Στην πρωτοχρονιάτικη
ομιλία του ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε λόγο για «προδότες»
που υπάρχουν στην Τουρκία. Οπως είπε, «εντόπιοι προδότες» είναι εκείνοι
που θέλουν να σταματήσει η ανάπτυξη της χώρας. Η λέξη «προδότης»,
πιστεύω, είναι η λέξη-αναφορά αν θέλουμε να αναλύσουμε την εσωτερική και
την εξωτερική πολιτική του 2015.
Για να είμαστε ειλικρινείς, ο Ερντογάν δεν είναι ο μόνος πολιτικός
που μιλάει για «προδότες». Πολλοί πριν από αυτόν έκαναν χρήση της λέξης.
Επομένως τι σημαίνει η αναφορά στους «προδότες» από τον τούρκο ηγέτη;Πρώτον, δείχνει ότι η χώρα γίνεται εσωστρεφής. Ξεχάστε το τουρκικό
μοντέλο των μέσων της δεκαετίας του 2000. Αν υπάρχει «προδότης», ασφαλώς
το κράτος θα τον κυνηγήσει. Με άλλα λόγια, το έθνος θα ασχοληθεί όλο το
2015 με διάφορες άνευ σημασίας μάχες, γεγονός που το βάζει στην ίδια
γραμμή με ένα οποιοδήποτε κράτος σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική,
χωρίς τη φιλοδοξία να επηρεάζει τους γείτονές του.
Δεύτερον, φαίνεται ότι η Τουρκία θα εξακολουθήσει να διαβάζει την
εξωτερική πολιτική της μέσα από τις γραμμές της εσωτερικής πολιτικής. Θα
εξακολουθήσει να ξεχωρίζει τους διάφορους ξένους παίκτες σε «καλούς»
και σε «κακούς». Π.χ. η Μουσουλμανική Αδελφότητα θα διατηρήσει τη θέση
του «καλού», ενώ ο αιγύπτιος πρόεδρος στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι θα
παραμείνει «κακός». Η τουρκική κυβερνητική ελίτ θα κατατάξει με τον
ίδιο τρόπο και τις άλλες χώρες. Πρόκειται για ισλαμισμό στην εξωτερική
πολιτική. Βρες ποιος είναι καλός και υποστήριξέ τον, όποιον δεις ότι
φαλτσάρει κάνε του κριτική σε διεθνές επίπεδο.
Το κυβερνητικό κόμμα ΑΚ θα υποστηρίξει γι' αυτό τους «συμμάχους»
του σε διάφορες περιοχές των άλλων χωρών, στα Βαλκάνια, όπως και στη
Μέση Ανατολή. Μολονότι το «υποστηρίζουμε τους καλούς» ακούγεται ωραία,
στην πράξη αυτή η στρατηγική θα κάνει μεγάλο κακό στην εξωτερική
πολιτική επειδή δεν ταιριάζει στις πραγματικότητες των διεθνών σχέσεων.
Τρίτον, οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση θα επιδεινωθούν. Θα
έχουμε ένα παιχνίδι αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Τώρα, όντας ισλαμιστές
παίκτες, οι ελίτ της Τουρκίας σε καμία περίπτωση δεν θα δεχθούν τις
δυτικές αξίες, κάτι που έκαναν πριν από 10 χρόνια. Θεωρητικά ο
ισλαμισμός δεν έχει πρόθεση (ούτε την ικανότητα) να ασπαστεί τις δυτικές
αξίες.
Το πιο κρίσιμο σημείο εδώ είναι το πώς η Δύση - ιδιαίτερα η
Ευρωπαϊκή Ενωση - θα αντιμετωπίσει την Τουρκία, καθώς η χώρα γίνεται όλο
και πιο αυταρχική. Υπάρχουν σαφέστατες ενδείξεις ότι το 2015 ίσως
αλλάξει ριζικά το ιστορικό μοντέλο των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ.
Είναι γεγονός ότι η ΕΕ είναι μπλεγμένη στα δικά της εσωτερικά
προβλήματα, όμως οι πρόσφατες εξελίξεις στην Τουρκία είναι τόσο
απολυταρχικού χαρακτήρα που απορεί κανείς για το πόσες τέτοιες ακόμη θα
μπορεί να ανεχθεί η ΕΕ.
Τέταρτον, η Τουρκία πρέπει να κάνει σοβαρή αποκατάσταση με τα
αραβικά κράτη. Η χώρα είναι αυτή τη στιγμή ουσιαστικά απομονωμένη από
τον αραβικό κόσμο. Η Αγκυρα προχωρώντας στην αποκατάσταση πρώτα απ' όλα
πρέπει να συγχρονιστεί με το «αραβικό status quo». Με το «αραβικό status
quo» εννοώ την περιθωριοποίηση των Αδελφών Μουσουλμάνων από τα
περισσότερα αραβικά καθεστώτα. Πάντοτε στον δρόμο προς την αποκατάσταση
των σχέσεων, η Αγκυρα χρειάζεται νέα προσέγγιση με την Αίγυπτο. Πολλοί
στην Τουρκία δεν αντιλαμβάνονται ότι κακές σχέσεις με την Αίγυπτο
πλήττουν τη θέση της στον αραβικό κόσμο, όπως και στην Αφρική. Σε αυτό
το πλαίσιο, η Ιορδανία είναι εξίσου σημαντική. Το Αμμάν βλέπει ότι η
επιθετική εξωτερική πολιτική της Αγκυρας αποτελεί απειλή για την
επιβίωσή του.
Για την αποκατάσταση των σχέσεων με τα αραβικά κράτη η Αγκυρα
πρέπει να αναλάβει δύο αποστολές. Η πρώτη, να πείσει τα αραβικά κράτη
ότι δεν θα επεμβαίνει στο εξής στις εσωτερικές υποθέσεις τους. Πολλές
αραβικές κυβερνήσεις επικρίνουν τη στρατηγική της Αγκυρας να υποστηρίζει
μόνο ορισμένες ομάδες του εσωτερικού τους. Η δεύτερη, να πείσει τα
αραβικά καθεστώτα ότι δεν είναι ένα μεταρρυθμιστικό κράτος αφιερωμένο
στην υποστήριξη κάθε ισλαμιστικής αντιπολίτευσης του αραβικού κόσμου.
Τέλος, οι σχέσεις με τη Ρωσία είναι κρίσιμης σημασίας. Οπως οι
κεμαλιστές, οι τούρκοι ισλαμιστές θεωρούν τη Ρωσία ένα έτοιμο αντίδοτο
σε περίπτωση που η Δύση γίνει πολύ επικριτική εναντίον τους. Με τις
οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει, ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ
Πούτιν στέλνει θετικά σήματα στην Αγκυρα. Πρόκειται για πονηρή
στρατηγική, καθώς η Τουρκία είναι σπουδαία αγορά για τη Μόσχα. Ωστόσο
δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από το εμπόριο στο οποίο η Αγκυρα και η
Μόσχα μπορούν να συνεργαστούν. Ετσι η Ρωσία είναι εμπορικός εταίρος αλλά
όχι το αντίδοτο στη Δύση.
* Ο κ. Gokhan Bacik είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Ipek της Αγκυρας.
