Του Σάββα Ιακωβίδη-Ισραηλινός καθηγητής καταρρίπτει ακόμα μια φαντασίωση της Λευκωσίας
Σημαντική ανάλυση από τον Σλόμο Αβινέρι, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών
στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και πρώην Γενικό Διευθυντή του
Υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ, για τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην
Ανατολική Μεσόγειο.
Η ΣΧΕΣΗ Ισραήλ-Τουρκίας εδράζεται στη real politik και σε στρατηγικά συμφέροντα
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επέμεινε εκτενώς σε όσα συμβαίνουν σε αραβικές χώρες τα τρία τελευταία χρόνια, μετά την εκδήλωση της λεγόμενης «αραβικής άνοιξης» που έχει μετατραπεί σε σκληρό «αραβικό χειμώνα», με απρόβλεπτες προεκτάσεις
Στις πόρτες της Ιερουσαλήμ συνετρίβη ακόμα μια κυπριακή φαντασίωση: Ότι, δήθεν, η Κύπρος, κατά τους ισχυρισμούς κυβερνητικών, κομματικών και άλλων επισήμων, είναι το κλειδί του Ισραήλ για τη συνεργασία του με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια τέτοια πολιτική αστειότητα αγνοεί το πολιτικό, διπλωματικό, στρατιωτικό και τεχνολογικό, καθώς και το γεωπολιτικό ανάστημα της φίλης χώρας, και υποβαθμίζει άγαρμπα τις δυνατότητές της να ασκεί η ίδια την εξωτερική πολιτική της χωρίς… κυπριακά δεκανίκια. Την ανώμαλη αυτή προσγείωση, σε όσους νομίζουν ότι η Κύπρος είναι… υπερδύναμη της περιοχής της Αν. Μεσογείου, έκανε με ευγενικό αλλ’ ευθύ και ξερό τρόπο ο Σλόμο Αβινέρι, διαπρεπής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και πρώην Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ.
Ο Σλόμο Αβινέρι, διεθνώς γνωστός και περιοδεύων καθηγητής σε πολλά ξένα Πανεπιστήμια, ήταν προσκαλεσμένος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, με την ευκαιρία της 21ης επετείου από της ιδρύσεώς του, τον Απρίλιο του 1993. Η σεμνή πλην περιεκτική σε ουσία και σημασία εκδήλωση έγινε στις 4 τρέχοντος στο Παν/μιο Λευκωσίας. Ο καθηγητής Αβινέρι, με ευφράδεια αλλά με επιστημονική και ακαδημαϊκή εμβρίθεια έκανε μια βαθύτατα κατατοπιστική ανάλυση του πολιτικού και γεωπολιτικού ορίζοντα, από τη Μ. Ανατολή μέχρι τη Ρωσία και από την Αν. Μεσόγειο μέχρι την Ευρώπη και την Ουκρανία. Χωρίς να παραγνωρίσει αλλά και με αναλυτική λεπτομέρεια εξήγησε όσα συνταράζουν τον αραβικό κόσμο και ποιες είναι οι επιπτώσεις των εξελίξεων στην περιοχή, στις περιφερειακές και διεθνείς σχέσεις, σε συνάρτηση προς το Ισραήλ, την Κύπρο, την Τουρκία και την Ελλάδα.
Ισλαμική Τουρκία
Ο καθηγητής Αβινέρι εξ αρχής επισήμανε πως κοινές αξίες, ιδεώδη και δημοκρατικά πολιτεύματα χαρακτηρίζουν τις τρεις φιλικές χώρες -Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα- παρά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δύο τελευταίες. Το ίδιο δεν μπορεί να λεχθεί για την Τουρκία, η οποία διακηρύσσει ότι είναι δημοκρατία, όμως γλιστρά αργά αλλά με σταθερά βήματα προς το Ισλάμ. Ο καθηγητής Αβινέρι διερωτήθηκε αν συμβιβάζεται η δημοκρατία με το Ισλάμ και παρατήρησε πως όσα διαδραματίστηκαν τους τελευταίους μήνες στην Τουρκία δεν εμπνέουν αισιοδοξία. Η χώρα, επισήμανε, ακολουθεί ένα νεο-συντηρητικό δρόμο, ενώ η πολιτική Ερντογάν προκαλεί ανησυχίες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Να σημειώσουμε εδώ δύο στοιχεία. Πρώτον, ότι πολλές δεξαμενές σκέψεις και σοβαρά ΜΜΕ στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ θεωρούν ότι η Τουρκία στρέφεται περισσότερο προς Ανατολάς (και το Ισλάμ) παρά προς τη Δύση και τη δημοκρατία. Αμερικανοί αναλυτές, κυρίως, εκτιμούν ότι η Τουρκία δεν είναι πια ένας φερέγγυος και σοβαρός σύμμαχος, έστω και αν ο Πρόεδρος Ομπάμα επιμένει να διατηρεί καλές σχέσεις με την Τουρκία, για ευνόητους λόγους. Δεύτερον, η εμφανής στροφή της Τουρκίας προς ισλαμικές πρακτικές ανησυχεί έντονα το Ισραήλ, που δεν θα ήθελε ακόμα μια μελλοντική φονταμενταλιστική Τουρκία στην περιοχή.
