Του Dimitar Bechev
Η έκρηξη διαμαρτυρίας στην Κωνσταντινούπολη και σε
άλλες τουρκικές πόλεις εκφράζει την έντονη αντίθεση στην πολιτική
κατεύθυνση του πρωθυπουργού Recep Tayyip Erdogan. Η Τουρκία βιώνει
σημαντικές ημέρες τις οποίες θα θυμάται για καιρό. Πολλές χιλιάδες
άνθρωποι έχουν βγει στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και
άλλων μεγάλων πόλεων, παρά τα δακρυγόνα που γενναιόδωρα έριχνε η
αστυνομία. Αιτία: το μέλλον της τουρκικής πολιτικής και κοινωνίας. Οι
διαμαρτυρίες, που αρχικά προκλήθηκαν από την αντίδραση στην αναμόρφωση
μιας από τις λίγες περιοχές πρασίνου στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης,
αποτυπώνοντας έτσι κάτι πολύ περισσότερο από μια ξαφνική έξαρση
περιβαλλοντικών ανησυχιών. Αυτή είναι μια μεγάλη, σχεδόν ιστορική στιγμή
για την Τουρκία.
Η άμεση μέριμνα για την προστασία του πάρκου Gezi-
δίπλα στην τεράστια πλατεία Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη- δεν θα πρέπει
να ξεχαστεί, διότι ανήκει επίσης στην εξάπλωση ενός περιβαλλοντικού
συναισθήματος στην Τουρκία, τα τελευταία δέκα χρόνια της ραγδαίας
ανάπτυξης. Ωστόσο, ακόμη και εκστρατείες με μεγάλη δημοσιότητα στη
διάρκεια αυτής της περιόδου, για παράδειγμα σχετικά με το φράγμα Ilisu
στο νοτιοανατολικά της χώρας –που θα περιελάμβανε τον «πνιγμό» της
αρχαίας πόλης Hasankeyf- έχουν αποτύχει να κινητοποιήσουν μια τόσο
δυναμική ανταπόκριση του κοινού. Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά.
Οι σημερινοί αστοί της Τουρκίας δεν εξεγείρονται ενάντια στην οθωμανική νοσταλγία του κυβερνώντος ΑΚΡ, ούτε στην αναμόρφωση ενός δημοσίου χώρου σε ένα αλαζονικό εμπορικό κέντρο (το οποίο θα περιλαμβάνει την ανάπλαση του ιστορικού στρατώνα Topcu που βρίσκεται στο πάρκο), ούτε, παρά τις αναρχικές και κομμουνιστικές σημαίες, ο αντί-καπιταλισμός αποτελεί το πρωταρχικό κίνητρο του κινήματος Occupy Gezi (εξάλλου, οι περισσότεροι από τους διαδηλωτές απέχουν πολύ από το να είναι οι χαμένοι από το ειδύλλιο του ΑΚΡ με την αγορά).
Στην ουσία, η αναταραχή των μαζών στην Κωνσταντινούπολη (και σε όλη την αστική Τουρκία) γίνετα για ένα και μόνο άτομο: τον Τούρκο πρωθυπουργό Recep Tayyip Erdogan και τη φιλοδοξία του να μεταμορφώσει την Τουρκία με βάση τη δική του θεωρία. Η συντριπτική παρουσία του Erdogan στην τουρκική πολιτική σκηνή είναι αυτή που φέρνει μαζί φιλελεύθερους και εθνικιστές, κοσμικούς, αριστερούς συνδικαλιστές, φιλάθλους και νέους με iPhone. Με απλά λόγια, οι άνθρωποι βαρέθηκαν την αλαζονεία του αρχηγού τους. Ο θυμός έχει συσσωρευτεί: πιο πρόσφατα με τις βομβιστικές επιθέσεις στο Reyhanli, στα σύνορα με τη Συρία, και την προτεινόμενη νομοθεσία που βάζει όρια στην κατανάλωση αλκοόλ.
