Κυριακίδης Ν.
"Το πρόβλημά μας με τη Δύση δεν αφορά συμφέροντα. Πολλοί φίλοι μάς
ρωτούν: Γιατί δεν συμβιβάζεστε επιτέλους να τελειώνουν τα βάσανά σας;
Εδώ και 30 χρόνια, μετά την επανάσταση, έχουμε πληρώσει ακριβά την
απόφασή μας να παραμείνουμε αδέσμευτοι απέναντι στη Δύση αλλά και την
Ανατολή. Το κάναμε για να πούμε στον κόσμο ότι οι ανθρώπινες αξίες είναι
πολύ πιο σημαντικές από τα οικονομικά συμφέροντα. Οι διαφορές μας με τη
Δύση αφορούν αξίες, όχι συμφέροντα...".Αυτά είχε πει πριν από μερικά χρόνια σε μια εφ' όλης της ύλης συνέντευξή του στην "Αυγή" της Κυριακής ο τότε πρέσβης του Ιράν στην Αθήνα Μαχντί Χοναρντούστ. Με τις ιδιαίτερα προσεκτικές διατυπώσεις του έδωσε το στίγμα μιας συνεκτικής πολιτικής φιλοσοφίας που διαπνέει την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, αφήνοντας να διαφανεί η "διαφορά φάσης" που υπάρχει ανάμεσα στην έννοια της δημοκρατίας στη Δύση και σ' εκείνη στη χώρα του.
"Η ιρανική κοινωνία, μετά από 57 χρόνια καταπίεσης απ' το καθεστώς των Παχλεβί, έκανε την επανάσταση της και έφερε τη δημοκρατία στο Ιράν. Θέλει να εμβαθύνει αυτή τη δημοκρατία με μεγαλύτερη συμμετοχή του λαού και με την καλλιέργεια πνεύματος λογοδοσίας, με σεβασμό όμως στη συνταγματική νομιμότητα" είχε συμπληρώσει ο πρέσβης. Ήταν λίγο μετά την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του σκληροπυρηνικού Αχμαντινετζάντ στην ιρανική προεδρία όταν δόθηκε αυτή η συνέντευξη.
Ήταν οι ημέρες που χιλιάδες διαδηλωτές πλημμύριζαν καθημερινά τους δρόμους της Τεχεράνης καταγγέλλοντας εκλογική νοθεία. Πριν από δύο εβδομάδες, οι δρόμοι της πόλης πλημμύρισαν πάλι από πολίτες, αυτή τη φορά όχι για να διαμαρτυρηθούν αλλά για να πανηγυρίσουν. Να πανηγυρίσουν την εκλογική νίκη του Χασάν Ρουχανί, ενός μεσαίου βαθμού σιίτη κληρικού που υποσχέθηκε προεκλογικά μεταρρυθμίσεις και άνοιγμα του Ιράν στον έξω κόσμο ύστερα απ' τα "πέτρινα χρόνια" της αναδίπλωσης και της απομόνωσης.
Τα λόγια του πρέσβη επιβεβαιώθηκαν εμμέσως και εν μέρει. Το καθεστώς των αγιατολάχ άνοιξε τη "στρόφιγγα" της δημοκρατίας. Επέτρεψε στην κοινωνία του Ιράν να εκφραστεί και να διαφοροποιηθεί πολιτικά από το κυρίαρχο ρεύμα. Ίσως γιατί δεν είχε άλλη επιλογή. Οι αντιφάσεις και τα προβλήματα στο εσωτερικό πληθαίνουν και εντείνονται. Και παρά τις υποτιθέμενες ερμητικά κλειστές πόρτες προς τον έξω κόσμο, οι κινήσεις των μεγάλων παικτών στη διεθνή πολιτικοδιπλωματική σκακιέρα επηρεάζουν καθοριστικά και το Ιράν.
