Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ
Την επομένη της 27ης Μαΐου 1960, η ανατροπή του Τούρκου Πρωθυπουργού Ατνάν Μεντερές, χαρισματικού ηγέτη του συντηρητικού (και εν “κρυπτώ” θρησκευόμενου) Δημοκρατικού Κόμματος και η κατάληψη της εξουσίας απο τους Τούρκους στρατιωτικούς, έγινε δεκτή με εκδηλώσεις ενθουσιασμού στην ´Αγκυρα και στην Πόλη , κυρίως από τη μεγάλη μάζα των φοιτητών, δηλαδή, της “πολιτικοποιημένης” νεολαίας του κεμαλικού Ρεπουπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (ΡΛΚ). Σχεδόν καθολική υπήρξε και η υποστήριξη από τις τάξεις των διανοουμένων.
Όπως όμως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο ιστορικός Erik J. Zurcher, στην εξαιρετική του μελέτη “Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας” (ελληνική έκδοση, “Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2004), “η υπόλοιπη χώρα δεν συμμεριζόταν αυτό τον ενθουσιασμό. Στην επαρχία ιδιαίτερα επικρατούσε απειλητική σιωπή. Οι ανακατατάξεις των τελευταίων μηνών είχαν σχεδόν αποκλειστικά περιοριστεί στην Άγκυρα και στην Πόλη και δεν υπήρχε ένδειξη για απότομη πτώση της δημοτικότητας του Μεντερές κάπου αλλού”.
Ο Μεντερές υπήρξε ο κυρίαρχος πολιτικός της δεκαετίας του 1950 στην Τουρκία. Θριάμβευσε στις πρώτες πραγματικά πλουραλιστικές εκλογές του 1950 απέναντι στο καθεστωτικό ΡΛΚ, που ασκούσε εξουσία από το 1923, με το εκπληκτικό ποσοστό 53.6% εξασφαλίζοντας 408 έδρες, έναντι 39.9% του ΡΛΚ με 69 έδρες. Το 1954 ανέβασε τα ποσοστά του στα 58.4% εξασφαλίζοντας 503 έδρες έναντι 35.1% με 31 έδρες του ΡΛΚ. Και το 1957 ενώ έχασε περίπου το 10% των ψήφων (47.90%) τους οποίους κέρδισε το ΡΛΚ (41%), εντούτοις διατήρησε απόλυτη πλειοψηφία με 424 έδρες έναντι 178 των κεμαλιστών.
Η ιστορία μπορεί να επαναλαμβάνεται, ίσως. Το σίγουρο είναι πως υπάρχουν πολλές και σε ορισμένες περιπτώσεις εντυπωσιακές ομοιότητες. Με εργαλείο ιστορικές αναλογίες και παραλληλισμούς, χρησιμοποιούμε το παρελθόν για να ανιχνεύσουμε μελλοντικές τάσεις.
Μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Τουρκία κυκλοφόρησε, αρχικά από το BBC και μετά ευρέως, ένας χάρτης που αποτύπωνε το εκλογικό αποτέλεσμα της 7ης Ιουνίου. Όλη σχεδόν η ενδοχώρα της Τουρκίας ψήφισε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), με ηγέτη, τυπικά, τον άχαρο και πολιτικά “ξενέρωτο” Αχμέτ Νταβούτογλου, αλλά με πραγματικό ηγέτη τον χαρισματικό πρώην πρόεδρο, συνιδρυτή του αλλά και Πρόεδρο της Τουρκίας, τον Ταγίπ Ερντογάν. Οι εκλογές του Ιουνίου υπήρξαν ουσιαστικά ένα “δημοψήφισμα” για τον βίο και πολιτεία του ισλαμιστή ηγέτη.
Όλα σχεδόν τα παράλια της Μεσογείου και του Ελλήσποντου ψήφισαν αντιπολιτευτικά. Ψήφισαν το κεμαλικό ΡΛΚ, το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) και το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP).
