"Τα ελλαδικά κυρίαρχα στρώματα θα
εγκατασταθούν σε δικές τους αποκλειστικές συνοικίες, όπως στο Κολωνάκι,
το Ψυχικό, την Κηφισιά, τη Φιλοθέη, το κέντρο του Πειραιά κ.α. Αντίθετα
οι προσφυγικές συνοικίες, υποβαθμισμένες πολεοδομικά αλλά και από
πλευράς υποδομών, θα αποτελέσουν ενιαία συμπλέγματα με τις βιομηχανικές
ζώνες ΛΙΛΑ ΛΕΟΝΤΙΔΟΥ"
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε ένα σημείο τομής στην ιστορία της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Η εποχή του εθνικού κράτους ανέτειλε μαζί με την ολοκληρωτική ένταξη της περιοχής στο πεδίο επιρροής και εξάρτησης από τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις. Τα σύνορα χαράχτηκαν οριστικά και οι πληθυσμοί υποτάχθηκαν στα συμφέροντα των κυρίαρχων ελίτ. Τα πραγματικά θύματα αυτής της εξέλιξης ήταν οι ίδιοι οι πληθυσμοί που βρέθηκαν στις «υπό τακτοποίησιν» περιοχές.
Οι μεγάλοι κερδισμένοι της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν οι Τούρκοι εθνικιστές, γραφειοκράτες και στρατιωτικοί, που βρέθηκαν να κατέχουν τις τεράστιες περιουσίες που εγκατέλειψαν πίσω τους οι Ελληνες της Ανατολής, οι Αρμένιοι και οι υπόλοιπες χριστιανικές ομάδες που υπέστησαν την πολιτική της Γενοκτονίας. Παρότι η κυρίαρχη αντίληψη που έχει επικρατήσει στην ελλαδική ιστοριογραφία αντιμετωπίζει μανιχαϊστικά την Καταστροφή, διαπιστώνεται ότι στην πλευρά των κερδισμένων βρέθηκαν και οι ελλαδικές ελίτ.
Στην πλευρά των κερδισμένων βρέθηκαν και πληθυσμοί της ελλαδικής επικράτειας (Μακεδονία, Ηπειρος, νησιά Ανατολικού Αιγαίου, Κρήτη) που κατάφεραν να παρακάμψουν τους πραγματικούς δικαιούχους και να οικειοποιηθούν τις περιουσίες των «ανταλλάξιμων» μουσουλμάνων.
Δημιουργία νέας κοινωνίας
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή θα υπάρξει μια άλλη μέρα για την ελλαδική κοινωνία. Ανόμοιοι πληθυσμοί, γηγενείς και πρόσφυγες, θα κληθούν να συνυπάρξουν. Οι δυσκολίες αυτής της συνύπαρξης θα χαρακτηρίσουν όλο το Μεσοπόλεμο και θα επηρεάσουν καθοριστικά την ισορροπία δυνάμεων τη δεκαετία του '40, της Κατοχής και του Εμφυλίου.
Οι επενέργειες αυτών των μεταβολών ήταν μεγάλες. Τόσο στον πολιτιστικό, πολιτικό και ιδεολογικό τομέα, όσο και στον οικονομικό. Στην ελλαδική επικράτεια, μαζί με τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες θα εισρεύσει και όσος πλούτος διασώθηκε, απ' αυτόν που είχαν συλλέξει τις προηγούμενες δεκαετίες στις πατρίδες τους. Κάποιοι από τους πλέον εύπορους είχαν καταφέρει να μεταφέρουν εγκαίρως τα κεφάλαιά τους, είτε κατευθείαν στην Ελλάδα είτε μέσω ξένων τραπεζών. Επίσης, αυτοί που κατοικούσαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, κυρίως στην Καππαδοκία, θα καταφέρουν να φέρουν μαζί τους ένα μεγάλο μέρος της κινητής τους περιουσίας.
Οι πρόσφυγες θα φέρουν μαζί τους και μια προηγμένη τεχνογνωσία στις αγροτικές καλλιέργειες και στα αστικά επαγγέλματα. Η ίδια η παρουσία των προσφύγων θα επιταχύνει την αγροτική μεταρρύθμιση. Πολύ σύντομα θα αυξηθούν εντυπωσιακά οι καλλιεργούμενες εκτάσεις.