Ριάλ... πολιτίκ
Κατά πόσο οι πρωτοφανείς διεθνείς κυρώσεις που ενορχήστρωσαν οι ΗΠΑ για να εξαναγκαστεί η Τεχεράνη να εγκαταλείψει το πυρηνικό πρόγραμμά της συνέβαλαν ή καθόρισαν το αποτέλεσμα των πρόσφατων ιρανικών προεδρικών εκλογών, είναι ένα ερώτημα που μένει να απαντηθεί. Με το πείσμα του αντιαμερικανισμού εύκολα μπορεί κανείς να αρνηθεί οποιαδήποτε "αλληλεπίδραση", ωστόσο πώς μπορεί να αγνοήσει ή να αμφισβητήσει μια σειρά γεγονότα;
Η ιρανική οικονομία βρίσκεται στο ναδίρ, στη χειρότερη κατάσταση εδώ και δεκαετίες, με υψηλό πληθωρισμό, καλπάζουσα ανεργία και μεγάλη ύφεση. Η αξία του ριάλ, του εθνικού νομίσματος, έχει υποδιπλασιαστεί μέσα σ' ένα χρόνο ως αποτέλεσμα των κυρώσεων ΗΠΑ - Ε.Ε. κατά του ιρανικού ενεργειακού και τραπεζικού τομέα, αλλά και λόγω της αποτυχίας της οικονομικής πολιτικής του Αχμαντινετζάντ στα 8 χρόνια της διακυβέρνησής του. Η κατάρρευση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ριάλ οδήγησε σε δραστικές περικοπές των εισαγωγών και αύξησε τον πληθωρισμό στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 18 ετών.
Επίσημα ο πληθωρισμός κυμαίνεται στο 32,3%, αλλά σύμφωνα με την εταιρεία επιχειρηματικών συμβούλων Atieh Group που συνεργάζεται με εταιρείες στο Ιράν, ο πραγματικός πληθωρισμός κινείται πάνω απ' το 40%! "Οι τιμές βασικών αγαθών όπως του κρέατος συγκρίνονται πλέον μ' εκείνες του Τορόντο" λέει στο BBC ένας Ιρανός επιχειρηματίας που κινείται μεταξύ Ιράν και Καναδά. Τα μεγαλύτερα θύματα της οικονομικής κρίσης είναι τα στρώματα του πληθυσμού με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα.
Το πρώτο μέλημα μια μεγάλης μερίδας Ιρανών πολιτών είναι πλέον η ίδια η επιβίωση. "Σύντομα τα σούπερ μάρκετ θα μοιάζουν όπως τις ημέρες του πολέμου (Ιράν - Ιράκ). Το χρώμα των ραφιών ξεθωριάζει, τα εισαγόμενα αγαθά έχουν εξαφανιστεί" λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος επιχειρηματίας. Η εσωτερική παραγωγή κάθε άλλο παρά έχει ευνοηθεί από τον δραστικό περιορισμό των εισαγωγών - στην πραγματικότητα έχει καταρρεύσει.
Την ώρα που η κυβέρνηση ενισχύει με μετρητά τα πιο αδύναμα νοικοκυριά για να μπορέσουν να ζήσουν, οι επιχειρήσεις βλέπουν το κόστος λειτουργίας τους να έχει τριπλασιαστεί καθώς ο Αχμαντινετζάντ κατάργησε τις επιδοτήσεις πολλών εκατομμυρίων δολαρίων στα καύσιμα. Η πίεση στο εσωτερικό να υπάρξει κάποια διευθέτηση στο θέμα του πυρηνικού προγράμματος έχει αυξηθεί...
Μαρτύριο της σταγόνας
Οι Αμερικανοί γνωρίζουν πως η στρατηγική των κυρώσεων χρειάζεται χρόνο για να αποδώσει. Είναι σαν το μαρτύριο της σταγόνας... Σε κάθε περίπτωση, την προτιμούν απ' οποιαδήποτε άλλη. "Το Ιράν είναι μια σταθερή χώρα σε μια πολύ ασταθή περιοχή του κόσμου" είχε υπογραμμίσει σε εκείνη την παλιά συνέντευξή του στην "Αυγή" ο Ιρανός πρέσβης και ίσως μια τέτοια προσέγγιση να καθοδηγεί και τις επιλογές της Ουάσιγκτον μέχρι στιγμής. Αν, λοιπόν, η ανακοίνωση του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, ότι η Τεχεράνη είναι έτοιμη να παγώσει το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου, ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τότε τα πράγματα στην Ισλαμική Δημοκρατία πρέπει να είναι πολύ σοβαρά.
Ο Λαβρόφ προέτρεψε τη Δύση να ανταποκριθεί θετικά στη κίνηση της Τεχεράνης και να την ανταποδώσει με άρση των κυρώσεων. Κάποιοι βιάστηκαν να πουν ότι ήταν ένας παραπλανητικός ελιγμός που αποσκοπούσε στη χαλάρωση των κυρώσεων ώστε ο νέος πρόεδρος να μπορέσει να ασχοληθεί άμεσα με την κορυφαία προτεραιότητά του, τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.