Αντιπολιτευτικά ψήφισαν και σε όλη τη νοτιοανατολική Τουρκία, στο Κουρδιστάν. ´Ομως η κουρδική ψήφος (ελαφρά επιδοτούμενη από λογής- λογής πολέμιους του Ερντογάν) δόθηκε για πρώτη φορά και μαζικά σε ένα καλά οργανωμένο κουρδικό κόμμα, το HDP, που ξεπέρασε έτσι το απογορευτικό πλαφόν του 10% του εθνικού φήφου . Μπήκε έτσι, θριαμβευτικά στην Εθνοσυνέλευση και λόγο του εκλογικού συστήματος αφαίρεσε από το AKP την δυνατότητα να κυβερνήσει αυτόνομα.
Εδώ είναι βρίσκεται η ειδοποιός διαφορά των εκλογών. Έτσι, στον χάρτη του BBC η νοτιοανατολική Τουρκία έχει διαφορετικό (κουρδικό) χρώμα. Δεν ψήφισε όπως παλαιότερα Μεντερές, ή, πρόσφατα Ερντογάν, ο οποίος, τηρουμένων των αναλογιών και του χρόνου, αποτελεί και εκφράζει σε μεγάλο βαθμό τη “συνέχεια” του Μεντερές. Στη νοτιοανατολική Τουρκία ψήφισαν για πρώτη φορά το δικό τους κόμμα, το HDP.
Ο Μεντερές ανετράπη με το πραξικόπημα του 1960 και εκτελέστηκε με μερικούς από τους συνεργάτες του μετά από μια εξευτελιστική δημόσια δίκη το 1961. Έτσι τερματίστηκε η “θητεία” του στην πολιτική σκηνή. Οι λόγοι ανατροπής του Μεντερές υπήρξαν σύνθετοι και δεν είναι του παρόντος. Όμως είναι γεγονός πως μετά τις εκλογές του 1954, όταν εξασφάλισε το θεαματικό 58%, άρχισε , υποστηριζόμενος και χρηματοδοτούμενος από τους Αμερικανούς και τη Δύση (τον ανακήρυξαν και ως “Πρόσωπο της Χρονιάς” στο “Τάιμ Μάκαζιν το 1959) να συμπεριφέρεται αυταρχικά και αυθαίρετα, να υποθάλπτει τη διαφθορά και να κατηγορείται για ανήθικη συμπεριφορά (λέγεται πως διατηρούσε ως ερωμένη του την γυναίκα υπουργού του) . Επιπλέον άρχισε να καλλιεργείται από το περιβάλλον του η εικόνα του “αλάνθαστου” αλλά κυρίως “ευλογημένου” από τον Αλλάχ ηγέτη, μια εξέλιξη που ενισχύθηκε από το γεγονός ότι εν έτη 1959 (όταν επέστρεφε από το Λονδίνο όπου “έκλεισε” το κυπριακό) υπήρξε ένας από τους επιζώντες αεροπορικού δυστυχήματος, όταν πολλοί συνεργάτες του έχασαν τη ζωή τους.
Μετά το πραξικόπημα, το κόμμα του Μεντερές διαλύθηκε διά νόμου και στις εκλογές του 1961 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την πλειοψηφία. Όπως ήταν αναμενόμενο, πρώτο βγήκε το κεμαλικό ΡΛΚ (με ηγέτη τον γνωστό Ινονού). Όμως το “διάδοχο” κόμμα των Μεντερικών, το Κόμμα της Δικαιοσύνης (που αργότερα θα έχει ηγέτη τον Ντεμιρέλ), τα πήγε πάρα πολύ καλά! Το σημαντικό και άμεσα σχετικό με τα σημερινά, είναι πως στην Τουρκία θα αρχίσει μια περίοδος κυβερνήσεων συνασπισμού που θα οδηγεί σε αστάθεια, αντιπαραθέσεις, αβεβαιότητα και βία, που θα “διακόπτεται” με πραξικοπήματα , όπως έγινε το 1971 και το 1980.
