Ηταν κάποτε δύο κράτη που τα έλεγαν Ιράκ και Συρία

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ο διεθνούς φήμης δημοσιογράφος Πάτρικ Κόκμπερν καλύπτει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή από το 1979, ως ανταποκριτής αρχικά των Financial Times και στη συνέχεια του Independent. Εχει τιμηθεί για τις ανταποκρίσεις του από τον πόλεμο του 2003 στο Ιράκ και τις αιματηρές συγκρούσεις που συνόδευσαν την αμερικανική κατοχή. Αφορμή γι’ αυτή τη συνέντευξη στάθηκε η ελληνική έκδοση του βιβλίου του «Η επιστροφή των τζιχαντιστών», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Είναι το τέταρτο βιβλίο του για το Ιράκ, επικεντρωμένο, αυτή τη φορά, στο «Ισλαμικό Κράτος» (ISIS), που αναστατώνει την ευρύτερη περιοχή, έχοντας καταλάβει μεγάλες εκτάσεις της χώρας, όπως και της γειτονικής Συρίας.Επικοινωνήσαμε τηλεφωνικά με τον Πάτρικ Κόκμπερν στο Λονδίνο, όπου είχε μόλις επιστρέψει από την τελευταία του αποστολή στη Βαγδάτη. Τον ρωτήσαμε αν έχει μείνει κάτι σε αυτή τη χώρα που να μοιάζει με ενιαίο κράτος.


«Κάτι έχει μείνει, αλλά βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση», θα μας πει. «Οι τρεις βασικές κοινότητες του Ιράκ, δηλαδή οι σιίτες, οι σουνίτες και οι Κούρδοι, βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση και έχουν χαράξει άτυπα σύνορα μεταξύ τους. Σύνορα που διατρέχουν και την ίδια την πρωτεύουσα και διαμορφώθηκαν στον εμφύλιο μεταξύ σιιτών και σουνιτών, το 2006-07. Αν βρίσκεσαι στη Βαγδάτη, δεν μπορείς να μετακινηθείς λίγα μίλια δυτικά, γιατί από εκεί αρχίζει η επικράτεια του ISIS, που ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της επαρχίας Ανμπάρ. Στον Βορρά βρίσκεται το ιρακινό Κουρδιστάν, σε εμπόλεμη κατάσταση με το “Ισλαμικό Κράτος”, και στο Νότο η σιιτική επικράτεια. Πάντως, η διατήρηση κάποιας μορφής κρατικής οντότητας δεν αμφισβητείται άμεσα από κανέναν. Ακόμη και οι σουνίτες, που αποτελούν περίπου το 20% του πληθυσμού και αισθάνονται σήμερα καταπιεσμένοι από τη σιιτική κυβέρνηση, φιλοδοξούν κάποια μέρα να ξανάρθουν στα πράγματα, όπως επί Σαντάμ Χουσεΐν».

Υπάρχει στ’ αλήθεια κίνδυνος να πέσει στα χέρια του ISIS η Βαγδάτη; «Δεν το νομίζω», απαντά ο κ. Κόκμπερν. «Η Βαγδάτη διαθέτει ισχυρότατες παραστρατιωτικές δυνάμεις των σιιτών, που αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού, πέρα από τα αμερικανικά στρατεύματα. Το ISIS θα μπορούσε να προκαλέσει χάος με μια εξέγερση των σουνιτών στη δυτική Βαγδάτη, αλλά θεωρώ εντελώς απίθανο να καταλάβει ολόκληρη την πόλη.

Σε κάθε περίπτωση, η αμερικανική στρατηγική αποδεικνύεται ατελέσφορη. Παρά τους βομβαρδισμούς, το ISIS διατηρεί ή και επεκτείνει τις θέσεις του σε Συρία και Ιράκ. Ο περίφημος διεθνής συνασπισμός που έφτιαξαν οι Αμερικανοί περιλαμβάνει κράτη που δεν πολεμούν το ISIS, όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, ενώ δεν περιλαμβάνει τις κατεξοχήν εχθρικές του δυνάμεις, όπως το Ιράν, η Συρία και η Χεζμπολάχ. Η αποτυχία μιας τέτοιας τραγελαφικής στρατηγικής είναι προδιαγεγραμμένη».

