Ενεργειακό πόκερ στην Ανατολική Μεσόγειο

Η συνεργασία Ελλάδας - Κύπρου - Αιγύπτου, ο ρόλος του Ισραήλ, οι προσδοκίες των Αμερικανών και οι αντιδράσεις της Τουρκίας

Τα χαρτιά της τράπουλας στο γεωπολιτικό πόκερ της Ανατολικής Μεσογείου μετακινούνται με μεγάλη ταχύτητα τις τελευταίες εβδομάδες και αυτό θα συνεχιστεί για αρκετό καιρό ακόμη. Στο επίκεντρο των εξελίξεων βρίσκονται τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων σε Κύπρο, Ισραήλ και, μελλοντικά, Λίβανο ή και Ελλάδα. Οι έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν ότι η Αίγυπτος αναδεικνύεται χώρα- «κλειδί». Είναι πλέον σαφές ότι η Ουάσιγκτον επιθυμεί τη σταθεροποίηση του καθεστώτος του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι και κινείται διακριτικά αλλά σταθερά προς αυτή την κατεύθυνση.

Σε αυτό το πλαίσιο οι Αμερικανοί ευνοούν τη συνεργασία Καΐρου - Τελ Αβίβ - Λευκωσίας στον ενεργειακό τομέα και ήδη λαμβάνουν χώρα οι πρώτες κινήσεις - με έμφαση στην κατεύθυνση των ενεργειακών αποθεμάτων Ισραήλ και Κύπρου προς την Αίγυπτο, όπου υπάρχουν ανενεργές εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Παράλληλα ο υπό διαμόρφωση άξονας Καΐρου - Λευκωσίας - Αθήνας προσθέτει άλλο ένα κομμάτι στο περιφερειακό παζλ, αν και ακόμη λείπουν οι συνέργειες που θα τον μετέτρεπαν σε σταθερό παίκτη στην περιοχή. Πάντως στις 24 Νοεμβρίου στη Λευκωσία θα γίνει ακόμη ένα βήμα, με την τριμερή συνάντηση των υπουργών Ενέργειας.

Το μεγάλο ερωτηματικό όμως εξακολουθεί να παραμένει η Τουρκία, η οποία σημειωτέον έχει πλέον πάρα πολύ κακές σχέσεις με την Αίγυπτο. Η Αγκυρα, υπό την προεδρία πλέον του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θεωρεί ότι η περίοδος που οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν το πάνω χέρι στην περιοχή έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Αυτός είναι ο λόγος που δεν διστάζει να κινείται απρόβλεπτα και στα όρια, επιδιώκοντας τα μέγιστα οφέλη. Παρά το γεγονός ότι από ορισμένες πλευρές έχουν αρχίσει να ακούγονται φωνές ακόμη και για εκδίωξη της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, η Αγκυρα πιστεύει ότι η Ουάσιγκτον δεν έχει την πολυτέλεια να την αγνοήσει μέσα σε ένα περιβάλλον σχεδόν απόλυτης αστάθειας στη Μέση Ανατολή με επίκεντρο το ISIS και το χάος σε Συρία και Ιράκ.

Κυπριακό και ενέργεια

Η τουρκική πλευρά διαβλέπει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μείνει εκτός του ενεργειακού παιχνιδιού στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή ήταν η αιτία της έκδοσης παράνομης NAVTEX για περιοχές μέσα στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και της αποστολής του «Μπαρμπαρός», το οποίο εξακολουθεί να πραγματοποιεί σεισμικές έρευνες νοτίως της Κύπρου. Η κίνηση αυτή ενεργοποίησε τα ανακλαστικά όσων θεωρούν ότι η Αγκυρα δεν μπορεί να μείνει «με άδεια χέρια», αλλά προς το παρόν δεν μοιάζει να της αποφέρει τα οφέλη που θα ήθελε.

Σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους αλλά και συνομιλίες που βρίσκονται εν γνώσει του «Βήματος», η Ουάσιγκτον δεν επιθυμεί την πλήρη απομόνωση της Τουρκίας σε αυτή τη φάση. Μια χώρα που διαθέτει μια αεροπορική βάση όπως αυτή του Ιντσιρλίκ, ελέγχει τα Στενά και τις κινήσεις στη Μαύρη Θάλασσα (η οποία έχει αναβαθμιστεί στους αμερικανικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία) και έχει στο έδαφός της τα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της αντιπυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να αγνοηθεί. Οι επανειλημμένες δημόσιες τοποθετήσεις της εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις ερωτήσεις που της ετέθησαν το τελευταίο διάστημα κινούνται στην πάγια γραμμή της τήρησης ίσων αποστάσεων και αυτό κάτι σημαίνει.

Το μήνυμα που έχει περάσει από τους σχεδιαστές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς τα Ηνωμένα Εθνη και τον ειδικό σύμβουλο του Γενικού Γραμματέα, τον Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, είναι να βρεθεί μια φόρμουλα, ώστε να συζητηθεί με κάποιον τρόπο το Ενεργειακό με τη συμμετοχή και της τουρκοκυπριακής πλευράς και να υπάρξει «διπλωματική αποσυμπίεση» με επιστροφή στις διαπραγματεύσεις. Αυτό δεν σημαίνει, όπως ξεκαθάρισε στη συνέντευξή του στο «Βήμα» την περασμένη Τετάρτη ο κ. Αϊντε, ότι μια τέτοια συζήτηση θα γίνει στο πλαίσιο των διακοινοτικών συνομιλιών.

Για το αμερικανικό σκεπτικό είχε ενημερωθεί εγκαίρως η Αθήνα μέσω διπλωματικών διαύλων στην Ουάσιγκτον. Πηγές του υπουργείου Εξωτερικών έλεγαν πάντως ότι οι ιδέες Αϊντε παρέμεναν ελαφρώς ασαφείς και έχρηζαν περαιτέρω επεξεργασίας. Ωστόσο άνθρωποι που βρίσκονται πλησίον του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ξεκάθαροι. «Συζήτηση για αξιοποίηση των υδρογονανθράκων ή για διαμοιρασμό τους πριν από τη λύση του Κυπριακού δεν μπορεί να γίνει. Αν αυτό συμβεί τώρα, το παιχνίδι τελείωσε (σ.σ.: "the game is over" ήταν η φράση που χρησιμοποίησε κύπριος αξιωματούχος)» υπογραμμίζουν.

Από την πλευρά της Αθήνας, η διάθεση για αποκλιμάκωση είναι μάλλον εμφανής. Ο Αντώνης Σαμαράς επέλεξε να συνομιλήσει τηλεφωνικά με τον Αχμέτ Νταβούτογλου ήδη από τις πρώτες ημέρες της κρίσης με το «Μπαρμπαρός». Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι δεν θα υπάρξουν συμπαράσταση και συντονισμός με τη Λευκωσία, αλλά οι ιδέες που κατά καιρούς ακούγονται για σκλήρυνση της στάσης εναντίον της Αγκυρας δεν φαίνεται να απηχούν την πραγματικότητα.

Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, δεν αποκλείεται ο έλληνας Πρωθυπουργός να δώσει το «παρών» και στη θρονική εορτή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις 30 Νοεμβρίου, όπου σίγουρα θα παραστεί ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Ο υπουργός Εξωτερικών αναμένεται, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, να έχει και συνάντηση με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, αν και τίποτε δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί.

Η τριμερής του Καΐρου

Η τριμερής Σύνοδος Κορυφής του Καΐρου που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί χθες με οικοδεσπότη τον αιγύπτιο πρόεδρο Σίσι και τη συμμετοχή του έλληνα Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά και του κύπριου προέδρου Νίκου Αναστασιάδη συνιστά μια κίνηση από την οποία κάθε πλευρά επιδιώκει συγκεκριμένα κέρδη.