Ένας επιπλέον παράγοντας που συνέβαλε στην κατάσταση αυτή ήταν και το Σύνταγμα του 1961 που γράφθηκε υπό την επίβλεψη των στρατιωτικών και εγκρίθηκε με δημοψήφισμα. Για να αποφευχθεί η επανάληψη του φαινομένου “Μεντερές” και των υψηλών κομματικών ποσοστών, το Σύνταγμα του 1961 ήταν και παραμένει, μέχρι σήμερα, το πιο φιλελεύθερο που είχε η χώρα. Με εξαίρεση την προγραφή του κομμουνισμού, και μαζί με ένα φιλελεύθερο εκλογικό μέτρο, επέτρεψε μια πρωτοφανή άνθιση της πολυφωνίας και του πλουραλισμού στην Τουρκία.
Το πραξικόπημα της χούντας του Εβρέν και το Σύνταγμα του 1982, που συνεχίζει να ισχύει και που αυτό θέλει να αλλάξει και να φέρει στα δικά του μέτρα ο Ερντογάν, ακύρωσαν τον φιλελευθερισμό του 1961 και, από το 1983, με τον συντηρητικό αλλά θρησκευτικά μετριοπαθή Τουρκούτ Οζάλ πρωθυπουργό, η Τουρκία έκανε σημαντικότατα βήματα θεσμικών αλλαγών και οικονομικής ανάπτυξης. Αλλά και πάλι πρέπει να υπογραμμιστεί πως ο Οζάλ, ένας ικανότατος ηγέτης με διεθνή αναγνώριση που υιοθέτησε σε μεγάλο βαθμό τη φιλοσοφία του “Νεοφιλελευθερισμού”, είχε την αμέριστη υποστήριξη και αρωγή της Ουάσινγκτον και της Γουόλ Στρήτ. Η δε φερώνυμη αμερικανική εφημερίδα διαφήμιζε τον “οζαλισμό” ως την καταλληλότερη ιδεολογία για οικονομική και πολιτική ανάπτυξη στον τρίτο και μη μουσουλμανικό κόσμο!
Μετά που ο Οζάλ μετακόμισε στην Προεδρία, το 1989, ξανάρχισε και πάλι ο κομματικός αγώνας για ισχύ, με κύριο χαρακτηριστικό τις κυβερνήσεις συνασπισμού. Το σενάριο συνεχίστηκε όλη την δεκαετία του 1990, την “χαμένη δεκαετία” της διαφθοράς και της αστάθειας (που στο εξωτερικό μας έφερε την κρίση των Ιμίων και στο εσωτερικό, την οικονομική κατάρρευση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τον βρώμικο πόλεμο κατά των Κούρδων). Είναι, ουσιαστικά, στη διάρκεια της δεκαετίας αυτής που άνοιξε η πόρτα στους ισλαμιστές με την καμπάνια, μεταξύ άλλων, της πανεθνικής διαμαρτυρίας για “καθαρά χέρια”.
Για τα αποτελέσματα των εκλογών της 7ης Ιουνίου έχουν γραφτεί πολλά. Και είναι γεγονός πως οι ψηφοφόροι έδειξαν υψηλού επιπέδου πολιτική ωριμότητα. Όμως το ζητούμενο για όλους, και σίγουρα για τον Ελληνισμό, είναι τί μέλλει γενέσθαι στην Τουρκία. Από την περίοδο Μεντερές μπορούν να αντληθούν κάποια μαθήματα αλλά περισσότερα από το ιστορικό κυβερνήσεων συνασπισμού στην Τουρκία. Σήμερα κάθε άλλο παρά θα κυριαρχήσουν ο πλουραλισμός και η πολιτική ωριμότητα. Και ο Ερντογάν, μαζί με το ισλαμοφασιστικό του σινάφι είναι πολιτικοί παίκτες υψηλού επιπέδου, τουλάχιστον στον εσωτερικό αγώνα για ισχύ. Και ας μην ξεχνάμε πως ο μισός πληθυσμός είναι με το μέρος τους.
Ο προπέτης και λαλίστατος Τούρκος πρόεδρος είναι “εξαφανισμένος” από το βράδυ της 7ης Ιουνίου. Ο δε σατράπης του, ο Νταβούτογλου, φαίνεται να τα έχει χαμένα. Ωστόσο από τα λίγα που ο Ερντογάν άφησε να νοηθούν είναι πως δεν είναι αντίθετος και σε μια κυβέρνηση συνασπισμού, ακόμη και από τα τρία μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης.