Η «αραβική άνοιξη»
Ο καθηγητής Αβινέρι επέμεινε εκτενώς σε όσα συμβαίνουν σε αραβικές χώρες τα τρία τελευταία χρόνια, μετά την εκδήλωση της λεγόμενης «αραβικής άνοιξης», που έχει μετατραπεί σε σκληρό «αραβικό χειμώνα» με απρόβλεπτες προεκτάσεις. Σε αντιδιαστολή, είπε, προς τις πρώην κομμουνιστικές χώρες που, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, πέρασαν σχετικά ομαλά από τον κομμουνιστικό αυταρχισμό σε δημοκρατικά καθεστώτα, στις αραβικές χώρες δεν συνέβη κάτι παρόμοιο. Δηλαδή, από τα 20 αραβικά καθεστώτα κατέρρευσαν μόνο 3-4. Στην Τυνησία, στη Λιβύη, στην Αίγυπτο, ενώ στη Συρία και στην Υεμένη τα καθεστώτα αντέχουν.
Η εξήγηση είναι απλή αλλά διδακτική: Οι πρώην κομμουνιστικές χώρες, πριν υποταγούν στον κομμουνισμό, είχαν δημοκρατικά καθεστώτα και, κυρίως, οι λαοί τους ήταν διαποτισμένοι με μακρά πολιτική παιδεία. Ο εκδημοκρατισμός τους, όπως ακόμα και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, έγινε σχεδόν ομαλά και επέστρεψαν σε δημοκρατικές πρακτικές. Το ίδιο δεν συνέβη σε αραβικές χώρες, επειδή αυτές διοικούνται από αυταρχικά, δικτατορικά ή θεοκρατικά καθεστώτα. Μερικά από αυτά κατέρρευσαν υπό την πίεση διαδηλώσεων των λαϊκών μαζών, όμως δεν οδήγησαν σε εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής αλλά σε εξίσου χειρότερα, νέα αυταρχικά ή και στρατιωτικά καθεστώτα, που επιχειρούν ανεπιτυχώς να τιθασεύσουν το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χάος.
Βασιλιάδες και σεΐχηδες
Η «άνοιξη» δεν ήρθε σε άλλα αραβικά κράτη, όπως π.χ. στη Σαουδική Αραβία, στα εμιράτα και σεϊχάτα του Κόλπου, επειδή αυτά μερίμνησαν να ξοδέψουν εκατομμύρια για να ικανοποιήσουν τους πολίτες τους και να σιγήσουν πιθανές αντιδράσεις τους ή προσπάθειά τους να μιμηθούν τις εξεγέρσεις σε άλλες αραβικές χώρες. Αυτά τα καθεστώτα είναι αυταρχικά, μοναρχικά και θεοκρατικά, παρά τον πλούτο τους, ή σε αρκετά από αυτά επιβλήθηκαν στρατιωτικές δικτατορίες. Αυτά τα καθεστώτα, όσο και αν φαίνεται παράξενο, έχουν πολιτική νομιμοποίηση, που προήλθε από αμφισβητούμενες μεν αλλά διεξαχθείσες εκλογές. Σε αντίθεση με τα νέα καθεστώτα στην Τυνησία, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη.
Οι βασιλιάδες και οι σεΐχηδες-εμίρηδες έχουν νομιμοποίηση. Δεν αμφισβητούνται στη διακυβέρνηση των χωρών και των σεϊχάτων-εμιράτων τους. Το καθεστώς στην Αλγερία έχει νομιμοποίηση επειδή προήλθε από το Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης (FNL), που είχε αγωνιστεί κατά των Γάλλων. Επίσης, οι βασιλιάδες στο Μαρόκο και στην Ιορδανία έχουν νομιμοποίηση εξαιτίας της ιδιάζουσας μορφής του καθεστώτος τους: Βασιλευόμενος αυταρχισμός. Όπως ο καθηγητής Αβινέρι υπογράμμισε, καθεστώτα με νομιμοποίηση μπορούν πιο εύκολα να χειριστούν τους λαούς τους και τα προβλήματά τους παρά στρατιωτικές δικτατορίες.