Το Κάιρο θέλει τη συνεργασία με τις δύο χώρες της περιοχής που είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ). Η αλήθεια μάλιστα είναι ότι τόσο η Αθήνα όσο και η Λευκωσία συνιστούν τους σθεναρούς υποστηρικτές της άποψης εντός της ΕΕ ότι η στείρα καταγγελία του προέδρου Σϊσι για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αντιπαραγωγικές και οι Βρυξέλλες οφείλουν να κινηθούν πιο στρατηγικά. Η Λευκωσία επιδιώκει να ενισχύσει τη θέση της στο περιφερειακό περιβάλλον της με συμμαχίες με όλες τις χώρες της περιοχής.

Οσο για την Αθήνα; Αν και είναι σαφές ότι δεν επιθυμεί να κόψει τους διαύλους επικοινωνίας με την Τουρκία και να υπάρξει κλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο ή στο Αιγαίο, καλοβλέπει μια συνεννόηση που θα της επέτρεπε ίσως να κάνει ένα βήμα στην οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στην περιοχή. Μια αναφορά στο ζήτημα αυτό στη Διακήρυξη του Καΐρου θα ικανοποιούσε σφόδρα την ελληνική πλευρά. Η επίλυση όμως των διαφορών με την Τουρκία μέσω μιας συμφωνίας με την Αίγυπτο θα ήταν ολισθηρός δρόμος, σημειώνουν διπλωματικοί κύκλοι.

Ο ρόλος του Ισραήλ

Σε αυτό το τριμερές σχήμα, ο ρόλος του Ισραήλ μπορεί να αποβεί καθοριστικός. Αλλωστε ο Αβιγκντορ Λίμπερμαν άφησε να διαφανεί κατά την επίσκεψή του στη Λευκωσία ότι το τρίγωνο θα μπορούσε να μετατραπεί σε τετράγωνο. Το Τελ Αβίβ έχει προς το παρόν τα πλουσιότερα ενεργειακά κοιτάσματα και αναζητεί να τα χρησιμοποιήσει για να συσφίξει τους δεσμούς του με χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία.

Οι Αμερικανοί ευνοούν αυτό το σκεπτικό και φαίνεται ότι το επανέλαβε ο Εϊμος Χοκστάιν, ειδικός απεσταλμένος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για θέματα ενέργειας, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο. Ηδη εξετάζονται εναλλακτικά σχέδια μεταφοράς αερίου από το «Λεβιάθαν» (Ισραήλ) και την «Αφροδίτη» (Κύπρος) προς την Αίγυπτο με αγωγούς, κάτι που συνδέεται με την πρόσφατη παραδοχή της Noble Energy αλλά και της κυπριακής κυβέρνησης ότι η κατασκευή τερματικού LNG στο Βασιλικό δεν είναι βιώσιμη.

Επίσκεψη Μανιάτη στις ΗΠΑ
Η Ελλάδα ως ενεργειακός κόμβος
Ανεξαρτήτως των κινήσεων που λαμβάνουν χώρα στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αθήνα επιδιώκει να διαμορφώσει μια συνεκτική εθνική ενεργειακή στρατηγική που θα της επιτρέψει να αποκτήσει σαφή ρόλο στους περιφερειακούς και στους αμερικανικούς σχεδιασμούς αλλά και να αναδείξει τον γεωπολιτικό της ρόλο.

Η Αθήνα θέλει να διεκδικήσει ρόλο περιφερειακού ενεργειακού κόμβου συνδυάζοντας τη διέλευση αγωγών φυσικού αερίου από το έδαφός της με την επέκταση των υπαρχουσών υποδομών LNG και την κατασκευή νέων, την αξιοποίηση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, ακόμη και τη σύσταση ενός χρηματιστηρίου ενέργειας. Ο ανταγωνισμός είναι σκληρός (κυρίως από την Τουρκία) αλλά η Αθήνα παίζει πολύ δυνατά το «ευρωπαϊκό χαρτί».

Την εβδομάδα που πέρασε ο Γιάννης Μανιάτης επισκέφθηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες για να παρουσιάσει ακριβώς αυτόν τον φάκελο. Ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) βρέθηκε στην Ουάσιγκτον και είχε συνομιλίες τόσο με στελέχη της κυβέρνησης Ομπάμα όσο και με σημαντικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας και έχουν επιδείξει ενδιαφέρον να εμπλακούν στον γύρο παραχωρήσεων για τα 20 θαλάσσια οικόπεδα στο Ιόνιο Πέλαγος και νοτίως της Κρήτης.

