Άλκ.Ζ.: Και χωρίς να έχω ούτε μία σημείωση... Όλα τα είχα στο μυαλό μου…
Κρ.Π.: Ο Μαρκές έχει πει ότι «η ζωή δεν είναι αυτή που έζησε κανείς, αλλά αυτή που θυμάται και όπως τη θυμάται για να την αφηγηθεί», δηλαδή σα να κατασκευάζουμε με έναν τρόπο το παρελθόν μας, μέσα από τη μνήμη μας.
Άλκ.Ζ: Ναι, χωρίς να το θέμε κιόλας…
Κρ.Π.: Γράφετε «Όταν τα γεγονότα είναι τόσα πολλά κι απανωτά μπορεί κανείς να μπερδέψει ημερομηνίες, μα κάποια είναι ξεχωριστά, μένουν, θαρρείς, γραμμένα σε κάποια μεριά του νου σου με ανεξίτηλο μελάνι»…
Άλκ.Ζ.: Ναι, αυτό… Το πώς κάποιες αναμνήσεις σβήνονται τελείως και πώς άλλες μένουνε...
Προσπάθησα να... μεγαλώνω σιγά σιγά με το βιβλίο. Δηλαδή, να είμαι, γράφοντάς το, εκείνη που ήμουνα, και να σκέφτομαι όπως σκεφτόμουνα τότε.Και ο σημερινός εαυτός μου, να μπαίνει κατά καιρούς ανάμεσα στις λέξεις και να σχολιάζει τα γραφόμενά μου σε κάποιες παραγράφους με μικρά γράμματα...
Απλά, αισθάνθηκα την ανάγκη να το γράψω. Μου «ήρθε» δηλαδή αυθόρμητα, δεν προσπάθησα να το κάνω έτσι.
Για παράδειγμα όταν έγραφα για τότε που ήμουν δέκα χρονών, αντιδρούσα όπως αντιδρούσα τότε. Ήμουν δεκαπέντε; Αντιδρούσα όπως αντιδρούσα και τότε. Δηλαδή δεν έβαζα το σημερινό εαυτό μου μέσα. Έγραφα με τις αντιδράσεις εκείνης της εποχής.
Κρ.Π.: Για να κρατήσετε ζωντανή στις σελίδες του, την Άλκη Ζέη…
Άλκ.Ζ.: …της εποχής εκείνης.
Κρ.Π.: Πιστεύετε αυτό που έχει πει ο Μιχαήλ Μπαχτίν, ότι σε ένα οποιοδήποτε συγγραφικό έργο, δεν υπάρχει μόνο η φωνή του συγγραφέα, αλλά και πολλές άλλες φωνές;
Άλκ.Ζ: Κι αυτό είναι η διαφορά της αυτοβιογραφίας με το μυθιστόρημα. Στο μυθιστόρημα είσαι ελεύθερος να κάνεις ότι θέλεις. Ενώ όταν γράφεις για πρόσωπα που υπήρξανε, και δεν υπάρχουν πια, είτε για να σε αποδοκιμάσουν είτε για να σε επευφημήσουν, πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός στο τι θα πεις. Πρέπει να τα πεις ακριβώς όπως εκείνοι τα έλεγαν, κι όχι όπως τα φαντάζεσαι…
Κρ.Π.: Ο Κωστής Παπαγιώργης είχε γράψει πως «Σε κάθε πρόσωπο έχει φυσήξει -με πνεύση μυστική- την ιερή ανάσα του ένας νεκρός». Φαντάστηκα ότι μπορεί να ήταν ο παππούς σας στη Σάμο αυτό το πρόσωπο, επειδή –εκτός των άλλων- έχοντας τον ως πρότυπό σας για κάτι που κάνατε εκείνη τη στιγμή, γράφετε: «Νόμιζα, φαίνεται, πως για να περπατήσει καλά ο άνθρωπος πρέπει να διαβάζει».
Άλκ.Ζ.: Ναι, έτσι νόμιζα μικρή. Γιατί έβλεπα τον παππού μου, ο οποίος θεωρούσε χαμένο χρόνο να κάνει βόλτες στην παραλία μόνο για άσκηση, χωρίς να κάνει δηλαδή τίποτε άλλο, γι’ αυτό έπαιρνε μαζί του ένα βιβλίο και διάβαζε περπατώντας. Και δεν σκόνταφτε! Ήξερε απ’ έξω τα χαλίκια της παραλίας…
Κρ.Π.: Αυτή η φράση σας μου άρεσε και κυριολεκτικά. Δηλαδή ότι ένας άνθρωπος για να περπατήσει στη ζωή του….