Οι δυνάμεις της Αιγύπτου
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι έκανε ειδική ανάλυση της κατάστασης στην Αίγυπτο, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Μουμπάρακ. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, έτυχε σε μια μέρα να διαδηλώνουν 30 εκατομμύρια πολίτες, πράγμα που δεν συνέβη πουθενά στον κόσμο. Στην Αίγυπτο, ανέκαθεν, συγκρούονται δύο δυνάμεις. Ο στρατός και η Μουσουλμανική Αδελφότητα.
Ο στρατός είναι η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη της χώρας. Έχει ταυτιστεί με την ιστορία και την ύπαρξη της Αιγύπτου από την εποχή του ηγέτη της αιγυπτιακής επανάστασης Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Είναι η δύναμη που εγγυόταν την ασφάλεια και την επιβίωση της Αιγύπτου. Μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ, ο στρατός κράτησε αποστάσεις και παρακολουθούσε τις εξελίξεις.
Η άνοδος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην εξουσία, με επικεφαλής τον Μόρσι, αποκάλυψε ένα άλλο πρόσωπο της Αδελφότητας, πέραν εκείνου της κοινωνικής προσφοράς και της βοήθειας εκεί που το κράτος αδυνατούσε να παρέμβει. Η διαφθορά και η πολιτική ανεπάρκεια επέτρεψαν στον στρατό να επέμβει και να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα, εγκαθιδρύοντας ουσιαστικά μια νέα στρατιωτική δικτατορία.
Ποιο θα είναι το μέλλον της Αιγύπτου, που βυθίζεται σε βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση; Ο καθηγητής Αβινέρι δηλώνει πως δεν γνωρίζει και εκφράζει την απαισιοδοξία του όσον αφορά πιθανότητα εκδημοκρατισμού της χώρας.
Η σημασία της ιστορίας
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επισημαίνει δύο ύψιστης σημασίας δεδομένα στην προσπάθεια κατανόησης όσων συμβαίνουν ή θα συμβούν στη Μέση Ανατολή. Το πρώτο είναι η αυθαίρετη χάραξη των συνόρων των χωρών της περιοχής. Αυτά ήταν αποτέλεσμα της συμφωνίας των Υπουργών Εξωτερικών της Βρετανίας και της Γαλλίας, τότε αποικιακών δυνάμεων, με την έγκριση της Ρωσίας. Οι Sykes και Picot υπέγραψαν μυστική συμφωνία (16/5/1916), γνωστή και ως Συμφωνία της Μικράς Ασίας, με στόχο των καθορισμό σφαιρών επιρροής των τριών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τα σύνορα, όπως χαράχτηκαν από τους Sykes και Picot, αγνόησαν πλήρως την ιστορία, τους πληθυσμούς, τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις των λαών που κατοικούν στην περιοχή. Για να αντιληφθούμε τι συμβαίνει στον αραβικό κόσμο, είπε ο καθηγητής Αβινέρι, πρέπει να κατανοήσουμε την ιστορία που δεν έχει καμία σχέση με τον δυτικό τρόπο ανάγνωσης και αντίληψής της. Προπάντων, όταν εισάγεις δημοκρατικές διαδικασίες σε πολυεθνικά και πολυφυλετικά κράτη αυτή είναι η καλύτερη συνταγή για δημιουργία κρίσεων. Γι’ αυτό και απέτυχε το όραμα του Προέδρου Μπους Τζούνιορ για τη δημιουργία της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Ισραήλ-Τουρκία
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επέμεινε ιδιαίτερα στις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία, ειδικά μετά το επεισόδιο με το «Μαβί Μαρμαρά». Υπέδειξε πως οι σχέσεις των δύο χωρών, παρά την ψυχρότητα και την κρίση που διέρχονται, εδράζονται σε στρατηγικά συμφέροντα. Η όποια σχέση των δύο χωρών εδράζεται στη real politik, σε αμυντική και σε συνεργασία μυστικών υπηρεσιών αν και αυτή, επίσης, πάσχει εξαιτίας της τουρκικής αφερεγγυότητας και στρεψοδικίας. Όμως, η Τουρκία επιδιώκει να αναδειχθεί σε υπερδύναμη νερού, σε μια περιοχή που υποφέρει από έλλειψή του ή από παρατεταμένες ανομβρίες. Το Ισραήλ, σε αυτόν τον τομέα, έχει ανάγκη νερού.