Οταν οι στρατηγοί φεύγουν με ελικόπτερο...
Πώς εξηγεί ο Πάτρικ Κόκμπερν τη μυστηριώδη διάλυση ενός μεγάλου στρατού, του ιρακινού, εξοπλισμένου και εκπαιδευμένου από τους Αμερικανούς, μπροστά σε 1.000 ή έστω 2.000 ελαφρά οπλισμένους, τζιχαντιτές αντάρτες;«Εχετε δίκιο να εκπλήσσεσθε. Κι εγώ δεν μπορώ να βρω κάποιο ιστορικό προηγούμενο, όπου μια μικρή ανταρτική οργάνωση να οδήγησε ουσιαστικά σε διάλυση έναν μεγάλο κυβερνητικό στρατό, όπως έγινε στη Μοσούλη. Οι Αμερικανοί είχαν δαπανήσει 41,6 δισ. δολάρια τα προηγούμενα τρία χρόνια για να φτιάξουν αυτόν το στρατό, ο οποίος υποτίθεται ότι αριθμούσε 350.000 στρατιώτες, εκ των οποίων οι 60.000 βρίσκονταν στη Βαγδάτη.

»Η απάντηση σ’ αυτό το μυστήριο βρίσκεται κυρίως σε τρεις λέξεις: διαφθορά, διαφθορά και πάλι διαφθορά! Οι αξιωματικοί του στρατού που έφτιαξαν οι Αμερικανοί ήταν περισσότερο επενδυτές, παρά δημόσιοι λειτουργοί. Η διανομή των προμηθειών είχε ιδιωτικοποιηθεί. Ετσι, ο διοικητής ενός τάγματος 200 ανδρών είχε συμφέρον να εμφανίζει εικονικά δύναμη 600 ανδρών ώστε να τσεπώνει τη διαφορά, αναφορικά με τις προμήθειες τροφίμων, καυσίμων, φαρμάκων και πάει λέγοντας. Οι υπόλοιποι 400, που υποτίθεται ότι είχαν προσληφθεί, κρατούσαν μόνο τον μισό μισθό τους, δίνοντας τον άλλο μισό στους αξιωματικούς. Ετσι, όταν οι τζιχαντιστές έφτασαν στις πύλες της Μοσούλης, αντί για τις 60.000 που έπρεπε να βρίσκονται εκεί, είναι ζήτημα αν υπήρχαν 20.000, ίσως και 10.000.

»Με αυτά τα δεδομένα, δεν είναι περίεργο που οι αξιωματικοί δεν είχαν καμία διάθεση να πολεμήσουν. Αλλωστε δεν είχαν κερδίσει το αξίωμά τους στο πεδίο της μάχης, αλλά το είχαν αγοράσει, ως επένδυση που έπρεπε να φέρει κέρδος. Ενας από τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν ήταν τα σημεία ελέγχου, τα οποία συχνά δεν εξυπηρετούσαν καμία ανάγκη ασφαλείας, απλώς λειτουργούσαν σαν άτυπα τελωνεία, όπου οι στρατιώτες επέβαλλαν “δασμούς” στα διερχόμενα φορτηγά, προς όφελος κυρίως των αξιωματικών τους.

Το πόσο βαθιά ήταν η διαφθορά του κυβερνητικού στρατού το μαρτυρεί το εξής περιστατικό: όταν οι δυνάμεις του ISIS έφτασαν στη μία όχθη του Τίγρητα, στη Μοσούλη, οι τρεις στρατηγοί που είχαν το γενικό πρόσταγμα στην πόλη έβγαλαν τις στρατιωτικές στολές και δραπέτευσαν με ελικόπτερο για το Αρμπίλ, την πρωτεύουσα του ιρακινού Κουρδιστάν. Η πλήρης διάλυση του στρατεύματος ήταν αναπόφευκτη. Τι να περιμένεις από τον απλό φαντάρο όταν οι διοικητές του γίνονται λαγοί;».

Επιτυχής διοίκηση

Το επόμενο «μυστήριο» που ζητήσαμε από τον συνομιλητή μας να διαλευκάνει ήταν πώς καταφέρνει το ISIS να διοικεί μεγάλες πόλεις, όπως η Μοσούλη, διατηρώντας κάποια υποτυπώδη κανονικότητα στην καθημερινή ζωή.