Άλκ.Ζ.: …πρέπει να διαβάσει!
Κρ.Π.: Και καθώς περπατά ξεκινά να χαράζει το δρόμο του μέσα από τις απλές καθημερινές μικρές πράξεις; Για παράδειγμα περιγράφετε την «πρώτη αντιστασιακή σας πράξη»: φυσάγατε τον καπνό των τσιγάρων από το σαλόνι σας, μετά απ’ την συνεδρίαση της αντιστασιακής γυναικείας ομάδας που συμμετείχε και η θεία σας Διδώ Σωτηρίου και η μητέρα σας, για να μην καταλάβει κάτι γυρίζοντας από τη δουλειά ο αυστηρός πατέρας σας…
Αλκ.Ζ.: Ναι, οπωσδήποτε! Ξεκινά κανείς το δρόμο του από το τίποτα. Με «τιποτένιες» πράξεις…
Κρ.Π.: Ως μέσος αναγνώστης που ξεκίνησε από νωρίς να διαβάζει βιβλία, όπως η «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», μια γυναίκα που έζησε ως πολιτική εξόριστη όπως και εσείς, δεν μπόρεσα να μείνω ανεπηρέαστη. Πιστεύετε ότι η Αριστερά –με την ευρεία έννοια- έπαιξε το ρόλο του «γνώστη – αρωγού»(κατά Άλις Μίλερ) για όλη την κοινωνία; Εκείνου δηλαδή που προσπαθεί να κατανοήσει την κακοποίηση της κοινωνίας, αλλά και να εμπνεύσει τους νεώτερους στο δρόμο τους.
Άλκ. Ζ.: Ναι, η Αριστερά, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνίας, άλλο αν στράβωσε κάπου μετά…
Κρ.Π.: ...που αγωνιστές της Αντίστασης, κυνηγήθηκαν και πήραν στην πλάτη τους τη ρετσινιά της «ήττας»; Γι’ αυτό ίσως μετά τον εμφύλιο στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, δημιουργήθηκε μία μεγάλη μερίδα της κοινωνίας που αδιαφορεί, και κοιτάζει κυρίως το ιδιωτικό της συμφέρον;
Άλκ.Ζ.: Αυτά είναι τα επακόλουθα… Η σημερινή αδιαφορία… Δεν νομίζω όμως ότι όλος ο κόσμος σήμερα είναι αδιάφορος.
Ένα παιδάκι 10 χρονώ στην Σπάρτη, που είχα πάει στα πλαίσια μίας τουρνέ στην Πελοπόννησο, το οποίο καθόταν μπροστά μπροστά στην εκδήλωση, με ρώτησε «τώρα έχουμε μια δύσκολη κατάσταση, ξέρω ότι εσείς έχετε περάσει δύσκολες καταστάσεις, με πείνα, με πόλεμο. Μπορείτε να τις συγκρίνετε με τη σημερινή εποχή;»
Και του λέω, όχι, τώρα μπορεί να είναι κρίση, αλλά ανθρώπους πεσμένους κάτω από την πείνα δεν βλέπεις, παιδιά πεθαμένα δεν βλέπεις, ούτε περπατάς στο δρόμο και μπορεί ένας Γερμανός να σου ρίξει μία και να βρεθείς κάτω… Και μου λέει το παιδάκι «Το ‘πιασα!». Ένα τόσο μικρό παιδάκι και του έκοψε να ρωτήσει αυτό. Γιατί όταν λένε κάποιοι ότι έχουμε πόλεμο, εγώ θυμώνω…
Κρ.Π.: Συγκριτικά όμως με την αγωνιστικότητα του κόσμου, μέσα από το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ -και τις άλλες οργανώσεις της Αντίστασης- και την αλληλεγγύη που υπήρχε τότε; Διότι σήμερα βλέπουμε ότι ο κόσμος δεν ενώνεται κατά πλειοψηφία για κάτι κοινό, αλλά αντίθετα παρατηρεί τα γεγονότα, θα λέγαμε ως παθητικός τηλεθεατής και ίσως μόνο να ψηφίζει –το 38,8% απείχε από τις εκλογές του 2012- κάθε 4 χρόνια.
Άλκ.Ζ.: Κάθε εποχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Σήμερα η κατάσταση είναι δύσκολη από άλλη πλευρά. Δηλαδή, η δικιά μας εποχή, ήταν μια εποχή που είχε οράματα. Και όλες τις δυσκολίες που είχαμε, τις ξεπερνούσαμε γιατί είχαμε όραμα. Ήμασταν βέβαιοι ότι αύριο θα είναι καλύτερα.