Ο Ρουχανί θεωρείται ένας ψυχρός πραγματιστής με μεγάλη εμπειρία στους πολιτικούς ελιγμούς στο πλαίσιο του ιρανικού θεοκρατικού συστήματος. Είναι υπερβολικά συνετός ώστε να αρπάξει την εξουσία καταφεύγοντας στο αυταρχικό στυλ του Αχμαντινετζάντ. Και φυσικά, ως κληρικός, μπορεί να χειραγωγεί τους φόβους της θρησκευτικής τάξης της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Όπως γράφει η έμπειρη επί των ιρανικών θεμάτων αναλύτρια του Foreign Affairs, Σούζαν Μαλόνεϊ, η εστίαση της κριτικής του κατά του Αχμαντινετζάντ με σημείο αναφοράς το κοινωνικό κόστος της οικονομικής κακοδιαχείρισης απηχεί τόσο τους παραδοσιακούς υποστηρικτές του καθεστώτος όσο και τον λαό, που έχει υποστεί τις συνέπειες μιας δεκαετούς επιδείνωσης του βιοτικού επιπέδου του.
Η Αμερική πουλάει
Εν κατακλείδι, ο Ρουχανί θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια ευρεία λαϊκή αποδοχή και στήριξη, τη μεγαλύτερη που απόλαυσε ποτέ προκάτοχός του στη μετεπαναστατική περίοδο του Ιράν. Για τους Αμερικανούς, όμως, είναι ο άνθρωπος που περίμεναν; Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα των ιρανικών εκλογών, ο επικεφαλής του προσωπικού του Λευκού Οίκου Ντένις ΜακΝτόνοου, χαρακτήρισε την εκλογή του σιίτη κληρικού "ένα δυνητικά ελπιδοφόρο σημάδι", αλλά με πολλούς αστερίσκους και προϋποθέσεις.
Όμως οι δύο πλευρές δεν έχουν πολλά περιθώρια. Οι Αμερικανοί κρατούν αποκλεισμένα τα προϊόντα τους από μια από τις μεγαλύτερες καταναλωτικές αγορές της Μέσης Ανατολής με πληθυσμό 75 εκατ. Με δεδομένο ότι τα αμερικανικά προϊόντα συνεχίζουν να βρίσκουν τον δρόμο τους προς τις ιρανικές αγορές, παρά την πολύχρονη πολιτική και διπλωματική αντιπαράθεση Ουάσιγκτον - Τεχεράνης και τις αυστηρές κυρώσεις των Αμερικανών, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τη δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί στον τομέα των διμερών οικονομικών ανταλλαγών.
Όσο κι αν ακούγεται απίθανο, στη Τεχεράνη και τις άλλες μεγάλες ιρανικές πόλεις μπορεί να τηλεφωνεί κανείς από iPhone, να πίνει Coca-Cola και να φορά αθλητικά παπούτσια Nike. Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών έχει αφήσει περιθώρια στις εταιρείες τροφίμων και ποτών να συνεχίζουν να κάνουν μπίζνες με την Ισλαμική Δημοκρατία, επιτρέποντας στην Coca-Cola Co. και την PepsiCo να δραστηριοποιούνται μέσω μη αμερικανικών θυγατρικών, εξάγοντας το συμπυκνωμένο σιρόπι που αποτελεί την πρώτη ύλη των δημοφιλών αναψυκτικών τους σε ιρανικές εταιρείες εμφιάλωσης. Το 2011 αμερικανικές εταιρείες εξήγαγαν στο Ιράν προϊόντα που δεν υπάγονται στο καθεστώς των κυρώσεων, αξίας 229 εκατ. δολαρίων. Ανάμεσά τους ήταν τεχνητές οδοντοστοιχίες, τσίχλες, κράνμπερις, οδοντογλυφίδες, κατεψυγμένο σπέρμα ταύρου (!) και αντιβιοτικά.
Θα μπορούσε μια ενδεχόμενη στροφή -ή ανοχή- της Ισλαμικής Δημοκρατίας σε μια καταναλωτική οικονομία να αμβλύνει και το κλίμα δυσφορίας στο εσωτερικό; Αν αυτό είναι ένα στοίχημα ανάμεσα σε δύο παίκτες, είναι βέβαιο πως κανείς τους δεν θα βγει χαμένος... Σ' αυτή την περίπτωση, όμως, η ρήση του πρέσβη "οι διαφορές μας με τη Δύση αφορούν αξίες, όχι συμφέροντα" θα έχει διαψευσθεί.
