιετικοί άρχισαν να πιέζουν μεθοδικά για την όσο γίνεται συντομότερη βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα. Ετσι, ένα έφιππο τμήμα του σοβιετικού στρατού κάποια στιγμή έφτασε λίγο έξω από την Καβάλα και αμέσως μετά γύρισε στο βουλγαρικό έδαφος. Την ίδια εποχή έφταναν Ρώσοι στρατιώτες και αξιωματικοί με φύλλα πορείας, από νοσοκομεία της ΕΣΣΔ, για να παρουσιαστούν σε υποτιθέμενες σοβιετικές μονάδες στη Βόρεια Ελλάδα. Είχαν κάνει λάθος οι Σοβιετικοί ή εξασκούσαν πίεση προς τους Αγγλους, για να έλθουν στην Ελλάδα συντομότερα;
Αλλωστε, η βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα θ' αντιστάθμιζε τη σοβιετική παρουσία σε άλλες βαλκανικές χώρες.
Παρατηρώντας αυτές τις εξελίξεις, ο Γιώργος Ερυθριάδης, πολιτικός υπεύθυνος του ΚΚΕ για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, έφτασε στη Σόφια με σκοπό να συναντηθεί με τη σοβιετική στρατιωτική ηγεσία όπως και με υπεύθυνους ηγέτες του Κ.Κ. Βουλγαρίας. Ο Ερυθριάδης, κατά τις 20 Σεπτεμβρίου, συναντήθηκε με τον στρατάρχη Τολμπούχιν και ζήτησε να προωθηθούν τα σοβιετικά στρατεύματα στη Βόρεια Ελλάδα.
«Θέμα της διοίκησης»
Σύμφωνα με έκθεση του Ερυθριάδη, ο Τολμπούχιν απάντησε ότι «αυτό το ζήτημα μόνο το Κέντρο, η ανώτατη σοβιετική διοίκηση, μπορεί να το αποφασίσει». Ηταν προφανές ότι ο Τολμπούχιν δεν είχε ανάλογη διαταγή και γι' αυτό οι δυνάμεις του είχαν αποφύγει να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος.
Τον Μάιο του 1950 στην 7η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ ο Ερυθριάδης στην ομιλία του είπε σχετικά: «...βγάλαμε παλλαϊκές επιτροπές και παρουσιάστηκαν στον Τολμπούχιν και ζητούσαν την αποστολή Κόκκινου Στρατού, για να προστατεύσει περιοχές από ενέργειες Γερμανών στο χώρο Κεντρικής Μακεδονίας, όπου εκεί βρίσκονταν ακόμα Γερμανοί.
»Ολα τα στοιχεία έδειχναν πως ετοιμάζεται ο Κόκκινος Στρατός γι' αυτό. Υποσχέσεις Τολμπούχιν. Αναγνωρίσεις από Σοβιετικούς αξιωματικούς του αεροδρομίου, σιδηροδρομικών γραμμών, λιμανιών. Αδειούχοι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού παρουσιάστηκαν σε ορισμένες πόλεις -Αλεξανδρούπολη κ.ά.- και περίμεναν τα τμήματά τους». Αλλά η σοβιετική ηγεσία δεν είχε πρόθεση να στείλει στρατεύματα στην Ελλάδα. Ασκούσε σοβαρή πίεση προς τους Αγγλους.
 |
| Ο Γιώργος Ερυθριάδης, πολιτικός υπεύθυνος του ΚΚΕ για την Ανατ. Μακεδονία-Θράκη, συναντήθηκε στη Σόφια στις 20 Σεπτεμβρίου 1944 με τον στρατάρχη Τολμπούχιν, ζητώντας του την προώθηση των σοβιετικών στρατευμάτων στη Βόρεια Ελλάδα |
Πανικός
Οπωσδήποτε η προώθηση των σοβιετικών στρατευμάτων στη Βουλγαρία προκάλεσε πανικό στην ελληνική εξόριστη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, όπως και στη βρετανική ηγεσία. Η ελληνική εξόριστη κυβέρνηση πίεζε με τη σειρά της τους Αγγλους για να έρθουν στην Ελλάδα όσο γίνεται πιο σύντομα.
Στις 7 Σεπτεμβρίου ο Ελληνας πρέσβης στο Λονδίνο Αθανάσιος Αγνίδης έγραψε στη βρετανική κυβέρνηση: «Σαν συνέπεια της ρωσικής κήρυξης πολέμου εναντίον της Βουλγαρίας και την είσοδο του σοβιετικού στρατού στο βουλγαρικό έδαφος μια νέα πολύ περίπλοκη κατάσταση θα δημιουργηθεί, δεδομένου ότι είναι πιθανόν πως οι γερμανικές δυνάμεις θα οπισθοχωρήσουν στο ελληνικό έδαφος και θ' ακολουθηθούν κατά πόδας από το σοβιετικό στρατό. Εν όψει του γεγονότος ότι δεν υπάρχει στρατιωτική δράση από την πλευρά των άλλων μεγάλων Συμμάχων της Ελλάδας, σοβαρή ανησυχία δημιουργείται σχετικά με το ανωτέρω ενδεχόμενο. Η κυβέρνησή μου με επιφόρτισε να σας εκφράσω την ανησυχία της γι' αυτό το θέμα και να σας ρωτήσω τι ενέργειες προτίθεται να κάνει η βρετανική κυβέρνηση».
Στις 12 Σεπτεμβρίου ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Ιντεν, εκδήλωσε με τη σειρά του σοβαρές ανησυχίες για τις ελληνικές εξελίξεις γράφοντας στον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ: «Η ρωσική προέλαση στη Βουλγαρία με ανησυχεί πάρα πολύ... Είναι σημαντικό να μην αφήσουμε καμία αμφιβολία στους Ρώσους για τη σημασία που αποδίδουμε στην Ελλάδα και νομίζω ότι έχει έρθει ο καιρός να τους προειδοποιήσουμε κάπως γενικά για την αποφασιστικότητά μας να στείλουμε εκεί βρετανικές δυνάμεις».
