Αλλά για ποια Ευρώπη και Ένωση μιλάμε; Για την Ευρώπη της οποίας ο μη
εκλεγμένος πρόεδρος της Κομισιόν στη συνέντευξή του για την Ελλάδα,
υπέδειξε σαφώς τι θα πρέπει να ψηφίσουν οι Έλληνες; Από την άλλη μεριά
ακούστηκε ότι δεν υπάρχει αλληλεγγύη χωρίς ανταλλάγματα. Κατ’ αρχάς, ας
υπενθυμίσουμε ότι αλληλεγγύη με ανταλλάγματα δεν είναι αλληλεγγύη, για
να γνωρίζουμε το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιούμε. Η αλληλεγγύη
δίνεται χωρίς προαπαιτούμενα, αλλιώς κάνουμε λόγο για μνημόνια, δάνεια,
κτλ. Ο Σάιλοκ του Σέξπηρ δεν ήταν αλληλέγγυος, ήταν δανειστής,
τοκογλύφος.
Η Ευρώπη ως Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα και ως Ε.Ο.Κ. ήταν οικονομική ένωση πρώτα και κύρια. Καμία κοινωνία δεν ρωτήθηκε ποτέ αν ήθελε να συμμετάσχει. Συστάθηκε με σκοπό να μην πολεμήσουν ξανά Γερμανία και Γαλλία μεταξύ τους, το λέει ξεκάθαρα το ιδρυτικό κείμενο του Ρ. Σουμάν: «Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτεί να εξαλειφθεί η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας.
Η δράση που θα αναλάβουμε πρέπει να αφορά κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία». Συνεπώς, κατασκευάστηκε μια Ένωση εκ των άνω χωρίς καμία συμμετοχή των πολιτών και ως αντίπαλο δέος στη Σοβιετική. Η Ευρώπη ως ένωση δεν ενώθηκε ποτέ πολιτικά και ιδεολογικά, δεν υπήρξε συνοχή ούτε βέβαια κανένα ευρωπαϊκό έθνος. Καλώς ή κακώς τα κράτη-έθνη είναι ακόμα ισχυρά και είναι αδύνατο να τα υπερκεράσει ένας δαιδαλώδης γραφειοκρατικός θεσμός υπερεθνικός, βαθύτατα μη δημοκρατικός, με διορισμένους υπαλλήλους, που δεν εκπροσωπεί καμία κοινωνία. Όσοι φώναζαν στο Σύνταγμα «Ελλάς, Ευρώπη, Δημοκρατία», θα πρέπει να διερωτηθούν. Για ποια δημοκρατία διακρίνεται η Ε.Ε.; Γνωρίζουν οι πολίτες πώς λειτουργεί η Ε.Ε.;
Επίσης, ας αναστοχαστούμε όλοι τα υψηλότατα ποσοστά ευρωσκεπτικισμού στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και στη νεολαία, την καταβαράθρωση της εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, την άρνηση των Πολωνών και των Σλοβάκων να μπουν προς το παρόν στο ευρώ, ότι οι μισές χώρες που δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει το ευρώ, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, δεν το θέλουν και στις υπόλοιπες οι πολίτες είναι διχασμένοι, την πρόσφατη σφροδρή αντιπαράθεση για το μεταναστευτικό και την αντίδραση της Ιταλίας, αλλά και τη, στιγμιαία έστω, κατάργηση στην πράξη από την Ουγγαρία της συνθήκης Δουβλίνο ΙΙΙ, που προκάλεσε την οργή της Αυστρίας.
Τέλος, ας σκεφτούμε την άνοδο της ακροδεξιάς που αλλού συγκυβερνάει και αλλού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο την πολιτική ζωή (Γαλλία, Δανία, Φινλανδία, Ελλάδα, κ.α.). Να υπενθυμίσω, επιπλέον, ότι στις τελευταίες Ευρωεκλογές ψήφισε μόλις το 42.1% των Ευρωπαίων με ορισμένες χώρες να κινούνται μεταξύ 10 και 20%. Για ποια Ευρώπη, λοιπόν, μιλάμε και για ποια δημοκρατία;
Η Ευρώπη ως ένωση έχει αποτύχει. Το ευρώ, επίσης, απέτυχε να διαδραματίσει έναν ενοποιητικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση. Νόμιζαν οι αφελείς εμπνευστές του ότι το κοινό νόμισμα, η οικονομία, θα λειτουργήσει συγκολλητικά, όπως στις Η.Π.Α., αλλά φευ!
