ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ*
Ανδρες των ειδικών δυνάμεων της γαλλικής αστυνομίας έχουν
περικυκλώσει το εβραϊκό παντοπωλείο στο Παρίσι, όπου ο Αμεντί Κουλιμπαλί
κρατούσε ομήρους. Οι δυτικές κοινωνίες καλούνται να απαντήσουν στο
ερώτημα: «Ποια είναι τα όρια όπου οι δυτικές κοινωνίες δέχονται το
διαφορετικό;».
Η σφαγή των δημοσιογράφων στο Παρίσι
έφερε για μία ακόμη φορά τις δυτικές κοινωνίες αντιμέτωπες με μια σειρά
ερωτήματα που αγγίζουν τα θεμέλιά τους:
• Είναι το Ισλάμ θρησκεία που ταιριάζει στην (σημερινή) ανεκτικότητα των δυτικών κοινωνιών ή είναι εκ φύσεως πιο βίαιο από τον χριστιανισμό ή τον ιουδαϊσμό;
• Ποια είναι τα όρια όπου οι δυτικές κοινωνίες δέχονται το διαφορετικό; Γιατί είναι αποδεκτός ο (μουσουλμάνος) Βόσνιος, ενώ είναι ύποπτος ο (επίσης μουσουλμάνος) Πακιστανός;
• Γιατί άτομα συνηθισμένα να ζουν για το εφήμερο και την ηδονή της στιγμής θέλγονται από ακραίες ερμηνείες του Ισλάμ, που επιβάλλουν υψηλή αυτοπειθαρχία και αναχωρητισμό;
• Η βία που προέρχεται από παιδιά που ανετράφησαν σε σχολεία με τις δυτικές αξίες, δεν αναιρεί το κοινωνικό πρότυπο που ακολουθήθηκε τόσα χρόνια;
• Γιατί τα κόμματα που κατείχαν επί δεκαετίες την εξουσία εμφανίζονται τόσο αποξενωμένα από τις ανησυχίες της κοινωνίας, με αποτέλεσμα ο φανατικός λόγος ακραίων στοιχείων να ακούγεται λογικός;
Τα ερωτήματα επεκτείνονται και στον τρόπο που αντιμετωπίζει η Δύση τις χώρες με ισλαμικό πληθυσμό κατά πλειοψηφία:
• Γιατί ανελεύθερα καθεστώτα σεβάστηκαν περισσότερο τις θρησκευτικές ελευθερίες μειονοτήτων εν σχέσει με κυβερνήσεις που έχουν περισσότερη δημοκρατική νομιμότητα;
• Οι λαοί της Λιβύης ή της Συρίας δεν ήσαν πιο ασφαλείς επί των απολυταρχικών καθεστώτων του Καντάφι και του Ασαντ;
• Στην περίπτωση της Αιγύπτου, η Δύση είναι πιο ικανοποιημένη με τον δημοκρατικά εκλεγμένο Μόρσι ή με τον στρατηγό Σίσι που τον ανέτρεψε;
• Η αποδοχή των δημοκρατικών κανόνων οδηγεί στην επικράτηση της σαρίας;
• Ποια είναι η διαφορά της Σαουδικής Αραβίας με το Ισλαμικό Χαλιφάτο ως προς την πρόσληψη των απίστων; (Ή, στα καθ’ ημάς, ποια η διαφορά του ISIS με τις πρακτικές του Μωάμεθ του Πορθητή που λατρεύεται στην Τουρκία ως πρότυπο θρησκευτικού και πολιτικού ηγέτη;)
• Η δημοκρατία είναι εν τέλει δυτική υπόθεση;
Οι απαντήσεις, προφανώς, δεν είναι απλές και μόνο κατά μικρό τμήμα σχετίζονται με τα υποβαθμισμένα προάστια όπου έχουν μεγαλώσει πολλοί από τους νεαρούς τρομοκράτες. Το αποικιοκρατικό παρελθόν που αποσκορακίζουν και ωραιοποιούν ταυτόχρονα οι παλαιές αποικιακές δυνάμεις εξηγεί εν μέρει τη χαλαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν τα δυτικά κράτη ομάδες ανθρώπων που έλκουν την καταγωγή τους από πρώην κτήσεις τους. Η χρήση σε παγκόσμιο επίπεδο ορισμένων γλωσσών (π.χ. αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά) τις έχει αποξενώσει από τον πολιτισμό της χώρας που τις γέννησε και τις αξίες που θεωρητικώς φέρουν.