Εκτιμώ πως το σενάριο στο οποίο στοχεύει ο ισλαμιστής και πονηρός ανατολίτης, είναι να ακολουθήσει μια περίοδος πολιτικής αστάθειας στην Τουρκία, ακόμη και πολιτικής βίας (και έχουμε ήδη κάποια δείγματα γραφής στην νοτιοανατολική Τουρκία) ως συνέπεια κυβερνήσεων συνασπισμού παντός μορφής, που θα κάνει τον κόσμο να αναπολεί τους παλιούς καλούς καιρούς της πολιτικής του ηγεμονίας. Ας μην ξεχνάμε πως ό,τι και να συμβεί ο Ερντογάν θα είναι Πρόεδρος μέχρι το 2019!
Και ενώ στο παρελθόν τα προβλήματα πολιτικής αστάθειας και αβεβαιότητας τα επέλυαν οι χούντες των στρατιωτικών με την σιωπηρή ανοχή του κόσμου, κάτι ανέφικτο τη σημερινή εποχή, ο Ερντογάν θα προσφέρεται ως ο μόνος, ως ο “Μεγάλος Μάστρος” (“Buyuk Usta”) ικανός να θεραπεύσει όπως και στο παρελθόν, τα πάντα. Δεν νομίζω πως θα τα καταφέρει διότι η άλλη πλευρά της 7ης Ιουνίου, πέραν της Κουρδικής διάστασης, επέφερε σημαντικό πλήγμα στην αξιοπιστία και εικόνα του αλάνθαστου και ανίκητου ηγέτη. Και πάντοτε όταν η ισχύς δέχεται τέτοιας μορφής πλήγματα αδυνατεί να ορθοποδήσει. Αντίθετα τείνει προς την αυθαιρεσία και την πόλωση.
Υστερόγραφο: Στη μνήμη του Aftab Bahadur: “η κραυγή ενός βασανισμένου ανθρώπου κάνει τον γύρω του κόσμου”. Στις 4:30 το πρωί της Τετάρτης 10 Ιουνίου, στη Λαχόρη του Πακιστάν δολοφονήθηκε από το πακιστανικό κράτος με την αγχόνη ο Aftab Bahadur. Ήταν 38 χρονών ορφανός από οικογένεια-και χριστιανός. Για 22 χρόνια ο Aftab ήταν μελλοθάνατος. Ήταν 15, όταν το 1992 καταδικάστηκε σε θάνατο για συμμετοχή σε δολοφονία τριών ατόμων μετά από δύο ψευδομαρτυρίες. Έκτοτε και οι δύο ψευδομάρτυρες απέσυραν τις κατηγορίες. Ο ένας που τον ενέπλεξε ήταν και ο μουσουλμάνος εργοδότης του, ο οποίος καταδικάστηκε για τις δολοφονίες, αλλά παραδόξως βρίσκεται ακόμη στη ζωή. Όταν ο Aftab πρωτοσυνελήφθη, η αστυνομία του ζήτησε 50 χιλ. ρουπίες για να τον αφήσει ελεύθερο, κάτι που ο δεκαπεντάχρονος ορφανός αδυνατούσε να πληρώσει. Τότε, το 1992, η νομοθεσία επέτρεπε την καταδίκη ανηλίκων σε θάνατο, αλλά τροποποιήθηκε το 2000 και το όριο για θανατική ποινή ορίστηκε στα 18. Ένας φύλακας μαρτύρησε, ανώνυμα, πως πριν την εκτέλεση ο Aftab έκλαιγε και έλεγε πως ήταν αθώος. Στις 9 Ιουνίου η βρετανική Γκάρτιαν φιλοξένησε κείμενο του Aftab με τίτλο, “My 22 years on Pakistan’s death row could end this weekend. What purpose could my execution serve?” Μια ζωή μπορεί να μην αξίζει τίποτα μέσα στο άπειρο σύμπαν, όμως τίποτα δεν αξίζει όσο μια ζωή. Ο Aftab Bahadur δολοφονήθηκε από το ισλαμιστικό κράτος του Πακιστάν. Και όπως λέει ο ποιητής, η “κραυγή ενός βασανισμένου ανθρώπου κάνει τον γύρο του κόσμου”.
