Αμερικανικές δυνάμεις μπαίνουν στη Βηρυτό. Η επέμβαση των
ΗΠΑ στον Λίβανο κατέδειξε την αποφασιστικότητά τους να προστατεύσουν τα
φιλοδυτικά καθεστώτα και να αντιμετωπίσουν τον αραβικό εθνικισμό και τη
σοβιετική διείσδυση στη Μέση Ανατολή.
Οι στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και
της Βρετανίας στον Λίβανο και στην Ιορδανία αντίστοιχα τον Ιούλιο του
1958 ήταν αποτέλεσμα της κρίσης του Σουέζ το 1956 και της επιδείνωσης
των αμερικανοσυριακών σχέσεων το καλοκαίρι του 1957. Μετά τη σθεναρή
αντίστασή του στους Αγγλογάλλους ο πρόεδρος της Αιγύπτου Τζαμάλ Αμπντ-αλ
Νάσερ αναδείχθηκε σε λαϊκό ήρωα και αδιαμφισβήτητο ηγέτη κατά της
αποικιοκρατίας και υπέρ του κινήματος για την αραβική ανεξαρτησία και
ενότητα. Στη Συρία το μπααθικό-σοσιαλιστικό καθεστώς είχε ήδη στραφεί
προς τη Σοβιετική Ενωση και είχε συνάψει μαζί της στενές οικονομικές και
στρατιωτικές σχέσεις.
Στη διάρκεια της συριακής κρίσης αιγυπτιακές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στις συριακές ακτές (13 Οκτωβρίου 1957) για να προστατεύσουν τη χώρα από ενδεχόμενη τουρκική επίθεση, και τον επόμενο Φεβρουάριο Αίγυπτος και Συρία ίδρυσαν την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία (ΗΑΔ). Το Ιράκ, που είχε πρωτοστατήσει στη σύναψη του Συμφώνου της Βαγδάτης (1955) και ανησυχούσε για τα σχέδια του Νάσερ στη Μέση Ανατολή, αντιδρώντας ίδρυσε από κοινού με την Ιορδανία την Αραβική Ενωση. Ομως στις 14 Ιουλίου 1958 φιλονασερικά και άλλα επαναστατικά στοιχεία στο Ιράκ προέβησαν σε στρατιωτικό πραξικόπημα και ανέτρεψαν το μοναρχικό καθεστώς. Ο κίνδυνος δημιουργίας ενός ισχυρού άξονα Καΐρου-Βαγδάτης και η απειλή των Αράβων εθνικιστών ώθησαν τα καθεστώτα του Λιβάνου και της Ιορδανίας να ζητήσουν από τη Δύση να αναλάβει στρατιωτική πρωτοβουλία για την προστασία τους. Η αντίδραση των ΗΠΑ και της Βρετανίας υπήρξε άμεση και δυναμική.
Πεζοναύτες των ΗΠΑ μπαίνουν στη Βηρυτό
To 1952 νέος πρόεδρος του Λιβάνου εκλέχτηκε ο φιλοδυτικός χριστιανός μαρωνίτης Καμίλ Σαμούν. Ο Σαμούν προέβη σε μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο εκλογικό σύστημα, έλαβε ουδέτερη στάση στις ενδοαραβικές διαφορές και σύναψε φιλικές σχέσεις με όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις αποφεύγοντας να εμπλέξει τη χώρα του στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου. Εντούτοις, μια σειρά από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, όπως η δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων για την ευνοϊκή υπέρ των χριστιανών πολιτική της κυβέρνησης, η προσπάθεια του Σαμούν να τροποποιήσει το Σύνταγμα, ώστε να έχει το δικαίωμα να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα για το προεδρικό αξίωμα, η αποδοχή από την κυβέρνηση του δόγματος Αϊζενχάουερ, η επιδείνωση των σχέσεων της χώρας με τα ριζοσπαστικά καθεστώτα της Συρίας και της Αιγύπτου και ο αντίκτυπος που είχε στους Λιβανέζους μουσουλμάνους η δημιουργία της ΗΑΔ, οδήγησαν τη χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των μουσουλμάνων και των χριστιανών υποστηρικτών του προέδρου (Μάιος-Ιούνιος 1958).
