Τι γνωρίζουμε για την Κρήτη του 16ου αιώνα και
την κοινωνία της, μέσα στην οποία γεννήθηκε, μαθήτευσε και εργάστηκε ο
νεαρός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος;
Τι γνωρίζουμε για την Κρήτη του 16ου αιώνα και την κοινωνία της, μέσα στην οποία γεννήθηκε, μαθήτευσε και εργάστηκε ο νεαρός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος; Ποια κοινωνικά φαινόμενα και ποιες ιδεολογικές τάσεις σχετίζονται με τον τεχνίτη, καλλιτέχνη και λόγιο Θεοτοκόπουλο;
Με αφετηρία αυτά τα ερωτήματα, η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco» στο «Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο» αφηγείται πτυχές του κοινωνικού και καλλιτεχνικού περιβάλλοντος της Κρήτης του 16ου αιώνα μέσα στο οποίο γεννήθηκε, μαθήτευσε αλλά και ωρίμασε εικαστικά ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Τρία έργα του Ελ Γκρέκο («Προσκύνηση των Μάγων», «Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την εικόνα της Παναγίας» και, το πιο ολοκληρωμένο που σώζεται, η «Κοίμηση της Θεοτόκου») από την κρητική περίοδό του «συνομιλούν» για πρώτη φορά με σύγχρονά τους, στις τρεις μεγάλες εκθεσιακές ενότητες.
Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε από τον υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Κωνσταντίνο Τασούλα, κόστισε 300.000 ευρώ από ΕΣΠΑ και πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ελληνικού επετειακού προγράμματος για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Ελ Γκρέκο, περιλαμβάνει περίπου 200 εκθέματα, σημαντικά αντικείμενα, θρησκευτικά και κοσμικά, αρχειακές πηγές, χειρόγραφα και έντυπα, εικόνες και πίνακες Κρητών και Ιταλών ζωγράφων του 16ου αιώνα.
«Η έκθεση θέλησε, επιστημονικά, να ρίξει φως στην κοινωνία μέσα στην οποία συγκροτήθηκε και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά αλλά και ως προσωπικότητα ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ένα κομμάτι εν πολλοίς άγνωστο στο ευρύ κοινό, με έναν τρόπο παρουσίασης που αποτελεί πρωτοτυπία», εξηγεί η δρ Αναστασία Λαζαρίδου, νυν προϊσταμένη στην Εφορεία Ανατολικής Αττικής και μέχρι πρότινος διευθύντρια του ΒΧΜ.
ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ
Η πρωτοτυπία έχει να κάνει τόσο με τα ίδια τα εκθέματα -κάποια από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό- όσο και με τη συγκριτική παρουσίαση των έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και των συγχρόνων του (όπως ο Γεώργιος Κλόντζας και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός), καθώς και των δυτικών προτύπων του, με τρόπο ευφάνταστο αλλά και λειτουργικό: ο επισκέπτης μπορεί να τα αντιληφθεί σχεδόν με μία ματιά, ενώ υπάρχουν και οι «κρυφές πληροφορίες» μπροστά από το έργο, ένα «τετράδιο» που μπορεί να φυλλομετρήσει κανείς.
Η πρώτη ενότητα της έκθεσης, που αναπτύσσεται σε όλους τους χώρους του Μουσείου, αφορά την «Κρήτη τον 16ο αιώνα». Δίνει έμφαση στην κοινωνική διαστρωμάτωση, στον γεωπολιτικό ρόλο της Μεγαλονήσου μέσα στη μεσογειακή λεκάνη, αλλά και στον τρόπο που το θρησκευτικό δόγμα, οι συγκρούσεις και οι θεολογικές συμπορεύσεις διαμορφώνουν μία πολύ συγκεκριμένη εικονογραφία, καθώς και στο ρόλο που έπαιξαν η οικονομία και το εμπόριο στη διαμόρφωση, οικονομικά και καλλιτεχνικά, των κατευθύνσεων αυτών.
Μεταξύ των αντικειμένων που ξεχωρίζουν είναι το χειρόγραφο του Γεωργίου Κλόντζα (Μαρκιανή Βιβλιοθήκη Βενετίας), ένα χρησμολόγιο από την έξωση των πρωτοπλάστων έως τη Δευτέρα Παρουσία, που εντάσσεται απολύτως μέσα στην εκθεσιακή ροή, παρουσιάζοντας μία λιτανευτική πομπή της Δεύτερης Πέμπτης μετά την Πεντηκοστή. Αλλά και η περίφημη «ομιλούσα» εικόνα που αποδίδεται στον Γεώργιο Κλόντζα με θέμα «Κήρυγμα σε εκκλησία» από τον ναό των αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Σεράγεβο (Παλαιά Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία), η οποία για πρώτη φορά εμφανίζεται σε κοινό, ελληνικό και ξένο.
«Οι καταβολές του Δομήνικου Θεοτοκόπολου», που παρουσιάζονται στο Κτίριο της Δουκίσσης Πλακεντίας, αποτελεί ίσως το λαμπρότερο κομμάτι, «με την έννοια... μέσα σε ποιο πνευματικό κόσμο ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος διαμορφώνεται» σύμφωνα με την κ. Λαζαρίδου. Εδώ μπορεί κανείς να αντιληφθεί τα διαβάσματα του καλλιτέχνη, τις στάσεις της ζωγραφικής, τους παραγγελιοδότες του, καθώς και την κατανομή της εργασίας μέσα στο εργαστήριό του.
Τα τρία έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου παρουσιάζονται στην τρίτη ενότητα σε καλλιτεχνικό διάλογο με τα έργα των συγχρόνων του, ρίχνοντας φως στα εικονογραφικά πρότυπα του Ελ Γκρέκο. Η έκθεση θα διαρκέσει έως το τέλος του Μαρτίου 2015, χωρίς δυνατότητα παράτασης λόγω του χρονικού περιορισμού από τα έργα που συμμετέχουν ως δάνεια.
http://neoskosmos.com