Την επομένη της 27ης Μαΐου 1960, η ανατροπή του Τούρκου Πρωθυπουργού Ατνάν Μεντερές, χαρισματικού ηγέτη του συντηρητικού (και εν “κρυπτώ” θρησκευόμενου) Δημοκρατικού Κόμματος και η κατάληψη της εξουσίας απο τους Τούρκους στρατιωτικούς, έγινε δεκτή με εκδηλώσεις ενθουσιασμού στην ´Αγκυρα και στην Πόλη , κυρίως από τη μεγάλη μάζα των φοιτητών, δηλαδή, της “πολιτικοποιημένης” νεολαίας του κεμαλικού Ρεπουπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (ΡΛΚ). Σχεδόν καθολική υπήρξε και η υποστήριξη από τις τάξεις των διανοουμένων.
Όπως όμως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο ιστορικός Erik J. Zurcher, στην εξαιρετική του μελέτη “Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας” (ελληνική έκδοση, “Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2004), “η υπόλοιπη χώρα δεν συμμεριζόταν αυτό τον ενθουσιασμό. Στην επαρχία ιδιαίτερα επικρατούσε απειλητική σιωπή. Οι ανακατατάξεις των τελευταίων μηνών είχαν σχεδόν αποκλειστικά περιοριστεί στην Άγκυρα και στην Πόλη και δεν υπήρχε ένδειξη για απότομη πτώση της δημοτικότητας του Μεντερές κάπου αλλού”.
Ο Μεντερές υπήρξε ο κυρίαρχος πολιτικός της δεκαετίας του 1950 στην Τουρκία. Θριάμβευσε στις πρώτες πραγματικά πλουραλιστικές εκλογές του 1950 απέναντι στο καθεστωτικό ΡΛΚ, που ασκούσε εξουσία από το 1923, με το εκπληκτικό ποσοστό 53.6% εξασφαλίζοντας 408 έδρες, έναντι 39.9% του ΡΛΚ με 69 έδρες. Το 1954 ανέβασε τα ποσοστά του στα 58.4% εξασφαλίζοντας 503 έδρες έναντι 35.1% με 31 έδρες του ΡΛΚ. Και το 1957 ενώ έχασε περίπου το 10% των ψήφων (47.90%) τους οποίους κέρδισε το ΡΛΚ (41%), εντούτοις διατήρησε απόλυτη πλειοψηφία με 424 έδρες έναντι 178 των κεμαλιστών.
Η ιστορία μπορεί να επαναλαμβάνεται, ίσως. Το σίγουρο είναι πως υπάρχουν πολλές και σε ορισμένες περιπτώσεις εντυπωσιακές ομοιότητες. Με εργαλείο ιστορικές αναλογίες και παραλληλισμούς, χρησιμοποιούμε το παρελθόν για να ανιχνεύσουμε μελλοντικές τάσεις.
Μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Τουρκία κυκλοφόρησε, αρχικά από το BBC και μετά ευρέως, ένας χάρτης που αποτύπωνε το εκλογικό αποτέλεσμα της 7ης Ιουνίου. Όλη σχεδόν η ενδοχώρα της Τουρκίας ψήφισε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), με ηγέτη, τυπικά, τον άχαρο και πολιτικά “ξενέρωτο” Αχμέτ Νταβούτογλου, αλλά με πραγματικό ηγέτη τον χαρισματικό πρώην πρόεδρο, συνιδρυτή του αλλά και Πρόεδρο της Τουρκίας, τον Ταγίπ Ερντογάν. Οι εκλογές του Ιουνίου υπήρξαν ουσιαστικά ένα “δημοψήφισμα” για τον βίο και πολιτεία του ισλαμιστή ηγέτη.
Όλα σχεδόν τα παράλια της Μεσογείου και του Ελλήσποντου ψήφισαν αντιπολιτευτικά. Ψήφισαν το κεμαλικό ΡΛΚ, το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) και το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP).