Οι πρώτοι, ο αριθμός των οποίων είχε αυξηθεί σημαντικά μετά την ανεξαρτησία της χώρας το 1943, διεκδικούσαν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και κοινωνικοοικονομικά οφέλη και πίεζαν να συνδεθεί ο Λίβανος με τη νεοσύστατη ΗΑΔ. Οι δεύτεροι αρνούνταν να προβούν σε νέα απογραφή του πληθυσμού, ώστε να μην αναγκαστούν να μεταρρυθμίσουν το πολιτικό σύστημα, και επιδίωκαν να διατηρήσει η χώρα τον φιλοδυτικό της προσανατολισμό. Στις 15 Ιουλίου, την επομένη του πραξικοπήματος στο Ιράκ, ο Σαμούν έσπευσε να ζητήσει τη βοήθεια των ΗΠΑ και παράλληλα προειδοποίησε τους πρεσβευτές των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας ότι αν η Δύση δεν επενέβαινε μέσα σε 48 ώρες, ο ίδιος θα δολοφονούνταν και ο Λίβανος θα γινόταν δορυφόρος της ΗΑΔ.
Απόβαση
Στην Ουάσιγκτον η ανησυχία για τη νέα πρόκληση του νασερισμού ήταν έκδηλη. Με το πραξικόπημα στο Ιράκ να είναι ακόμα σε εξέλιξη οι Αμερικανοί αποφάσισαν να μη στηριχθούν στον ΟΗΕ ή στους Αραβες συμμάχους τους, όπως είχαν κάνει το προηγούμενο έτος στην περίπτωση της Συρίας, αλλά να ενεργήσουν δυναμικά, για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους στη Μέση Ανατολή. Στις 15 Ιουλίου δυνάμεις πεζοναυτών αποβιβάστηκαν στην παραλία Χάλντε του Λιβάνου και σε λίγες ώρες κατέλαβαν αρχικά το αεροδρόμιο και το λιμάνι της Βηρυτού και στη συνέχεια άλλα στρατηγικά σημεία της χώρας. Τα αμερικανικά στρατεύματα αποχώρησαν στις 25 Οκτωβρίου, όταν έληξε η προεδρική θητεία του Σαμούν και η πολιτική ομαλότητα αποκαταστάθηκε.
Ο βασιλιάς Χουσεΐν καλεί τους Αγγλους αλεξιπτωτιστές στο Αμμάν
Στην περίπτωση της Ιορδανίας την παροχή «προστασίας» ανέλαβε η Βρετανία. Toν Μάιο του 1946 η βρετανική Εντολή στην Ιορδανία έληξε και η χώρα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη. Εντούτοις η Βρετανία διατήρησε την επιρροή της μέσω ενός δικτύου συμβούλων, στρατιωτικών αξιωματούχων και ειδικών σε θέματα ανάπτυξης. Μετά τη συγκρότηση του Συμφώνου της Βαγδάτης η λαϊκή αντίδραση κατά της βρετανικής παρουσίας αυξήθηκε και τον Μάρτιο του 1956 ο βασιλιάς Χουσεΐν αναγκάστηκε να αποπέμψει τον Βρετανό διοικητή των ιορδανικών Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Τζον Γκλαμπ. Στις εθνικές εκλογές του 1956 επικράτησε το Εθνικό Μέτωπο του φιλονασερικού Σουλεϊμάν αλ-Ναμπούλσι, ο οποίος ακύρωσε την αγγλο-ιορδανική συνθήκη του 1948 και ζήτησε από τo Κοινοβούλιο να αναγνωρίσει τη Σοβιετική Ενωση και την κομμουνιστική Κίνα. Επιπλέον προέβη σε αλλαγές στον στρατό και τη διοίκηση, απέρριψε το δόγμα Αϊζενχάουερ, εξασφάλισε αραβική οικονομική βοήθεια στη θέση της βρετανικής χρηματοδότησης και επιδίωξε τη στενή οικονομική συνεργασία με τη Συρία ως πρώτο βήμα προς την πολιτική ένωση με τη γειτονική χώρα. Ομως ο βασιλιάς Χουσεΐν, για να σταματήσει την πολιτική απόκλιση της χώρας προς τα αριστερά, απέλυσε την κυβέρνηση και, αφού τον Απρίλιο του 1957 αντιμετώπισε με επιτυχία δύο απόπειρες στρατιωτικού πραξικοπήματος, εκδίωξε από το Κοινοβούλιο τους φιλονασερικούς και σοσιαλιστές βουλευτές, διέλυσε τα πολιτικά κόμματα και επέβαλε βασιλική δικτατορία.