Η Ε.Ε. έχει διχαστεί σε βορρά και νότο με αναπαραγωγή μεταξύ αμφοτέρων ποικίλων στερεοτύπων. Η κυριαρχία του βορρά και των συμμάχων του της κεντρικής και της ανατολική Ευρώπης είναι καταφανής. Σε ποιο διοικητικό όργανο προεδρεύει κάποιος από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα; Στο Eurogroup προεδρεύει Ολλανδός, πρόεδρος της Κομισιόν από το Λουξεμβούργο, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Γερμανός, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολωνός, ενώ ακόμα και στους αντιπροέδρους της Κομισιόν υπάρχει μόνο μία Ιταλίδα!
Οι υπόλοιποι είναι από την Ολλανδία, τη Λετονία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία, την Εσθονία και τη Φινλανδία. Όλοι, σχεδόν, φίλοι, σύμμαχοι, δορυφόροι της Γερμανίας. Προσοχή, δεν ευθύνεται η Γερμανία γι’ αυτό και η Γαλλία το ίδιο θα έκανε και εδώ έγκειται η αποτυχία της Ε.Ε.
Το μέλλον για την Ευρώπη και για την Ελλάδα είναι ρευστό και ίσως είναι καλύτερα να θάψουμε το πτώμα της Ευρώπης προτού μυρίσει και να σκεφτούμε τι άλλο μπορούμε να κάνουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να συνεργαστούμε ως πολίτες, από τα κάτω. Εξάλλου δεν μπορεί να ισχύει το εκκλησιαστικό ρητό extra ecclesiam nula salus, (εκτός εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία) και να μετατρέπεται σε «εκτός Ευρώπης δεν υπάρχει σωτηρία». Χώρες, άνθρωποι, κοινωνίες, πολιτισμοί έζησαν και ζουν εκτός Ευρώπης και ευρώ (Νορβηγία, Ελβετία, Τσεχία, Πολωνία, Σλοβακία) και φυσικά υπήρχε ζωή και πριν το ευρώ και την Ε.Ε. Αυτές είναι απολυτότητες φανατικών ιερατείων του Μεσαίωνα.
Για την Ελλάδα τίθενται εξίσου δύσκολα ερωτήματα. Θέλουμε να μείνουμε σε αυτήν την Ευρώπη; Από την άλλη, βέβαια, πρέπει να δούμε αν είμαστε έτοιμοι για το κάτι άλλο, το δύσκολο, το επίπονο και πρέπει να είμαστε συνειδητοποιημένοι γι’ αυτό. Εξάλλου η κυβέρνηση μας δίνει μια μοναδική ευκαιρία να ωριμάσουμε ως πολίτες, διότι αυτό που θεωρείται ως ευθυνοφοβία της κυβέρνησης διαβάζεται και αλλιώς. Τόσα χρόνια θέλαμε ένα κράτος-πατέρα να αποφασίζει για εμάς και εμείς να αποφασίζουμε κάθε τέσσερα ή λιγότερα χρόνια και πάλι απείχαμε. Δεν παίρναμε ποτέ την ευθύνη, διότι θέλαμε άλλοι να αποφασίζουν για εμάς και μετά να τους βρίζουμε και να τους κατηγορούμε.