Αντιπολιτευτικά ψήφισαν και σε όλη τη νοτιοανατολική Τουρκία, στο Κουρδιστάν. ´Ομως η κουρδική ψήφος (ελαφρά επιδοτούμενη από λογής- λογής πολέμιους του Ερντογάν) δόθηκε για πρώτη φορά και μαζικά σε ένα καλά οργανωμένο κουρδικό κόμμα, το HDP, που ξεπέρασε έτσι το απογορευτικό πλαφόν του 10% του εθνικού φήφου . Μπήκε έτσι, θριαμβευτικά στην Εθνοσυνέλευση και λόγο του εκλογικού συστήματος αφαίρεσε από το AKP την δυνατότητα να κυβερνήσει αυτόνομα.
Εδώ είναι βρίσκεται η ειδοποιός διαφορά των εκλογών. Έτσι, στον χάρτη του BBC η νοτιοανατολική Τουρκία έχει διαφορετικό (κουρδικό) χρώμα. Δεν ψήφισε όπως παλαιότερα Μεντερές, ή, πρόσφατα Ερντογάν, ο οποίος, τηρουμένων των αναλογιών και του χρόνου, αποτελεί και εκφράζει σε μεγάλο βαθμό τη “συνέχεια” του Μεντερές. Στη νοτιοανατολική Τουρκία ψήφισαν για πρώτη φορά το δικό τους κόμμα, το HDP.
Ο Μεντερές ανετράπη με το πραξικόπημα του 1960 και εκτελέστηκε με μερικούς από τους συνεργάτες του μετά από μια εξευτελιστική δημόσια δίκη το 1961. Έτσι τερματίστηκε η “θητεία” του στην πολιτική σκηνή. Οι λόγοι ανατροπής του Μεντερές υπήρξαν σύνθετοι και δεν είναι του παρόντος. Όμως είναι γεγονός πως μετά τις εκλογές του 1954, όταν εξασφάλισε το θεαματικό 58%, άρχισε , υποστηριζόμενος και χρηματοδοτούμενος από τους Αμερικανούς και τη Δύση (τον ανακήρυξαν και ως “Πρόσωπο της Χρονιάς” στο “Τάιμ Μάκαζιν το 1959) να συμπεριφέρεται αυταρχικά και αυθαίρετα, να υποθάλπτει τη διαφθορά και να κατηγορείται για ανήθικη συμπεριφορά (λέγεται πως διατηρούσε ως ερωμένη του την γυναίκα υπουργού του) . Επιπλέον άρχισε να καλλιεργείται από το περιβάλλον του η εικόνα του “αλάνθαστου” αλλά κυρίως “ευλογημένου” από τον Αλλάχ ηγέτη, μια εξέλιξη που ενισχύθηκε από το γεγονός ότι εν έτη 1959 (όταν επέστρεφε από το Λονδίνο όπου “έκλεισε” το κυπριακό) υπήρξε ένας από τους επιζώντες αεροπορικού δυστυχήματος, όταν πολλοί συνεργάτες του έχασαν τη ζωή τους.
Μετά το πραξικόπημα, το κόμμα του Μεντερές διαλύθηκε διά νόμου και στις εκλογές του 1961 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την πλειοψηφία. Όπως ήταν αναμενόμενο, πρώτο βγήκε το κεμαλικό ΡΛΚ (με ηγέτη τον γνωστό Ινονού). Όμως το “διάδοχο” κόμμα των Μεντερικών, το Κόμμα της Δικαιοσύνης (που αργότερα θα έχει ηγέτη τον Ντεμιρέλ), τα πήγε πάρα πολύ καλά! Το σημαντικό και άμεσα σχετικό με τα σημερινά, είναι πως στην Τουρκία θα αρχίσει μια περίοδος κυβερνήσεων συνασπισμού που θα οδηγεί σε αστάθεια, αντιπαραθέσεις, αβεβαιότητα και βία, που θα “διακόπτεται” με πραξικοπήματα , όπως έγινε το 1971 και το 1980.