Mετά την ίδρυση της ΗΑΔ, ο Χουσεΐν, αισθανόμενος ότι απειλείται, προχώρησε σε ομοσπονδιακή ένωση με το Ιράκ του θείου του Φεϊζάλ Β΄. Γρήγορα όμως η ένωση αυτή διαλύθηκε εξαιτίας της ανατροπής της μοναρχίας στο Ιράκ. Ο Χουσεΐν τότε ζήτησε τη βοήθεια της Βρετανίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ενδεχόμενο πραξικοπήματος από φιλονασερικά στοιχεία που δρούσαν στη χώρα, αλλά και ο κίνδυνος στρατιωτικής επέμβασης από τη Συρία. Στις 17 Ιουλίου 1.500 περίπου Βρετανοί αλεξιπτωτιστές μεταφέρθηκαν από την Κύπρο στην Ιορδανία και κατέλαβαν το αεροδρόμιο του Αμμάν, σημαντικά κυβερνητικά κτίρια και τους κύριους συγκοινωνιακούς κόμβους. Η σταθερότητα του μοναρχικού καθεστώτος είχε εξασφαλιστεί.
Η συνεργασία των ΗΠΑ και της Βρετανίας κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στις δύο αραβικές χώρες υπήρξε στενή. Οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τις βρετανικές βάσεις στην Κύπρο για την επιχείρησή τους στον Λίβανο και βοηθώντας τους Βρετανούς μετέφεραν προμήθειες από την Κύπρο στο Αμμάν. Επίσης το Ισραήλ με μεσολάβηση των Αμερικανών επέτρεψε την πτήση των βρετανικών αεροσκαφών στον εναέριο χώρο του.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Η επέμβαση των Αμερικανών στον Λίβανο κατέδειξε την αποφασιστικότητά τους να προστατεύσουν τα φιλοδυτικά καθεστώτα και να αντιμετωπίσουν τις απειλές του αραβικού εθνικισμού και του κομμουνισμού στη Μέση Ανατολή. Η σταθερότητα στον Λίβανο αποκαταστάθηκε, αλλά τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα της χώρας δεν επιλύθηκαν. Το 1975 ξέσπασε σφοδρός εμφύλιος πόλεμος και οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις στη μεσανατολική τους πολιτική. Αντίθετα οι Βρετανοί, παρά την επιτυχημένη επέμβασή τους στην Ιορδανία, δεν κατόρθωσαν να διατηρήσουν την πολιτική και στρατιωτική τους θέση στην περιοχή. Για τις ΗΠΑ, η χώρα που επρόκειτο να αποτελέσει στο εξής προπύργιο των δυτικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή δεν ήταν η Βρετανία αλλά η Τουρκία. Η δημιουργία μιας «ειδικής αμερικανοτουρκικής σχέσης» εκφράστηκε με την παροχή μεγάλης αμερικανικής οικονομικής βοήθειας στην Τουρκία μετά το 1957-8, τη δημιουργία της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συμμαχίας του CENTO με έδρα την Αγκυρα και την πολιτική υποστήριξη της Τουρκίας στο Κυπριακό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ*
* Ο κ. Γιάννης Σακκάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
http://www.kathimerini.gr/799002/article/epikairothta/kosmos/h-epemvash-se-livano-kai-iordania
Στη διάρκεια της συριακής κρίσης αιγυπτιακές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στις συριακές ακτές (13 Οκτωβρίου 1957) για να προστατεύσουν τη χώρα από ενδεχόμενη τουρκική επίθεση, και τον επόμενο Φεβρουάριο Αίγυπτος και Συρία ίδρυσαν την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία (ΗΑΔ). Το Ιράκ, που είχε πρωτοστατήσει στη σύναψη του Συμφώνου της Βαγδάτης (1955) και ανησυχούσε για τα σχέδια του Νάσερ στη Μέση Ανατολή, αντιδρώντας ίδρυσε από κοινού με την Ιορδανία την Αραβική Ενωση. Ομως στις 14 Ιουλίου 1958 φιλονασερικά και άλλα επαναστατικά στοιχεία στο Ιράκ προέβησαν σε στρατιωτικό πραξικόπημα και ανέτρεψαν το μοναρχικό καθεστώς. Ο κίνδυνος δημιουργίας ενός ισχυρού άξονα Καΐρου-Βαγδάτης και η απειλή των Αράβων εθνικιστών ώθησαν τα καθεστώτα του Λιβάνου και της Ιορδανίας να ζητήσουν από τη Δύση να αναλάβει στρατιωτική πρωτοβουλία για την προστασία τους. Η αντίδραση των ΗΠΑ και της Βρετανίας υπήρξε άμεση και δυναμική.
