Η ιδέα ότι η ανάδυση των
υπερεθνικών ελίτ έχει οδηγήσει στην εξάλειψη του εθνοκράτους είναι
εκρηκτικά απλοϊκή και απόλυτα λανθασμένη
Ενα από τα πιο περίπλοκα θέματα
στις σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες αφορά τη σχέση και τη δυναμική
μεταξύ του κράτους και της παγκόσμιας οικονομίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του '90 η ανάλυση αυτής της σχέσης γινόταν υπό το πρίσμα της «παγκοσμιοποίησης» και με άξονα τους παγκόσμιους μετασχηματισμούς. Η διεθνής οικονομική δραστηριότητα είχε ανοδική πορεία κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσιπενταετίας. Η διεθνής παραγωγή, το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, οι άμεσες ξένες επενδύσεις και οι διεθνείς μεταβιβάσεις κεφαλαίου εξελίχθησαν σε κεντρικές πτυχές της καπιταλιστικής οικονομικής ζωής και ως εκ τούτου καθόριζαν τη δυναμική της εξέλιξης του καπιταλισμού στη σύγχρονη εποχή.
Η απότομη άνοδος της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας, η οποία βαφτίστηκε με το όνομα «παγκοσμιοποίηση», μεταφράστηκε από πολλούς ως η νέα εποχή στις παγκόσμιες υποθέσεις. Συγκεκριμένα, προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι ο επαναστατικός μετασχηματισμός στις τεχνολογίες επικοινωνίας και μεταφοράς, σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση του παγκόσμιου κεφαλαίου και την οργάνωση της παραγωγής σε διασυνοριακό επίπεδο, οδήγησαν στη διαμόρφωση ενός κόσμου όπου τα έθνη είναι δικτυωμένα μεταξύ τους σε ένα πλαίσιο κοινών συμφερόντων και αξιών και όπου η εθνική οικονομία λειτουργεί ως απλή μονάδα της παγκόσμιας αγοράς.
Η «παγκοσμιοποίηση»
Ωστόσο, ενώ η διεθνοποίηση της καπιταλιστικής οικονομικής ζωής είναι αναμφισβήτητη, η όλη υπόθεση της «παγκοσμιοποίησης» ήταν εξ αρχής προβληματική. Στην πραγματικότητα, η χρήση του όρου για θεωρητικούς σκοπούς σχετικά με τη δομή και τη δυναμική των παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών λειτουργιών δημιούργησε πολύ μεγαλύτερη σύγχυση από σαφήνεια γύρω από την ιστορική σημασία της παγκοσμιοποίησης, τα αίτια της παγκοσμιοποίησης και τους μηχανισμούς της διεθνοποίησης και της αναπαραγωγής του κεφαλαίου.
Αρχικά η υπόθεση της «παγκοσμιοποίησης» αγνοεί το γεγονός ότι η κίνηση προς τη διεθνή ολοκλήρωση των εθνικών οικονομιών είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία του ίδιου του καπιταλισμού. Η «παγκοσμιοποίηση» ξεκινά στα τέλη του 15ου αιώνα με την άνοδο του καπιταλισμού και της υπερπόντιας επέκτασής του. Η κατάκτηση και η εκμετάλλευση περιοχών της Ασίας, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και οι αποικίες λευκών στη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία ήταν όλες στιγμές της «παγκοσμιοποίησης».
Με άλλα λόγια, η παγκοσμιοποίηση ήταν εξ αρχής συνδεδεμένη με τον ιμπεριαλισμό και η κινητήρια δύναμη είχε πάντα ως επίκεντρο το ιμπεριαλιστικό κράτος και τις ταξικές διαμορφώσεις, την άντληση πόρων από την εγχώρια οικονομία για τη χρηματοδότηση της υπερπόντιας εκμετάλλευσης και της ιδιωτικής συσσώρευσης, την εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου, το ενδοϊμπεριαλιστικό εμπόριο, τις εμπορικές εταιρείες που ενοποιούν και ιδιωποιούν πόρους και εκμεταλλεύονται τη φθηνή εργατική δύναμη, τη διεθνή και άνιση ανταλλαγή εμπορευμάτων.