Ο κ. Μανιάτης συναντήθηκε με τον υπουργό Ενέργειας Ερνέστο Μονίζ αλλά και με την υφυπουργό Εξωτερικών αρμόδια για θέματα Ενέργειας και Περιβάλλοντος Κάθριν Νόβελι. Παράλληλα είχε εκτενείς συνομιλίες με στελέχη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας που ασχολούνται με θέματα ενέργειας. Σύμφωνα με πληροφορίες, η ελληνική πλευρά παρουσίασε συγκεκριμένους άξονες, κατ' αρχάς σε επίπεδο αγωγών.

Ο Διαδριατικός Αγωγός (ΤΑΡ) για τη μεταφορά αζερικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, ο σχεδιασμός ενός «Κεντρικού Διαδρόμου» (Central Corridor), γνωστού και ως «Διαδρόμου Αιγαίου - Βαλτικής», ο οποίος θα αποτελείται από μια συνένωση διασυνδετηρίων αγωγών με πρώτο τον ελληνοβουλγαρικό αγωγό (IGB), αλλά επίσης η μελέτη για την κατασκευή του αγωγού East Med που θα ενώνει την Ανατολική Μεσόγειο με την Ευρώπη συνιστούν την τριπλή ελληνική πρόταση ενίσχυσης της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας που ενδιαφέρει σφόδρα τους Αμερικανούς.

Την ίδια στιγμή ο κ. Μανιάτης παρουσίασε και το έτερο σκέλος της ελληνικής στρατηγικής που αφορά το LNG. Η επέκταση του τερματικού σταθμού της Ρεβυθούσας συνιστά το πρώτο σκέλος. Ο σχεδιασμός όμως προβλέπει την κατασκευή μιας ή και δύο πλωτών μονάδων LNG στη Βόρεια Ελλάδα, που θα μπορούν επίσης να τροφοδοτούν τον «Κεντρικό Διάδρομο», αλλά και την αξιοποίηση της υπόγειας αποθήκης φυσικού αερίου στην Καβάλα.

Σύμφωνα με αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο οποίος μίλησε ανωνύμως στο «Βήμα», η Ουάσιγκτον είναι υποστηρικτική στις προσπάθειες της Αθήνας. «Στηρίζουμε την προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να διαμορφώσει μια στρατηγική για να βελτιώσει και να αυξήσει τη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας φυσικού αερίου. Καθίσταται όλο και πιο σαφές τα τελευταία χρόνια ότι αυτό είναι απαραίτητο» τόνισε.

Με ανάλογα θετικά λόγια μίλησε ο αμερικανός αξιωματούχος και για τον γύρο παραχωρήσεων των 20 θαλασσίων οικοπέδων: «Για εμάς είναι πολύ ενδιαφέρον. Θεωρούμε ότι έχει γίνει πολύ επαγγελματική δουλειά από την ελληνική κυβέρνηση και τους συμβούλους της ώστε να εντοπιστεί πού βρίσκονται τα πιθανότερα αποθέματα και να "κοπούν" τα οικόπεδα». Ο ίδιος αξιωματούχος σημείωσε πως «δεν έχουμε σαφή εικόνα για το μέγεθος των αποθεμάτων αλλά μας έχουν πει ότι οι προοπτικές είναι θετικές» και ανέδειξε την παρουσία σημαντικών αμερικανικών εταιρειών όπως οι Anadarco, Chevron και ExxonMobil στην παρουσίαση του κ. Μανιάτη τον περασμένο Ιούλιο στο Λονδίνο.

Σε αυτό το πλαίσιο ο υπουργός ΠΕΚΑ είχε συνάντηση με εκπροσώπους 12 εταιρειών στο Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο στην Ουάσιγκτον. Τα στελέχη αυτά έδειξαν ζεστό ενδιαφέρον να επενδύσουν στην Ελλάδα.

Αθανασόπουλος Αλ. Άγγελος