Πεζοναύτες των ΗΠΑ μπαίνουν στη Βηρυτό
To 1952 νέος πρόεδρος του Λιβάνου εκλέχτηκε ο φιλοδυτικός χριστιανός μαρωνίτης Καμίλ Σαμούν. Ο Σαμούν προέβη σε μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο εκλογικό σύστημα, έλαβε ουδέτερη στάση στις ενδοαραβικές διαφορές και σύναψε φιλικές σχέσεις με όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις αποφεύγοντας να εμπλέξει τη χώρα του στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου. Εντούτοις, μια σειρά από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, όπως η δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων για την ευνοϊκή υπέρ των χριστιανών πολιτική της κυβέρνησης, η προσπάθεια του Σαμούν να τροποποιήσει το Σύνταγμα, ώστε να έχει το δικαίωμα να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα για το προεδρικό αξίωμα, η αποδοχή από την κυβέρνηση του δόγματος Αϊζενχάουερ, η επιδείνωση των σχέσεων της χώρας με τα ριζοσπαστικά καθεστώτα της Συρίας και της Αιγύπτου και ο αντίκτυπος που είχε στους Λιβανέζους μουσουλμάνους η δημιουργία της ΗΑΔ, οδήγησαν τη χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των μουσουλμάνων και των χριστιανών υποστηρικτών του προέδρου (Μάιος-Ιούνιος 1958).
Οι πρώτοι, ο αριθμός των οποίων είχε αυξηθεί σημαντικά μετά την ανεξαρτησία της χώρας το 1943, διεκδικούσαν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και κοινωνικοοικονομικά οφέλη και πίεζαν να συνδεθεί ο Λίβανος με τη νεοσύστατη ΗΑΔ. Οι δεύτεροι αρνούνταν να προβούν σε νέα απογραφή του πληθυσμού, ώστε να μην αναγκαστούν να μεταρρυθμίσουν το πολιτικό σύστημα, και επιδίωκαν να διατηρήσει η χώρα τον φιλοδυτικό της προσανατολισμό. Στις 15 Ιουλίου, την επομένη του πραξικοπήματος στο Ιράκ, ο Σαμούν έσπευσε να ζητήσει τη βοήθεια των ΗΠΑ και παράλληλα προειδοποίησε τους πρεσβευτές των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας ότι αν η Δύση δεν επενέβαινε μέσα σε 48 ώρες, ο ίδιος θα δολοφονούνταν και ο Λίβανος θα γινόταν δορυφόρος της ΗΑΔ.
Απόβαση
Στην Ουάσιγκτον η ανησυχία για τη νέα πρόκληση του νασερισμού ήταν έκδηλη. Με το πραξικόπημα στο Ιράκ να είναι ακόμα σε εξέλιξη οι Αμερικανοί αποφάσισαν να μη στηριχθούν στον ΟΗΕ ή στους Αραβες συμμάχους τους, όπως είχαν κάνει το προηγούμενο έτος στην περίπτωση της Συρίας, αλλά να ενεργήσουν δυναμικά, για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους στη Μέση Ανατολή. Στις 15 Ιουλίου δυνάμεις πεζοναυτών αποβιβάστηκαν στην παραλία Χάλντε του Λιβάνου και σε λίγες ώρες κατέλαβαν αρχικά το αεροδρόμιο και το λιμάνι της Βηρυτού και στη συνέχεια άλλα στρατηγικά σημεία της χώρας. Τα αμερικανικά στρατεύματα αποχώρησαν στις 25 Οκτωβρίου, όταν έληξε η προεδρική θητεία του Σαμούν και η πολιτική ομαλότητα αποκαταστάθηκε.