Επιπλέον, ένα νέο σύνταγμα είναι στα σκαριά το οποίο θα μπορούσε να κατοχυρώσει το θεσμό της προεδρίας με ευρείες αρμοδιότες, αφήνοντας μόνο του τον Erdogan στην πρώτη γραμμή για να κληρονομήσει αυτή τη θέση. Υπό αυτό το πρίσμα, ένα κίνημα που προκλήθηκε από την αναδιάταξη του αστικού τοπίου αντικατοπτρίζει επίσηςβαθύτερες ανησυχίες για την πολιτική και κοινωνική κατεύθυνση της Τουρκίας: από τη φιλοδοξία του ηγέτη στο μείγμα του συντηρητικών-ισλαμικών αξιών, φιλικών προς την αγορά πολιτικών του ΑΚΡ, καθώς και τη δέσμευση για ένα ισχυρό κράτος ως το θεμέλιο της δημόσιας ζωής της χώρας.
Η πιθανότητα του ήδη ισχυρού πρωθυπουργού να γίνει πρόεδρος μπορέι να αυξηθεί εάν η τρέχουσα ειρηνευτική διαδικασία πετύχει να δώσει τέλος στην μακρόχρονη εξέγερση του ΡΚΚ και να διασφαλίσει δικαιώματα για τους Κούρδους. Το φιλοκουρδικό κόμμα Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP) θα μπορούσε τότε να υποστηρίξει το ΑΚΡ στην αλλαγή του τρέχοντος κοινοβουλευτικού καθεστώτος, σε μια προεδρική δημοκρατία.
Μια προεδρία του Erdogan με τη στήριξη της λαϊκής συναίνεσης, είναι μια βαθιά ανησυχητική και διχαστική προοπτική για πολλούς Τούρκους. Η απάντηση του πρωθυπουργού στις διαμαρτυρίες εξηγεί το γιατί. Έχει ορκιστεί να προχωρήσει με το έργο στο πάρκο Gezi, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα στο κοινό τα εκατομμύρια των δένδρων που φύτεψε σε όλη την Κωνσταντινούπολη τα τελευταία χρόνια. Το μήνυμά του προς τους διαδηλωτές είναι: εάν έχετε πρόβλημα με εμένα, έχετε πρόβλημα με τη δημοκρατία, καθώς τέτοιες διαφορές λύνονται με την κάλπη και όχι στο δρόμο. Ο Erdogan προειδοποίησε ακόμη και τον ηγέτη της αντιπολίτευσης (CHP), Kemal Kilicdaroglu, ότι θα μπορούσε να μαζέψει σε διαδήλωση ένα εκατομμύριο υποστηρικτές του ΑΚΡ εάν το ήθελε. Το ανησυχητικό συμπέρασμα είναι ότι η δημοκρατική διακυβέρνηση αφορά τον πλειοψηφικό κανόνα, και όχι για ελέγχους και ισορροπίες που εγγυώνται τα δικαιώματα σε μια μειοψηφία.
Η στρατηγική της αμφισβήτησης ωστόσο, έχει καταφέρει μόνο να οξύνει την κατάσταση. Η βιαιότητα της αστυνομίας έχει αποδειχθεί αντιπαραγωγική, διογκώνοντας τον αριθμό των διαδηλωτών και επιτρέποντάς τους να γιορτάσουν την «κυριαρχία» στην πλατεία Ταξίμ την 1η Ιουνίου ύστερα από την αποχώρηση της αστυνομίας. Στην παραδοσιακά θρασύ και μη απολογητική ομιλία του, ο Erdogan απρόθυμα παραδέχθηκε ότι η αστυνομία είχε ενεργήσει μεροληπτικά. Εάν οι αναφορές και τα δημοσιεύματα είναι σωστά, ο πιο συναινετικός πρόεδρος της Τουρκίας, Abdullah Gul παρενέβη για να ενθαρρύνει τον Erdogan να μετριάσει το πάθος, αυτό μπορεί να είναι άλλο ένα σημάδι πολιτικής παρέμβασης (ίσως ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τον πρώην υπουργό Εξωτερικών του ΑΚΡ να αγωνιστεί έναντι του συμμάχου του για άλλη μια προεδρική θητεία το 2014.