Σήμερα μπορεί οι δυσκολίες να μην είναι τόσο μεγάλες όσες είχαμε εμείς, αλλά δεν είναι κανείς σίγουρος τι θα γίνει αύριο…
Κρ.Π.: Σαν αυτό που είχε πει ο Κουν, δηλαδή, πως «για να κάνεις θαύμα, πρέπει να πιστεύεις στα θαύματα»;
Άλκ.Ζ.: Ναι, αυτό... Από την άλλη σήμερα με ευχαριστεί όταν βλέπω και παιδιά στα σχολεία αλλά και δασκάλους που προσπαθούν να κάνουν κάτι τα παιδιά, για να τα απομακρύνουν από αυτή τη μιζέρια. Και αυτό είναι πάρα πολύ ευχάριστο.
Κρ.Π.: Τελικά η γενιά σας που προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους για την κοινωνία, δεν "ηττήθηκε" τελικά διότι αφήσατε κάτι πίσω σας;
Άλκ.Ζ.: Και οι άνθρωποι που μείναμε από αυτή τη γενιά –δεν μείναμε και πολλοί- έχουν μία άλλη ποιότητα. Και επίσης, βάλαμε και κάποιες βάσεις… Κυρίως για τον ανθρωπισμό και τον κοινωνιοκεντρισμό…
Κρ.Π.: Αλλά βγαίνει ο άλλος σήμερα και λέει «γεννήθηκα αντικομμουνιστής και θα πεθάνω αντικομμουνιστής»…
Άλκ.Ζ.: Αυτό είναι γελοίο. Γιατί δεν είναι η εποχή του εμφυλίου, που και μεις λέγαμε «είμαι αντιβασιλικός» και κοιτούσαμε με έχθρα ο ένας τον άλλον. Έχει περάσει πια αυτή η εποχή. Και στην Ευρώπη έχει τελείως εξαλειφτεί παρόλο που ιδρύονται φασιστικές οργανώσεις, αλλά είναι αμελητέα ποσότητα.
Τώρα να βγαίνει ένας ο οποίος είναι και στέλεχος σε μια κυβέρνηση και να λέει κάτι τέτοιο, ειλικρινά μου φαίνεται γελοίο.
Κρ.Π.: Θυμήθηκα που λέτε «…πόσες φορές για ολόκληρα χρόνια λέγαμε ή ρωτούσαμε «αυτός είναι δικός μας;» Κι αν δεν ήτανε, ούτε θέλαμε καν να τον πλησιάσουμε. Πού να ξέραμε πως θα έρθει καιρός και θα ανακαλύπταμε ότι πολλοί «δικοί μας» δεν θα μας ταίριαζαν καθόλου, και σήμερα να μην ξέρουμε πια κατά πόσο εμείς οι ίδιοι είμαστε «δικοί μας»;
Άλκ.Ζ: Αυτό ακριβώς είναι. Άνθρωποι που ήσουνα πολύ κοντά, βλέπεις και είναι τελείως αλλαγμένοι, και πια ούτε εσύ ο ίδιος δεν ξέρεις που να γυρίσεις το κεφάλι, και σε τι να πιστέψεις…
Κρ.Π.: Άρα ο άνθρωπος, δεν χαρακτηρίζεται από την ταμπέλα που βάζει ο ίδιος στον εαυτό του, αλλά…
Άλκ.Ζ: …από τις πράξεις του!
Κρ.Π.: Το θέμα είναι, πόσοι πράττουν σήμερα;
Άλκ.Ζ.: Σήμερα, αυτά που κάνει κανείς δεν είναι θεαματικά πράγματα. Δηλαδή, το να γράψεις ένα καλό βιβλίο, το να γράψεις μία καλή μουσική, ή μία καλή παράσταση, είναι κάτι, και συμβάλλει. Για την ώρα, νομίζω ότι αυτό μπορείς να κάνεις. Κι όταν όλα αυτά μαζί προστεθούνε, κάτι θα βγει.Κρ.Π.: Οι Ισπανοί, όμως, βγήκαν στους δρόμους πριν δύο μέρες...
Άλκ.Ζ.: Ναι, ήταν πολύ συγκινητικό αυτό.
Κρ.Π.: …και με βάση ένα μανιφέστο αξιοπρέπειας όπως το ονόμασαν, που αναφέρει στην αρχή: «Όχι στην πληρωμή του χρέους. Ούτε μια περικοπή παραπάνω. Έξω οι κυβερνήσεις της τρόικας. Ψωμί, δουλειά και στέγη για όλους και όλες […]»
Άλκ.Ζ.: Τώρα, αυτό που γράφουν είναι λιγάκι κλισέ, αλλά το να πεις κάτι συγκεκριμένα για το πώς π.χ. να φέρεσαι στον άλλον άνθρωπο, αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό. Και επιπλέον, όταν βλέπεις και νέα παιδιά, να το κατανοούν όταν το λένε…
Κρ.Π.: Λέτε επίσης στο βιβλίο σας, ότι: «Το χειρότερό μου μάθημα ήταν η Έκθεση»!