Η αυτοεκτίμηση πάλι ενός ατόμου για την πολιτισμική ταυτότητά του είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Οι Αλβανοί μαθαίνουν με ευκολία ξένες γλώσσες διότι, κατά μία άποψη, θέλουν να απαλλαγούν από μια ταυτότητα που θεωρούν μειονεκτική. Αντιθέτως, οι Πακιστανοί ή οι Ινδοί (για να ξεφύγουμε λίγο από το Ισλάμ) ερχόμενοι στην Ευρώπη αισθάνονται ότι βρίσκονται σε χώρες ηθικά ή πολιτισμικά κατώτερες. Δεν ενδιαφέρονται να ενσωματωθούν σε αυτόν τον πολιτισμό και αδιαφορούν να μάθουν τη γλώσσα.
Το πολιτικώς ορθόν (κύριος φορέας του οποίου στην Ελλάδα είναι η Αριστερά) επιβάλλει οι δημοκρατικοί μηχανισμοί που είναι καλοί στη Σουηδία να είναι κατ’ αρχήν καλοί και στο Ιράκ. Είναι προφανές πως αυτές οι υπεραπλουστεύσεις, ιδίως όταν τηρούνται με καλβινιστική αυστηρότητα, οδηγούν στις καταστάσεις που ζούμε μετά το 2001 στη Μέση Ανατολή.
Το θετικό για τα δυτικά κράτη στα οποία τίθενται αυτά τα ερωτήματα, είναι ότι έχουν αποδείξει πως (τουλάχιστον στα εσωτερικά τους πράγματα) έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν τα προβλήματα και να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις. Επίσης, έχουν τους θεσμούς να συνάπτουν νέα κοινωνικά συμβόλαια και να τα υλοποιούν με δημοκρατικό τρόπο.
Εμείς ως χώρα έχουμε τη μικρή πολυτέλεια να είμαστε προς το παρόν παρατηρητές. Η γειτνίασή μας, όμως, με τις χώρες της Μέσης Ανατολής μάς φέρνει καθημερινά το πρόβλημα στα σύνορά μας. Η μακροχρόνια πολιτισμική παρουσία μας στην περιοχή, όπου δεν είμαστε οι απόγονοι των μισητών Σταυροφόρων αλλά οι οικείοι χριστιανοί, μας βοηθά σε μια λιγότερο απόλυτη στάση. Δεν διαθέτουμε, όμως, το βάθος των θεσμών που θα μας επιτρέψουν να διαχειριστούμε τέτοια προβλήματα. Το σημαντικό είναι να μαθαίνουμε από τα παθήματα των άλλων δυτικών χωρών που έχουν προηγηθεί και να μην πιθηκίζουμε πολυπολιτισμικά πρότυπα που έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και χρόνια.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επ. καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
• Είναι το Ισλάμ θρησκεία που ταιριάζει στην (σημερινή) ανεκτικότητα των δυτικών κοινωνιών ή είναι εκ φύσεως πιο βίαιο από τον χριστιανισμό ή τον ιουδαϊσμό;
• Ποια είναι τα όρια όπου οι δυτικές κοινωνίες δέχονται το διαφορετικό; Γιατί είναι αποδεκτός ο (μουσουλμάνος) Βόσνιος, ενώ είναι ύποπτος ο (επίσης μουσουλμάνος) Πακιστανός;
• Γιατί άτομα συνηθισμένα να ζουν για το εφήμερο και την ηδονή της στιγμής θέλγονται από ακραίες ερμηνείες του Ισλάμ, που επιβάλλουν υψηλή αυτοπειθαρχία και αναχωρητισμό;
• Η βία που προέρχεται από παιδιά που ανετράφησαν σε σχολεία με τις δυτικές αξίες, δεν αναιρεί το κοινωνικό πρότυπο που ακολουθήθηκε τόσα χρόνια;
• Γιατί τα κόμματα που κατείχαν επί δεκαετίες την εξουσία εμφανίζονται τόσο αποξενωμένα από τις ανησυχίες της κοινωνίας, με αποτέλεσμα ο φανατικός λόγος ακραίων στοιχείων να ακούγεται λογικός;
Τα ερωτήματα επεκτείνονται και στον τρόπο που αντιμετωπίζει η Δύση τις χώρες με ισλαμικό πληθυσμό κατά πλειοψηφία:
• Γιατί ανελεύθερα καθεστώτα σεβάστηκαν περισσότερο τις θρησκευτικές ελευθερίες μειονοτήτων εν σχέσει με κυβερνήσεις που έχουν περισσότερη δημοκρατική νομιμότητα;
• Οι λαοί της Λιβύης ή της Συρίας δεν ήσαν πιο ασφαλείς επί των απολυταρχικών καθεστώτων του Καντάφι και του Ασαντ;