Τώρα η κυβέρνηση λέει: «Ήρθε η ώρα να ωριμάσεις, αποφάσισε και μετά να υποστείς τις συνέπειες». Και εμείς απαντάμε, εν μέρει τουλάχιστον, «όχι δεν θέλουμε» και αποκαλούμε τον πρωθυπουργό δειλό. Προτιμούμε, δηλαδή, έναν δικτάτορα να αποφασίζει για εμάς, προτιμούμε έναν θεό να του φορτώνουμε τις αμαρτίες μας. Δυστυχώς, η ελευθερία δεν χαρίζεται, πρέπει να την κατακτήσουμε. Σίγουρα τα δημοψηφίσματα δεν είναι παιχνίδι, αλλά διερωτώμαι γιατί είναι πιο ώριμοι οι Ιρλανδοί να αποφασίσουν για τη συνθήκη της Λισαβώνας ή για τους γάμους των ομοφυλοφίλων ή οι Γάλλοι για το Ευρωσύνταγμα και οι Άγγλοι για την έξοδο από την Ε.Ε. και όχι εμείς; Ή γιατί ήταν πιο ώριμη η προηγούμενη γενιά να αποφασίσει για το πολίτευμα το 1974; Δεν ήταν τότε δειλός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που «πέταξε το μπαλάκι στον λαό»;
Εν κατακλείδι, ας έχουμε υπόψη μας ότι κοινωνιολογικά και ιστορικά οι κοινωνίες αναδομούνται μετά από κάποια καταστροφή και είναι κενό νοήματος το μοδάτο «να τα αλλάξουμε όλα, χωρίς να γκρεμίσουμε τη χώρα», αυτό απλώς δεν έγινε ποτέ στην ιστορία. Το γκρέμισμα, η καταστροφή αποτελούν ευκαιρία και το ερώτημα είναι αν θέλουμε ως κοινωνία να αρπάξουμε την ευκαιρία αυτή και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία και μια Ευρώπη εξ αρχής, μια κοινωνία και μια Ευρώπη συλλογική και όχι ατόμων, συμφερόντων και πάσης φύσεως συντεχιών και αυτό αφορά όλους τους πολιτικούς και ιδεολογικούς χώρους.
Ο Μαρξ είχε εν μέρει δίκιο όταν έλεγε, με άλλο νόημα και για άλλες συνθήκες βέβαια, ότι η βία είναι η μαμή της ιστορίας. Η βία και η καταστροφή θα συμπλήρωνα, μας αρέσει δεν μας αρέσει, φέρνουν τις μεγάλες αλλαγές και πρέπει να αποφασίσουμε αν θέλουμε να καταστρέψουμε αυτήν την Ευρώπη και αυτήν την κοινωνία, για να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο παραδεχόμενοι ότι αποτύχαμε. Ανεξαρτήτως αποτελέσματος στο δημοψήφισμα η Ευρώπη έχει βαθύτατο πρόβλημα και αν δεν το αντιληφθούμε σύντομα, θα επανεμφανιστεί λίαν συντόμως και δεν θα είναι φάρσα.
* Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου είναι Δρ. Κοινωνιολογίας, μετα-διδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η Ευρώπη ως Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα και ως Ε.Ο.Κ. ήταν οικονομική ένωση πρώτα και κύρια. Καμία κοινωνία δεν ρωτήθηκε ποτέ αν ήθελε να συμμετάσχει. Συστάθηκε με σκοπό να μην πολεμήσουν ξανά Γερμανία και Γαλλία μεταξύ τους, το λέει ξεκάθαρα το ιδρυτικό κείμενο του Ρ. Σουμάν: «Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτεί να εξαλειφθεί η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας.
Η δράση που θα αναλάβουμε πρέπει να αφορά κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία». Συνεπώς, κατασκευάστηκε μια Ένωση εκ των άνω χωρίς καμία συμμετοχή των πολιτών και ως αντίπαλο δέος στη Σοβιετική. Η Ευρώπη ως ένωση δεν ενώθηκε ποτέ πολιτικά και ιδεολογικά, δεν υπήρξε συνοχή ούτε βέβαια κανένα ευρωπαϊκό έθνος. Καλώς ή κακώς τα κράτη-έθνη είναι ακόμα ισχυρά και είναι αδύνατο να τα υπερκεράσει ένας δαιδαλώδης γραφειοκρατικός θεσμός υπερεθνικός, βαθύτατα μη δημοκρατικός, με διορισμένους υπαλλήλους, που δεν εκπροσωπεί καμία κοινωνία. Όσοι φώναζαν στο Σύνταγμα «Ελλάς, Ευρώπη, Δημοκρατία», θα πρέπει να διερωτηθούν. Για ποια δημοκρατία διακρίνεται η Ε.Ε.; Γνωρίζουν οι πολίτες πώς λειτουργεί η Ε.Ε.;
Επίσης, ας αναστοχαστούμε όλοι τα υψηλότατα ποσοστά ευρωσκεπτικισμού στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και στη νεολαία, την καταβαράθρωση της εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, την άρνηση των Πολωνών και των Σλοβάκων να μπουν προς το παρόν στο ευρώ, ότι οι μισές χώρες που δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει το ευρώ, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, δεν το θέλουν και στις υπόλοιπες οι πολίτες είναι διχασμένοι, την πρόσφατη σφροδρή αντιπαράθεση για το μεταναστευτικό και την αντίδραση της Ιταλίας, αλλά και τη, στιγμιαία έστω, κατάργηση στην πράξη από την Ουγγαρία της συνθήκης Δουβλίνο ΙΙΙ, που προκάλεσε την οργή της Αυστρίας.