«Το ISIS παίρνει πολύ σοβαρά τον εαυτό του, ως οργάνωση που φιλοδοξεί όχι μόνο να επιφέρει τρομοκρατικά πλήγματα στον εχθρό, αλλά και να οικοδομήσει ισλαμικό κράτος, χαλιφάτο. Ηδη, προτού έρθει στο Ιράκ, είχε αποκομίσει εμπειρίες από τη διοίκηση αστικών κέντρων στην ανατολική Συρία. Μέχρι στιγμής, καταφέρνουν να λειτουργούν τα σχολεία (το πανεπιστήμιο έχει κλείσει), τα νοσοκομεία, τις τράπεζες και τη διοίκηση, φυσικά όχι μόνοι τους. Σε μεγάλο βαθμό, η όποια επιτυχία τους οφείλεται στη συνεργασία πρώην στελεχών του Μπάαθ (του παράνομου σήμερα κόμματος του Σαντάμ Χουσεΐν), αλλά και στο γεγονός ότι η κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης συνεχίζει να πληρώνει δημοσίους υπαλλήλους».

Σε ποιο βαθμό, όμως, το ISIS διατηρεί λαϊκή υποστήριξη από τους σουνίτες Αραβες; Ο κ. Κόκμπερν είναι επιφυλακτικός: «Εκείνοι που το υποστηρίζουν ιδεολογικά, 100%, είναι λίγοι. Ωστόσο, υπάρχουν πολύ περισσότεροι που το στηρίζουν ενώ δεν τους αρέσει, ως το μη χείρον. Πολλοί σουνίτες Αραβες έχουν υποστεί ωμές διώξεις από την προηγούμενη σιιτική κυβέρνηση του Μαλικί και έχουν εμπειρίες πραγματικής τρομοκρατίας και βασανιστηρίων σε βάρος τους από σιιτικές πολιτοφυλακές ή και από δυνάμεις των Κούρδων Πεσμεργκά, στα σύνορα με την αυτόνομη κουρδική περιοχή. Παράλληλα, το ISIS φροντίζει να αποθαρρύνει, με τρομοκρατικές πρακτικές, οποιαδήποτε ανταρσία στις περιοχές που ελέγχει. Οταν μια σουνιτική φυλή στην επαρχία Ανμπάρ εξεγέρθηκε για να βοηθήσει τον κυβερνητικό στρατό, το ISIS τους κατέστειλε διά πυρός και σιδήρου, εξοντώνοντας 181 μέλη της φυλής μέσα σε λίγες ημέρες».

Ο ρόλος της Τουρκίας και των Σαουδαράβων
«Κομβικός» ήταν κατά τον Πάτρικ Κόκμπερν ο ρόλος των αραβικών κρατών του Κόλπου και της Τουρκίας στη δημιουργία του ISIS.«Από τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και το Κουβέιτ προέρχονταν τα χρήματα και τα όπλα, ενώ η Τουρκία βοήθησε καθοριστικά κρατώντας ανοιχτά τα σύνορα για να μπαινοβγαίνουν τζιχαντιστές, αντίπαλοι του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία.Οταν ξέσπασε, το 2011, το κίνημα εναντίον του Ασαντ, επρόκειτο για μια γνήσια λαϊκή, δημοκρατική εξέγερση. Ωστόσο, τα σουνιτικά κράτη που επενέβησαν έγειραν από την αρχή την πλάστιγγα στην πλευρά των τζιχαντιστών, μεταξύ των οποίων και το ISIS.Σήμερα, οι χώρες αυτές, αλλά και η Ουάσιγκτον, μιλάνε περί μετριοπαθούς συριακής αντιπολίτευσης, ως τρίτης δύναμης, εχθρικής, υποτίθεται, τόσο εναντίον του Ασαντ όσο και εναντίον των τζιχαντιστών. Πρόκειται για μύθο. Η λεγόμενη “μετριοπαθής αντιπολίτευση” έχει κάποια παρουσία μόνο γύρω από τη Δαμασκό, ενώ στην υπόλοιπη χώρα είναι ανύπαρκτη. Αφήστε που αυτή η “μετριοπαθής αντιπολίτευση” συμμαχεί με το Μέτωπο Νούσρα, δηλαδή το επίσημο συριακό τμήμα της Αλ Κάιντα».