Σε κάθε περίπτωση, ο Erdogan έχει ήδη υποστεί μια απρόσμενη απώλεια, αν και είναι σε μεγάλο βαθμό συμβολική σε αυτό το στάδιο. Όπως η Συρία έχει δείξει τα όρια της ύβρεώς του στην εξωτερική πολιτική, το πάρκο Gezi έχει ταρακουνήσει την αύρα της παντοδυναμίας του σε εσωτερικά ζητήματα.
Είναι πολύ νωρίς ωστόσο να ξεγράψουμε τον πιο επιτυχημένο φορέα της σύγχρονης πολιτικής ζωής της Τουρκίας. Το ΑΚΡ του Erdogan παραμένει η κυρίαρχη πολιτική δύναμη, η οικονομική ανάπτυξη συνεχίζεται, η ειρήνη στα νοτιοανατολικά, στις κουρδικές περιοχές, είναι δυνατή, και οι εκλογές, οι επικείμενες δημοτικές εκλογές, το πιθανό συνταγματικό δημοψήφισμα το 2014 και οι γενικές εκλογές του 2015, θα μπορούσαν να κάνουν ό,τι δεν μπορούν τα δακρυγόνα και τα γκλομπ.
Η αντιπολίτευση παραμένει «μικρή» για το κυβερνών κόμμα. Το CHP έχει απαξιωθεί από την σύνδεση του παρελθόντος με το στρατό και το «βαθύ κεμαλικό κράτος» και είναι αδιάλλακτα διαχωρισμένο μεταξύ ρεφορμιστών σοσιαλδημοκρατών και παλαιάς σχολής σκληροπυρηνικών κοσμικών. Οι διαδηλώσεις των δρόμων εν μέρει αποτυπώνουν την αποτυχία του CHP να εξαπολύσει μια σοβαρή αντεπίθεση και να συγκρατήσει αποτελεσματικά την κλίση του ΑΚΡ για αρπαγή της εξουσίας μέσω της πολιτικής διαδικασίας.
Έτσι, το CHP μπορεί να πάρει κάποια ανακούφιση από τις διαδηλώσεις (και το καλύτερο που μπορεί να κάνει το κόμμα σε αυτή την κρίση είναι να ακυρώσει τη δική της διαδήλωση, στερώντας έτσι από τον Erdogan την ευκαιρία να πλήξει τον αγαπημένο του μαλθακό στόχο). Ένας μεγάλος αριθμός του πλήθους στην Κωνσταντινούπολη είναι δυσαρεστημένοι φιλελεύθεροι που υποστήριξαν το ΑΚΡ το 2010, με την αιτολογία ότι ήταν το κόμμα που αγωνιζόταν για περισσότερη δημοκρατία και ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απογοήτευση δεν τους έχει μετατρέψει σε ψηφοφόρους του CHP , και πολλοί θα σιχαίνονταν την ιδέα να αναλάβει την εξουσία ο Kilicdaroglu.
Όποιες και εάν είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της «τουρκικής άνοιξης», όπως έχουν βαφτίσει ήδη τις διαμαρτυρίες τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, οι πολίτες της Τουρκίας έχουν λόγο να συγχαίρουν τους εαυτούς τους. Μια ζωντανή κοινωνία πολιτών έτοιμη να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της είναι το δείγμα της «προηγμένης δημοκρατίας» για την οποία ο Erdogan λατρεύει τόσο να υπερηφανεύεται. Η Τουρκία έχει κερδίσει επαίνους παγκοσμίως, από ανατολή και δύση, ενισχύοντας την ήπια ισχύ της. Αυτό είναι ένα επίτευγμα για το οποί αξίζει να πανηγυρίσει κανείς ακόμη και πριν τα σύννεφα των καπνών από τα δακρυγόνα εγκατασταθούν γύρω από την Ταξίμ.
Το κείμενο αρχικά δημοσιεύθηκε στο Open Democracy.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://ecfr.eu/content/entry/commentary_turkeys_people_power_tide133