Τέλος, ας σκεφτούμε την άνοδο της ακροδεξιάς που αλλού συγκυβερνάει και αλλού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο την πολιτική ζωή (Γαλλία, Δανία, Φινλανδία, Ελλάδα, κ.α.). Να υπενθυμίσω, επιπλέον, ότι στις τελευταίες Ευρωεκλογές ψήφισε μόλις το 42.1% των Ευρωπαίων με ορισμένες χώρες να κινούνται μεταξύ 10 και 20%. Για ποια Ευρώπη, λοιπόν, μιλάμε και για ποια δημοκρατία;
Η Ευρώπη ως ένωση έχει αποτύχει. Το ευρώ, επίσης, απέτυχε να διαδραματίσει έναν ενοποιητικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση. Νόμιζαν οι αφελείς εμπνευστές του ότι το κοινό νόμισμα, η οικονομία, θα λειτουργήσει συγκολλητικά, όπως στις Η.Π.Α., αλλά φευ!
Η Ε.Ε. έχει διχαστεί σε βορρά και νότο με αναπαραγωγή μεταξύ αμφοτέρων ποικίλων στερεοτύπων. Η κυριαρχία του βορρά και των συμμάχων του της κεντρικής και της ανατολική Ευρώπης είναι καταφανής. Σε ποιο διοικητικό όργανο προεδρεύει κάποιος από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα; Στο Eurogroup προεδρεύει Ολλανδός, πρόεδρος της Κομισιόν από το Λουξεμβούργο, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Γερμανός, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολωνός, ενώ ακόμα και στους αντιπροέδρους της Κομισιόν υπάρχει μόνο μία Ιταλίδα!
Οι υπόλοιποι είναι από την Ολλανδία, τη Λετονία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία, την Εσθονία και τη Φινλανδία. Όλοι, σχεδόν, φίλοι, σύμμαχοι, δορυφόροι της Γερμανίας. Προσοχή, δεν ευθύνεται η Γερμανία γι’ αυτό και η Γαλλία το ίδιο θα έκανε και εδώ έγκειται η αποτυχία της Ε.Ε.
Το μέλλον για την Ευρώπη και για την Ελλάδα είναι ρευστό και ίσως είναι καλύτερα να θάψουμε το πτώμα της Ευρώπης προτού μυρίσει και να σκεφτούμε τι άλλο μπορούμε να κάνουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να συνεργαστούμε ως πολίτες, από τα κάτω. Εξάλλου δεν μπορεί να ισχύει το εκκλησιαστικό ρητό extra ecclesiam nula salus, (εκτός εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία) και να μετατρέπεται σε «εκτός Ευρώπης δεν υπάρχει σωτηρία». Χώρες, άνθρωποι, κοινωνίες, πολιτισμοί έζησαν και ζουν εκτός Ευρώπης και ευρώ (Νορβηγία, Ελβετία, Τσεχία, Πολωνία, Σλοβακία) και φυσικά υπήρχε ζωή και πριν το ευρώ και την Ε.Ε. Αυτές είναι απολυτότητες φανατικών ιερατείων του Μεσαίωνα.