Φυσικά, ο καπιταλισμός έχει εξελιχθεί, τροποποιηθεί και μετασχηματιστεί σε μεγάλο βαθμό από τα τέλη του 15ου αιώνα. Εχουν υπάρξει διαφορετικές μορφές εξέλιξης του καπιταλισμού - μερκαντιλιστικός, βιομηχανικός, χρηματιστικός. Οι φορείς του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού ποικίλλουν επίσης σε σχέση με τη μορφή του καπιταλισμού: οι εμπορικοί οίκοι έχουν αντικατασταθεί από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τις χρηματοοικονομικές εταιρείες και η εμβέλεια και η πολυπλοκότητα της καπιταλιστικής διείσδυσης είναι τρομερά μεγαλύτερη σήμερα από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Αλλά ακόμη κι έτσι, υπάρχουν διάφορα είδη καπιταλιστικής επέκτασης: μεταξύ Βορρά και Βορρά, μεταξύ Βορρά και Νότου και μεταξύ Νότου και Νότου. Η διαδικασία δεν είναι γραμμική ούτε ομοιογενής. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πεντακοσίων ετών οι εγχώριες οικονομίες εναλλάσσονται μεταξύ παγκόσμιων και εθνικών-περιφερειακών αγορών.
Η διεθνής καπιταλιστική δραστηριότητα ήταν ιδιαίτερα έντονη την περίοδο μεταξύ 1870-1914. Από τα τέλη της δεκαετίας του '20 έως και στα μέσα του '40 ακολούθησε μια εκτεταμένη περίοδος εθνικής ανάπτυξης και στη συνέχεια μια ανανεωμένη άνοδος της διεθνούς καπιταλιστικής επέκτασης, από τη δεκαετία του '50 έως τα μέσα της δεκαετίας του '70.
Η διεθνοποίηση του καπιταλισμού και η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» δεν είναι απλά αποτέλεσμα τεχνολογικών εξελίξεων. Η τεχνολογία δεν καθορίζει την τοποθεσία των επενδύσεων, την έρευνα ή το σχεδιασμό. Η τεχνολογία δεν είναι μια αυτόνομος κοινωνική δύναμη. Ας μην ξεχνάμε ότι το κράτος σε όλες τις καπιταλιστικές οικονομίες αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί τον κύριο οδηγό στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της βιομηχανίας των νέων τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένης της τηλεπικοινωνίας, της πληροφορικής και της μικροηλεκτρονικής.
Το κράτος και οι άνθρωποι οργανωμένοι σε κοινωνικές τάξεις είναι οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από την καπιταλιστική επέκταση. Το καπιταλιστικό κράτος λειτουργούσε πάντα ως μηχανισμός για την προώθηση των οικονομικών συμφερόντων του κυρίαρχου τμήματος του καπιταλισμού. Στην εποχή μας, αυτό είναι το χρηματιστικό κεφάλαιο, η διεθνής ευελιξία του οποίου έγινε πραγματικότητα χάρη σε μια σειρά πολιτικών μέτρων που ξεκινούν από τη δεκαετία του 1980.
Υπερεθνική ελίτ
Με τη διαμόρφωση του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου αναδύεται και μια υπερεθνική, «κοσμοπολίτικη» ελίτ, τα μέλη της οποίας ευνοούνται ιδιαίτερα από την «παγκοσμιοποίηση» και έχουν αποκτήσει ανεπιφύλακτα σημαντική επιρροή στις οικονομικές υποθέσεις. Η ιδέα ωστόσο ότι η ανάδυση των υπερεθνικών ελίτ έχει οδηγήσει στην εξάλειψη του εθνοκράτους είναι εκρηκτικά απλοϊκή και απόλυτα λανθασμένη.
Η καπιταλιστική «παγκοσμιοποίηση» συνεχίζει να είναι κρατοκεντρική (φαντάζομαι ότι ακόμη και ένας επισκέπτης από τον Αρη δεν θα μπορούσε να δει κάτι διαφορετικό!) και ο ανταγωνισμός και οι συγκρούσεις μεταξύ κρατών παραμένουν στο επίκεντρο των διεθνών υποθέσεων, με τους εκπροσώπους των τριών παραδοσιακά μεγάλων σχολών των διεθνών σχέσεων, του ρεαλισμού, του ιδεαλισμού και του μαρξισμού, να συμφωνούν τουλάχιστον γύρω από αυτό το μοναδικό στοιχείο πραγματικότητας.
Οντως, η ιδέα ότι τα κράτη των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Κίνας, της Κορέας, της Βραζιλίας, της Κούβας, του Ιράν κ.ο.κ. δεν υφίστανται ως οντότητα λόγω της ανάδυσης των υπερεθνικών ελίτ, θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως κάτι παραπάνω από μύθος. Αν όχι, θα πρέπει να αναρωτιόμαστε σοβαρά πού φυλάσσει τα πυρηνικά όπλα αυτή η υπερεθνική ελίτ.