Άλκ.Ζ.: Ναι, όταν πήγαινα στο σχολείο που ήταν φασιστικό...
Γιατί μας ‘βάζαν να γράφουμε π.χ. για την αποταμίευση ή για την αστυφιλία και δεν μου άρεσε καθόλου. Την αδελφή μου όμως που δεν την ένοιαζε να αναπτύξει ένα θέμα με… μπούρδες, το ανέπτυσσε σε δυο σελίδες.
Εγώ δεν μπορούσα να κάνω τέτοιο πράγμα. Δηλαδή, αν δεν το ένιωθα μέσα μου δεν μπορούσα να γράψω τίποτα.
Κρ.Π.: Και ξεκινήσατε, να γράφετε στο μαρμάρινο τραπέζι τής κουζίνας σας, τις ερωτικές επιστολές των κοριτσιών -που φρόντιζαν την καθαριότητα στα σπίτια της γειτονιάς- στους αγαπημένους τους…
Άλκ.Ζ: Ναι, και είδα ότι μου άρεσε αυτό. Είδα ότι μου άρεσε να γράφω. Ήθελα μια αφορμή για να γράψω…
Κρ.Π.: Και κάπως έτσι συνεχίσατε και δημιουργήσατε αργότερα τον «Κλούβιο», και μέσα από το κουκλοθέατρο αρχίσατε να γράφετε τις Κλαψωδίες...
Άλκ.Ζ: …και μετά άρχισα να στέλνω κείμενα σε ένα περιοδικό που έβγαινε στην Κατοχή, που λεγόταν «Νεανική φωνή».
Κρ.Π.: Τα παιδικά χρόνια, πόσο πιστεύετε ότι επηρεάζουν τις δεξιότητες της ζωής κάποιου;
Άλκ.Ζ.: Τα δικά μου παιδικά χρόνια που έζησα στη Σάμο, πάρα πολύ με επηρέασαν.
Γιατί εκεί είχα την αίσθηση της ελευθερίας, είχα την αίσθηση του διαβάσματος, και με τον παππού μου όλη μέρα, δημιούργησα την πεποίθηση ότι πρέπει να διαβάζεις, πρέπει να αγαπάς π.χ. τα αρχαία…
Κρ.Π.: Δηλαδή τον πολιτισμό;
Άλκ.Ζ: Ναι, τον πολιτισμό.
Κρ.Π.: Όλη την ιστορία της ζωής σας την έχετε γράψει με έναν τρόπο που σχεδόν μπορεί ο κάθε αναγνώστης να την ζήσει... διαβάζοντάς την.
Άλκ.Ζ.: Τις βλέπω αυτές τις εικόνες όταν τις γράφω. Ίσως με επηρέασε η σπουδή μου σαν σεναριογράφος, στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Μόσχας, γιατί κάθε σκηνή θέλω πρώτα να την «δω» για να την γράψω.Κρ.Π.: Η Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας περνά μέσα από τη ζωή σας, μαζί με όλα αυτά τα πρόσωπα που αναφέρετε, τον Κάρολο Κουν, την Έλλη Λαμπέτη, την Διδώ Σωτηρίου, τον Νίκο Γκάτσο, τον Μάριο Πλωρίτη, τον Νίκο Κούνδουρο, τον Μάνο Χατζηδάκι, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου (που ήταν και ο σύντροφος της ζωής σας), τον Μάνο Ζαχαρία, και τόσους άλλους…
Άκλ.Ζ.: Τώρα ψαχνόμαστε να βρούμε ο ένας τον άλλον, γιατί μείναμε λίγοι…
Κρ.Π.: Λέτε «αν με ρωτούσαν τι θα ‘θελα να εξαφανιστεί από τη ζωή μου, από τα τόσα που πέρασα και δεν ήτανε και λίγα, θ’ απαντούσα αμέσως χωρίς καν να σκεφτώ: ο Δεκέμβρης του ‘44». Αλλά μόνο η γενιά σας σήμερα έμεινε για να μιλήσει για τον εμφύλιο, το πιο πρόσφατο ιστορικό τραύμα της Ελλάδας.