Για την Ελλάδα τίθενται εξίσου δύσκολα ερωτήματα. Θέλουμε να μείνουμε σε αυτήν την Ευρώπη; Από την άλλη, βέβαια, πρέπει να δούμε αν είμαστε έτοιμοι για το κάτι άλλο, το δύσκολο, το επίπονο και πρέπει να είμαστε συνειδητοποιημένοι γι’ αυτό. Εξάλλου η κυβέρνηση μας δίνει μια μοναδική ευκαιρία να ωριμάσουμε ως πολίτες, διότι αυτό που θεωρείται ως ευθυνοφοβία της κυβέρνησης διαβάζεται και αλλιώς. Τόσα χρόνια θέλαμε ένα κράτος-πατέρα να αποφασίζει για εμάς και εμείς να αποφασίζουμε κάθε τέσσερα ή λιγότερα χρόνια και πάλι απείχαμε. Δεν παίρναμε ποτέ την ευθύνη, διότι θέλαμε άλλοι να αποφασίζουν για εμάς και μετά να τους βρίζουμε και να τους κατηγορούμε.
Τώρα η κυβέρνηση λέει: «Ήρθε η ώρα να ωριμάσεις, αποφάσισε και μετά να υποστείς τις συνέπειες». Και εμείς απαντάμε, εν μέρει τουλάχιστον, «όχι δεν θέλουμε» και αποκαλούμε τον πρωθυπουργό δειλό. Προτιμούμε, δηλαδή, έναν δικτάτορα να αποφασίζει για εμάς, προτιμούμε έναν θεό να του φορτώνουμε τις αμαρτίες μας. Δυστυχώς, η ελευθερία δεν χαρίζεται, πρέπει να την κατακτήσουμε. Σίγουρα τα δημοψηφίσματα δεν είναι παιχνίδι, αλλά διερωτώμαι γιατί είναι πιο ώριμοι οι Ιρλανδοί να αποφασίσουν για τη συνθήκη της Λισαβώνας ή για τους γάμους των ομοφυλοφίλων ή οι Γάλλοι για το Ευρωσύνταγμα και οι Άγγλοι για την έξοδο από την Ε.Ε. και όχι εμείς; Ή γιατί ήταν πιο ώριμη η προηγούμενη γενιά να αποφασίσει για το πολίτευμα το 1974; Δεν ήταν τότε δειλός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που «πέταξε το μπαλάκι στον λαό»;
Εν κατακλείδι, ας έχουμε υπόψη μας ότι κοινωνιολογικά και ιστορικά οι κοινωνίες αναδομούνται μετά από κάποια καταστροφή και είναι κενό νοήματος το μοδάτο «να τα αλλάξουμε όλα, χωρίς να γκρεμίσουμε τη χώρα», αυτό απλώς δεν έγινε ποτέ στην ιστορία. Το γκρέμισμα, η καταστροφή αποτελούν ευκαιρία και το ερώτημα είναι αν θέλουμε ως κοινωνία να αρπάξουμε την ευκαιρία αυτή και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία και μια Ευρώπη εξ αρχής, μια κοινωνία και μια Ευρώπη συλλογική και όχι ατόμων, συμφερόντων και πάσης φύσεως συντεχιών και αυτό αφορά όλους τους πολιτικούς και ιδεολογικούς χώρους.
Ο Μαρξ είχε εν μέρει δίκιο όταν έλεγε, με άλλο νόημα και για άλλες συνθήκες βέβαια, ότι η βία είναι η μαμή της ιστορίας. Η βία και η καταστροφή θα συμπλήρωνα, μας αρέσει δεν μας αρέσει, φέρνουν τις μεγάλες αλλαγές και πρέπει να αποφασίσουμε αν θέλουμε να καταστρέψουμε αυτήν την Ευρώπη και αυτήν την κοινωνία, για να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο παραδεχόμενοι ότι αποτύχαμε. Ανεξαρτήτως αποτελέσματος στο δημοψήφισμα η Ευρώπη έχει βαθύτατο πρόβλημα και αν δεν το αντιληφθούμε σύντομα, θα επανεμφανιστεί λίαν συντόμως και δεν θα είναι φάρσα.
* Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου είναι Δρ. Κοινωνιολογίας, μετα-διδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