Ένας επιπλέον παράγοντας που συνέβαλε στην κατάσταση αυτή ήταν και το Σύνταγμα του 1961 που γράφθηκε υπό την επίβλεψη των στρατιωτικών και εγκρίθηκε με δημοψήφισμα. Για να αποφευχθεί η επανάληψη του φαινομένου “Μεντερές” και των υψηλών κομματικών ποσοστών, το Σύνταγμα του 1961 ήταν και παραμένει, μέχρι σήμερα, το πιο φιλελεύθερο που είχε η χώρα. Με εξαίρεση την προγραφή του κομμουνισμού, και μαζί με ένα φιλελεύθερο εκλογικό μέτρο, επέτρεψε μια πρωτοφανή άνθιση της πολυφωνίας και του πλουραλισμού στην Τουρκία.
Το πραξικόπημα της χούντας του Εβρέν και το Σύνταγμα του 1982, που συνεχίζει να ισχύει και που αυτό θέλει να αλλάξει και να φέρει στα δικά του μέτρα ο Ερντογάν, ακύρωσαν τον φιλελευθερισμό του 1961 και, από το 1983, με τον συντηρητικό αλλά θρησκευτικά μετριοπαθή Τουρκούτ Οζάλ πρωθυπουργό, η Τουρκία έκανε σημαντικότατα βήματα θεσμικών αλλαγών και οικονομικής ανάπτυξης. Αλλά και πάλι πρέπει να υπογραμμιστεί πως ο Οζάλ, ένας ικανότατος ηγέτης με διεθνή αναγνώριση που υιοθέτησε σε μεγάλο βαθμό τη φιλοσοφία του “Νεοφιλελευθερισμού”, είχε την αμέριστη υποστήριξη και αρωγή της Ουάσινγκτον και της Γουόλ Στρήτ. Η δε φερώνυμη αμερικανική εφημερίδα διαφήμιζε τον “οζαλισμό” ως την καταλληλότερη ιδεολογία για οικονομική και πολιτική ανάπτυξη στον τρίτο και μη μουσουλμανικό κόσμο!
Μετά που ο Οζάλ μετακόμισε στην Προεδρία, το 1989, ξανάρχισε και πάλι ο κομματικός αγώνας για ισχύ, με κύριο χαρακτηριστικό τις κυβερνήσεις συνασπισμού. Το σενάριο συνεχίστηκε όλη την δεκαετία του 1990, την “χαμένη δεκαετία” της διαφθοράς και της αστάθειας (που στο εξωτερικό μας έφερε την κρίση των Ιμίων και στο εσωτερικό, την οικονομική κατάρρευση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τον βρώμικο πόλεμο κατά των Κούρδων). Είναι, ουσιαστικά, στη διάρκεια της δεκαετίας αυτής που άνοιξε η πόρτα στους ισλαμιστές με την καμπάνια, μεταξύ άλλων, της πανεθνικής διαμαρτυρίας για “καθαρά χέρια”.
Για τα αποτελέσματα των εκλογών της 7ης Ιουνίου έχουν γραφτεί πολλά. Και είναι γεγονός πως οι ψηφοφόροι έδειξαν υψηλού επιπέδου πολιτική ωριμότητα. Όμως το ζητούμενο για όλους, και σίγουρα για τον Ελληνισμό, είναι τί μέλλει γενέσθαι στην Τουρκία. Από την περίοδο Μεντερές μπορούν να αντληθούν κάποια μαθήματα αλλά περισσότερα από το ιστορικό κυβερνήσεων συνασπισμού στην Τουρκία. Σήμερα κάθε άλλο παρά θα κυριαρχήσουν ο πλουραλισμός και η πολιτική ωριμότητα. Και ο Ερντογάν, μαζί με το ισλαμοφασιστικό του σινάφι είναι πολιτικοί παίκτες υψηλού επιπέδου, τουλάχιστον στον εσωτερικό αγώνα για ισχύ. Και ας μην ξεχνάμε πως ο μισός πληθυσμός είναι με το μέρος τους.
Ο προπέτης και λαλίστατος Τούρκος πρόεδρος είναι “εξαφανισμένος” από το βράδυ της 7ης Ιουνίου. Ο δε σατράπης του, ο Νταβούτογλου, φαίνεται να τα έχει χαμένα. Ωστόσο από τα λίγα που ο Ερντογάν άφησε να νοηθούν είναι πως δεν είναι αντίθετος και σε μια κυβέρνηση συνασπισμού, ακόμη και από τα τρία μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης.