Άλκ.Ζ.: Αυτό ήταν ένα πολύ μεγάλο τραύμα. Και στα πιστεύω σου, και στις ανθρώπινες αξίες. Σε όλα. Και άμα σκεφτείς μετά, ότι μπορούσε να μην είχε γίνει… Γιατί μπορεί να είχαμε πάρει μια άλλη πορεία αν δεν είχε γίνει.
Αν δεν είχε γίνει ο Δεκέμβρης του ’44, δεν θα είχε γίνει ο εμφύλιος, η Ελλάδα θα είχε πάρει έναν άλλο δρόμο, όπως πήρανε οι χώρες της Ευρώπης μετά τον πόλεμο. Εκείνες ανθίζανε, και ‘μεις σκοτωνόμασταν!Αυτές τις μέρες λόγω της ίωσης που με ταλαιπωρεί και δεν έχω όρεξη να διαβάσω τίποτα, είδα στην εκπομπή «Η μηχανή του χρόνου» ένα αφιέρωμα για το 1821, τότε που κυνηγάμε τους Τούρκους και συγχρόνως κοιτάγαμε να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας, και στο τέλος βάλαμε και τον Κολοκοτρώνη φυλακή!
Ε, όλα αυτά μου θυμίζουν άλλες εποχές... Ίσως να είμαστε έτσι. Ίσως η μοίρα μας να ήταν τέτοια.Κρ.Π.: Πότε θα την αλλάξουμε αυτή τη μοίρα;
Άλκ.Ζ.: Δεν ξέρω αν μας «παίρνει» πια. Μπορεί να βάλουμε μυαλό τώρα, μπορεί… Αλλά ακόμα βλέπετε υπάρχουνε τα σταγονίδια… που δεν αφήνουν κανέναν να σκεφτεί, έτσι, ελεύθερα.Κρ.Π.: Πώς να σκεφτεί μια χώρα ελεύθερα, όταν δεν έχει αγγίξει και διαχειριστεί τα ιστορικά τραύματά της σαν τον εμφύλιο; Και αντίθετα καίει τα αρχεία της ιστορίας της, σα να κάνει λοβοτομή;
Άλκ.Ζ.: Άλλο κι αυτό! Δεν το έχω ξαναδεί πουθενά. Εδώ όλοι κοιτάνε να δούμε πώς θα βρούν αρχεία, και εμείς τα κάψαμε! Τέλος πάντων… Είναι μεγάλη συζήτηση.
Κρ.Π.: Κάποτε, δεν χρειάζεται, να καθίσουμε ως κοινωνία να συζητήσουμε όλα αυτά τα άσχημα βιώματα που έχουμε ζήσει, ή άλλοι που έχουμε κληρονομήσει;
Άλκ.Ζ.: Βέβαια. Αλλά δεν βλέπω να είμαστε έτοιμοι να το κάνουμε. Για την ώρα… Θέλω να ελπίζω ότι κάπου θα βγούμε, αλλά δεν ξέρω ακόμη…-
Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Άλκη Ζέη, επιμέλεια σειράς: Ελένη Μπούρα, Μεταίχμιο, 2013«Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, ας μην πω με ακρίβεια πόσα είναι γιατί θα τρομάξω κι εγώ η ίδια, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας. Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου λοιπόν έργο, θέλω δεν θέλω είναι γεμάτο ιστορία… Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει». Άλκ. Ζ.
Άλκη Ζέη
Το παραμύθι της ζωής της
Το ηλεκτρονικό περιοδικό για το βιβλίο Ο Αναγνώστης (www.oanagnostis.gr) σε συνεργασία με το Megaron Plus και τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ παρουσιάζουν στον κύκλο εκδηλώσεων «Πρόσωπα της Λογοτεχνίας» την «πρύτανη» της παιδικής λογοτεχνίας Άλκη Ζέη.
Για το έργο της που αφορά τα παιδιά θα μιλήσει η συγγραφέας Λίλα Κονομάρα, ενώ για το έργο της που αφορά τους ενηλίκους ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.Με την Άλκη Ζέη συνομιλεί η κριτικός παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο, ενώ παρεμβαίνει ο παιδικός της φίλος, ποιητής Τίτος Πατρίκιος. Αποσπάσματα από έργα της διαβάζουν οι ηθοποιοί Ξένια Καλογεροπούλου και Σοφία Κόκκαλη.
Info: Δευτέρα, 31 Μαρτίου 2014, στις 7 μ.μ., Μέγαρο Μουσικής (Βασ. Σοφίας και Κόκκαλη). Ελεύθερη είσοδος με δελτία προτεραιότητας. Η διανομή των δελτίων αρχίζει στις 5:30μ.μ.
http://tvxs.gr/news/