Ο βασιλιάς Χουσεΐν καλεί τους Αγγλους αλεξιπτωτιστές στο Αμμάν
Στην περίπτωση της Ιορδανίας την παροχή «προστασίας» ανέλαβε η Βρετανία. Toν Μάιο του 1946 η βρετανική Εντολή στην Ιορδανία έληξε και η χώρα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη. Εντούτοις η Βρετανία διατήρησε την επιρροή της μέσω ενός δικτύου συμβούλων, στρατιωτικών αξιωματούχων και ειδικών σε θέματα ανάπτυξης. Μετά τη συγκρότηση του Συμφώνου της Βαγδάτης η λαϊκή αντίδραση κατά της βρετανικής παρουσίας αυξήθηκε και τον Μάρτιο του 1956 ο βασιλιάς Χουσεΐν αναγκάστηκε να αποπέμψει τον Βρετανό διοικητή των ιορδανικών Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Τζον Γκλαμπ. Στις εθνικές εκλογές του 1956 επικράτησε το Εθνικό Μέτωπο του φιλονασερικού Σουλεϊμάν αλ-Ναμπούλσι, ο οποίος ακύρωσε την αγγλο-ιορδανική συνθήκη του 1948 και ζήτησε από τo Κοινοβούλιο να αναγνωρίσει τη Σοβιετική Ενωση και την κομμουνιστική Κίνα. Επιπλέον προέβη σε αλλαγές στον στρατό και τη διοίκηση, απέρριψε το δόγμα Αϊζενχάουερ, εξασφάλισε αραβική οικονομική βοήθεια στη θέση της βρετανικής χρηματοδότησης και επιδίωξε τη στενή οικονομική συνεργασία με τη Συρία ως πρώτο βήμα προς την πολιτική ένωση με τη γειτονική χώρα. Ομως ο βασιλιάς Χουσεΐν, για να σταματήσει την πολιτική απόκλιση της χώρας προς τα αριστερά, απέλυσε την κυβέρνηση και, αφού τον Απρίλιο του 1957 αντιμετώπισε με επιτυχία δύο απόπειρες στρατιωτικού πραξικοπήματος, εκδίωξε από το Κοινοβούλιο τους φιλονασερικούς και σοσιαλιστές βουλευτές, διέλυσε τα πολιτικά κόμματα και επέβαλε βασιλική δικτατορία.
Mετά την ίδρυση της ΗΑΔ, ο Χουσεΐν, αισθανόμενος ότι απειλείται, προχώρησε σε ομοσπονδιακή ένωση με το Ιράκ του θείου του Φεϊζάλ Β΄. Γρήγορα όμως η ένωση αυτή διαλύθηκε εξαιτίας της ανατροπής της μοναρχίας στο Ιράκ. Ο Χουσεΐν τότε ζήτησε τη βοήθεια της Βρετανίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ενδεχόμενο πραξικοπήματος από φιλονασερικά στοιχεία που δρούσαν στη χώρα, αλλά και ο κίνδυνος στρατιωτικής επέμβασης από τη Συρία. Στις 17 Ιουλίου 1.500 περίπου Βρετανοί αλεξιπτωτιστές μεταφέρθηκαν από την Κύπρο στην Ιορδανία και κατέλαβαν το αεροδρόμιο του Αμμάν, σημαντικά κυβερνητικά κτίρια και τους κύριους συγκοινωνιακούς κόμβους. Η σταθερότητα του μοναρχικού καθεστώτος είχε εξασφαλιστεί.
Η συνεργασία των ΗΠΑ και της Βρετανίας κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στις δύο αραβικές χώρες υπήρξε στενή. Οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τις βρετανικές βάσεις στην Κύπρο για την επιχείρησή τους στον Λίβανο και βοηθώντας τους Βρετανούς μετέφεραν προμήθειες από την Κύπρο στο Αμμάν. Επίσης το Ισραήλ με μεσολάβηση των Αμερικανών επέτρεψε την πτήση των βρετανικών αεροσκαφών στον εναέριο χώρο του.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Η επέμβαση των Αμερικανών στον Λίβανο κατέδειξε την αποφασιστικότητά τους να προστατεύσουν τα φιλοδυτικά καθεστώτα και να αντιμετωπίσουν τις απειλές του αραβικού εθνικισμού και του κομμουνισμού στη Μέση Ανατολή. Η σταθερότητα στον Λίβανο αποκαταστάθηκε, αλλά τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα της χώρας δεν επιλύθηκαν. Το 1975 ξέσπασε σφοδρός εμφύλιος πόλεμος και οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις στη μεσανατολική τους πολιτική. Αντίθετα οι Βρετανοί, παρά την επιτυχημένη επέμβασή τους στην Ιορδανία, δεν κατόρθωσαν να διατηρήσουν την πολιτική και στρατιωτική τους θέση στην περιοχή. Για τις ΗΠΑ, η χώρα που επρόκειτο να αποτελέσει στο εξής προπύργιο των δυτικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή δεν ήταν η Βρετανία αλλά η Τουρκία. Η δημιουργία μιας «ειδικής αμερικανοτουρκικής σχέσης» εκφράστηκε με την παροχή μεγάλης αμερικανικής οικονομικής βοήθειας στην Τουρκία μετά το 1957-8, τη δημιουργία της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συμμαχίας του CENTO με έδρα την Αγκυρα και την πολιτική υποστήριξη της Τουρκίας στο Κυπριακό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ*
* Ο κ. Γιάννης Σακκάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
http://www.kathimerini.gr/799002/article/epikairothta/kosmos/h-epemvash-se-livano-kai-iordania