Αγροτικές παραγωγές
Η παραγωγή σίτου και δημητριακών θα εκτιναχθεί τα χρόνια που θα ακολουθήσουν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το ίδιο θα συμβεί και με την καπνοπαραγωγή, την αμπελουργία, τη σηροτροφία, τη ροδοκαλλιέργεια, την ελαιοκομία, την καλλιέργεια λαχανικών. Ειδικά ο καπνός θα αποτελέσει ένα πολύτιμο προϊόν προς εξαγωγή. Το 70% των εξαγωγών θα είναι καπνικά προϊόντα, ενώ έως τότε το κύριο εξαγωγικό προϊόν ήταν η σταφίδα. Οι πρόσφυγες παρήγαν τα δύο τρίτα της παραγωγής του καπνού. Υπολογίστηκε ότι δέκα χρόνια μετά το '22 η καλλιεργούμενη γη αυξήθηκε κατά 55% και ότι το αγροτικό εισόδημα είχε διπλασιαστεί.
Θα αναπτυχθεί παράλληλα και ο κτηνοτροφικός κλάδος με την εισαγωγή της εκτροφής μεγάλων ζώων, βοοειδών και μοσχαριών, αλλά και ο αλιευτικός, εφόσον πολλοί πρόσφυγες προέρχονταν από παραθαλάσσιες περιοχές και είχαν εξειδικευτεί στις αλιευτικές διαδικασίες.
Μέχρι το τέλος του 1930 είχαν εγκατασταθεί σε αγροτικές περιοχές περισσότεροι από 570.000 πρόσφυγες, ενώ είχαν ανεγερθεί 129.934 οικίες, κάτι εντυπωσιακό για εκείνη την εποχή.
Βιοτεχνία και βιομηχανία
Ορατές ήταν οι συνέπειες στον τομέα της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας. Κάποιοι τομείς αναπτύχθηκαν ραγδαία, όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και οι οικοδομές. Ανάπτυξη είχαν και δραστηριότητες που σχετίζονταν με την κεραμική, τη χαλκουργία, την αργυροχοΐα και τη βυρσοδεψία. Την ανάπτυξη της βιομηχανίας ευνόησε η ύπαρξη ενός προσφυγικού εργατικού δυναμικού, εξειδικευμένου και φθηνού. Το ελληνικό και το διεθνές κεφάλαιο βρήκαν μια «ιδανική περιοχή» για ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων τους. Κατά την περίοδο 1923-1930 οι εμπορικές συναλλαγές της χώρας με το εξωτερικό διπλασιάστηκαν, ενώ ιδρύθηκαν περισσότερες από 900 βιομηχανίες.
Οι πρόσφυγες με την παρουσία τους συνετέλεσαν στο να διευρυνθεί η εσωτερική αγορά, η οποία τονώθηκε πολύ από την πιστωτική πολιτική που ασκούσαν οι τράπεζες για την προσφυγική αποκατάσταση.
Κοινωνικός διαχωρισμός
Για τους ίδιους τους πρόσφυγες οι δεκαετίες που ακολούθησαν τον βίαιο εκπατρισμό τους ήταν τραυματικές. Η ψυχολογική αναστάτωση -έως και κατάρρευση- των προσφύγων λόγω του τραύματος της Γενοκτονίας που είχε προηγηθεί, οι προσωπικές απώλειες, οι άθλιες συνθήκες εργασίας, οι κακουχίες στη «μητέρα-πατρίδα» θα χαρακτηρίσουν την πρώτη δεκαετία της προσφυγιάς. Η εξαθλίωση θα προκαλέσει μαζικούς θανάτους. Η Ρενέ Χίρσον υπολόγισε ότι στη δεκαετία του '20 αντιστοιχούσαν τρεις θάνατοι σε μία γέννηση.
Η Λίλα Λεοντίδου στο βιβλίο της «Οι πόλεις της σιωπής» υποστηρίζει ότι η στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων αντανακλά τον ταξικό διαχωρισμό που υπήρχε εντός της ελλαδικής κοινωνίας και σχηματικά εκφράστηκε με το δίπολο γηγενείς/πρόσφυγες. Τα ελλαδικά κυρίαρχα στρώματα θα εγκατασταθούν σε δικές τους αποκλειστικές συνοικίες, όπως στο Κολωνάκι, το Ψυχικό, την Κηφισιά, τη Φιλοθέη, το κέντρο του Πειραιά κ.α.
Αντίθετα οι προσφυγικές συνοικίες, υποβαθμισμένες πολεοδομικά αλλά και από πλευράς υποδομών, θα αποτελέσουν ενιαία συμπλέγματα με τις βιομηχανικές ζώνες. Ο διαχωρισμός αυτός, σύμφωνα με τη Λεοντίδου, ήταν απόλυτα συνειδητός και επιλεγμένος. Γράφει ότι «οι κυρίαρχες τάξεις, νιώθοντας την απειλή των επικίνδυνων τάξεων, των μαζών, αποσύρθηκαν προσεχτικά στις αποκλειστικές τους συνοικίες. Πολιτική αποκατάστασης των προσφύγων δημιούργησε αμιγείς λαϊκές και εργατικές περιοχές».
*Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός https://kars1918.wordpress.com/