Εκτιμώ πως το σενάριο στο οποίο στοχεύει ο ισλαμιστής και πονηρός ανατολίτης, είναι να ακολουθήσει μια περίοδος πολιτικής αστάθειας στην Τουρκία, ακόμη και πολιτικής βίας (και έχουμε ήδη κάποια δείγματα γραφής στην νοτιοανατολική Τουρκία) ως συνέπεια κυβερνήσεων συνασπισμού παντός μορφής, που θα κάνει τον κόσμο να αναπολεί τους παλιούς καλούς καιρούς της πολιτικής του ηγεμονίας. Ας μην ξεχνάμε πως ό,τι και να συμβεί ο Ερντογάν θα είναι Πρόεδρος μέχρι το 2019!
Και ενώ στο παρελθόν τα προβλήματα πολιτικής αστάθειας και αβεβαιότητας τα επέλυαν οι χούντες των στρατιωτικών με την σιωπηρή ανοχή του κόσμου, κάτι ανέφικτο τη σημερινή εποχή, ο Ερντογάν θα προσφέρεται ως ο μόνος, ως ο “Μεγάλος Μάστρος” (“Buyuk Usta”) ικανός να θεραπεύσει όπως και στο παρελθόν, τα πάντα. Δεν νομίζω πως θα τα καταφέρει διότι η άλλη πλευρά της 7ης Ιουνίου, πέραν της Κουρδικής διάστασης, επέφερε σημαντικό πλήγμα στην αξιοπιστία και εικόνα του αλάνθαστου και ανίκητου ηγέτη. Και πάντοτε όταν η ισχύς δέχεται τέτοιας μορφής πλήγματα αδυνατεί να ορθοποδήσει. Αντίθετα τείνει προς την αυθαιρεσία και την πόλωση.
Υστερόγραφο: Στη μνήμη του Aftab Bahadur: “η κραυγή ενός βασανισμένου ανθρώπου κάνει τον γύρω του κόσμου”. Στις 4:30 το πρωί της Τετάρτης 10 Ιουνίου, στη Λαχόρη του Πακιστάν δολοφονήθηκε από το πακιστανικό κράτος με την αγχόνη ο Aftab Bahadur. Ήταν 38 χρονών ορφανός από οικογένεια-και χριστιανός. Για 22 χρόνια ο Aftab ήταν μελλοθάνατος. Ήταν 15, όταν το 1992 καταδικάστηκε σε θάνατο για συμμετοχή σε δολοφονία τριών ατόμων μετά από δύο ψευδομαρτυρίες. Έκτοτε και οι δύο ψευδομάρτυρες απέσυραν τις κατηγορίες. Ο ένας που τον ενέπλεξε ήταν και ο μουσουλμάνος εργοδότης του, ο οποίος καταδικάστηκε για τις δολοφονίες, αλλά παραδόξως βρίσκεται ακόμη στη ζωή. Όταν ο Aftab πρωτοσυνελήφθη, η αστυνομία του ζήτησε 50 χιλ. ρουπίες για να τον αφήσει ελεύθερο, κάτι που ο δεκαπεντάχρονος ορφανός αδυνατούσε να πληρώσει. Τότε, το 1992, η νομοθεσία επέτρεπε την καταδίκη ανηλίκων σε θάνατο, αλλά τροποποιήθηκε το 2000 και το όριο για θανατική ποινή ορίστηκε στα 18. Ένας φύλακας μαρτύρησε, ανώνυμα, πως πριν την εκτέλεση ο Aftab έκλαιγε και έλεγε πως ήταν αθώος. Στις 9 Ιουνίου η βρετανική Γκάρτιαν φιλοξένησε κείμενο του Aftab με τίτλο, “My 22 years on Pakistan’s death row could end this weekend. What purpose could my execution serve?” Μια ζωή μπορεί να μην αξίζει τίποτα μέσα στο άπειρο σύμπαν, όμως τίποτα δεν αξίζει όσο μια ζωή. Ο Aftab Bahadur δολοφονήθηκε από το ισλαμιστικό κράτος του Πακιστάν. Και όπως λέει ο ποιητής, η “κραυγή ενός βασανισμένου ανθρώπου κάνει τον γύρο του κόσμου”.