• Στην περίπτωση της Αιγύπτου, η Δύση είναι πιο ικανοποιημένη με τον δημοκρατικά εκλεγμένο Μόρσι ή με τον στρατηγό Σίσι που τον ανέτρεψε;
• Η αποδοχή των δημοκρατικών κανόνων οδηγεί στην επικράτηση της σαρίας;
• Ποια είναι η διαφορά της Σαουδικής Αραβίας με το Ισλαμικό Χαλιφάτο ως προς την πρόσληψη των απίστων; (Ή, στα καθ’ ημάς, ποια η διαφορά του ISIS με τις πρακτικές του Μωάμεθ του Πορθητή που λατρεύεται στην Τουρκία ως πρότυπο θρησκευτικού και πολιτικού ηγέτη;)
• Η δημοκρατία είναι εν τέλει δυτική υπόθεση;
Οι απαντήσεις, προφανώς, δεν είναι απλές και μόνο κατά μικρό τμήμα σχετίζονται με τα υποβαθμισμένα προάστια όπου έχουν μεγαλώσει πολλοί από τους νεαρούς τρομοκράτες. Το αποικιοκρατικό παρελθόν που αποσκορακίζουν και ωραιοποιούν ταυτόχρονα οι παλαιές αποικιακές δυνάμεις εξηγεί εν μέρει τη χαλαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν τα δυτικά κράτη ομάδες ανθρώπων που έλκουν την καταγωγή τους από πρώην κτήσεις τους. Η χρήση σε παγκόσμιο επίπεδο ορισμένων γλωσσών (π.χ. αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά) τις έχει αποξενώσει από τον πολιτισμό της χώρας που τις γέννησε και τις αξίες που θεωρητικώς φέρουν.
Η αυτοεκτίμηση πάλι ενός ατόμου για την πολιτισμική ταυτότητά του είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Οι Αλβανοί μαθαίνουν με ευκολία ξένες γλώσσες διότι, κατά μία άποψη, θέλουν να απαλλαγούν από μια ταυτότητα που θεωρούν μειονεκτική. Αντιθέτως, οι Πακιστανοί ή οι Ινδοί (για να ξεφύγουμε λίγο από το Ισλάμ) ερχόμενοι στην Ευρώπη αισθάνονται ότι βρίσκονται σε χώρες ηθικά ή πολιτισμικά κατώτερες. Δεν ενδιαφέρονται να ενσωματωθούν σε αυτόν τον πολιτισμό και αδιαφορούν να μάθουν τη γλώσσα.
Το πολιτικώς ορθόν (κύριος φορέας του οποίου στην Ελλάδα είναι η Αριστερά) επιβάλλει οι δημοκρατικοί μηχανισμοί που είναι καλοί στη Σουηδία να είναι κατ’ αρχήν καλοί και στο Ιράκ. Είναι προφανές πως αυτές οι υπεραπλουστεύσεις, ιδίως όταν τηρούνται με καλβινιστική αυστηρότητα, οδηγούν στις καταστάσεις που ζούμε μετά το 2001 στη Μέση Ανατολή.
Το θετικό για τα δυτικά κράτη στα οποία τίθενται αυτά τα ερωτήματα, είναι ότι έχουν αποδείξει πως (τουλάχιστον στα εσωτερικά τους πράγματα) έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν τα προβλήματα και να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις. Επίσης, έχουν τους θεσμούς να συνάπτουν νέα κοινωνικά συμβόλαια και να τα υλοποιούν με δημοκρατικό τρόπο.
Εμείς ως χώρα έχουμε τη μικρή πολυτέλεια να είμαστε προς το παρόν παρατηρητές. Η γειτνίασή μας, όμως, με τις χώρες της Μέσης Ανατολής μάς φέρνει καθημερινά το πρόβλημα στα σύνορά μας. Η μακροχρόνια πολιτισμική παρουσία μας στην περιοχή, όπου δεν είμαστε οι απόγονοι των μισητών Σταυροφόρων αλλά οι οικείοι χριστιανοί, μας βοηθά σε μια λιγότερο απόλυτη στάση. Δεν διαθέτουμε, όμως, το βάθος των θεσμών που θα μας επιτρέψουν να διαχειριστούμε τέτοια προβλήματα. Το σημαντικό είναι να μαθαίνουμε από τα παθήματα των άλλων δυτικών χωρών που έχουν προηγηθεί και να μην πιθηκίζουμε πολυπολιτισμικά πρότυπα που έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και χρόνια.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επ. καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