Το Ισραήλ δεν ξεχνά την οθωμανική κατοχή της περιοχής και την έχθρα των Αράβων -και όσων Εβραίων ζούσαν τότε- κατά των Οθωμανών. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στη λεκάνη της Λεβαντίνης και η λειτουργία ισραηλινών θαλασσοτεμαχίων αναδιατάσσει τον γεωπολιτικό χάρτη. Το Ισραήλ έγινε ενεργειακή δύναμη και προμηθευτής φυσικού αερίου. Ισραηλινές εταιρείες υπέγραψαν συμφωνίες για προμήθεια φυσικού αερίου προς την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή, ενώ είχαν συνομιλίες και με τουρκικούς κολοσσούς. Πολλά δημοσιεύματα στον αμερικανικό, ισραηλινό και ευρωπαϊκό Τύπο, όπως και στον τουρκικό, υποβάλλουν ότι στο Ισραήλ συμφέρει να συνεργασθεί με την Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την ουκρανική κρίση και την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Το ρωσικό παράδειγμα
Ο καθηγητής Αβινέρι αναφέρθηκε και στη Ρωσία, ως έναν από τους σημαντικότερους δρώντες στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα εξαιτίας της συριακής κρίσης και των υδρογονανθράκων. Υποστήριξε πως στη χώρα αυτή λειτουργεί ένα νεο-αυταρχικό πολιτικό σύστημα, που εστιάζεται γύρω από έναν ισχυρό ηγέτη. Ενώ, δηλαδή, οι πρώην κομμουνιστικές χώρες είχαν δημοκρατικό παρελθόν, που καταλύθηκε με την επιβολή του κομμουνισμού, και πλουραλιστικό πολιτικό σύστημα και κοινωνία, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη Ρωσία.
Η χώρα αυτή, επισήμανε ο καθηγητής Αβινέρι, ποτέ δεν είχε μια ισχυρή κοινωνία. Αντίθετα, είχε ένα αυταρχικό αυτοκρατορικό παρελθόν, γύρω από το οποίο λειτουργούσε η τσαρική Ρωσία. Πρόκειται για ρωσική παράδοση που στηρίζεται στο αυτοκρατορικό μεγαλείο της χώρας. Οι Ρώσοι προτιμούν και τιμούν έναν ισχυρό ηγέτη, όπως π.χ. παλαιότερα ο Μέγας Πέτρος και σήμερα ο Πρόεδρος Πούτιν, ο οποίος στο γραφείο του έχει αναρτημένη φωτογραφία εκείνου του διαπρεπούς μεταρρυθμιστή. Ο Πούτιν τρέφει αυτοκρατορικά όνειρα και επιδιώκει να ανασυστήσει την ισχύ της Ρωσίας, ενώ ήδη αμφισβητεί την κλονισθείσα πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ.
Κύπρος-Ισραήλ
Ο καθηγητής Αβινέρι δεν αναφέρθηκε επί μακρόν στις καλά γνωστές, στενές και πολύ φιλικές σχέσεις της χώρας του με την Κύπρο. Απλώς υπογράμμισε την αγαστή και πολύ σημαντική συνεργασία των δύο χωρών, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, ειδικά από την εποχή του Προέδρου Κληρίδη, που έβαλε τα θεμέλια, συνεχίστηκε εργωδώς επί εποχής Τάσσου, με την εντυπωσιακή συμβολή του πρέσβη Τ. Τζιωνή και ακολούθως επί Δ. Χριστόφια και σήμερα επί Ν. Αναστασιάδη.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ο καθηγητής Αβινέρι υπέδειξε ξεκάθαρα ότι η Κύπρος δεν είναι κλειδί στις σχέσεις του Ισραήλ με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ισραήλ γνωρίζει πάρα πολύ καλά να υπερασπίζει στα συμφέροντά του και οι σχέσεις του με την ΕΕ είναι στενές και λειτουργικές. Οι Ισραηλινοί ενδιαφέρονται και αγαπούν να επισκέπτονται την Κύπρο ως τουρίστες, έχουν συναλλαγές σε πολλούς τομείς και πρόσφατα αναπτύσσουν ενδιαφέρον για συνεργασία μετά την ανακάλυψη φυσικού αερίου στα θαλασσοτεμάχιά τους.
Όμως, μετά την έναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό, πρώτον, φαίνεται να αναμένουν την όποια έκβασή τους για να εμπλακούν. Και, δεύτερον, ενδιαφέρονται για το είδος της λύσης που πιθανόν να συμφωνηθεί. Ήδη από καιρό, από ισραηλινής πλευράς φαίνεται να διαμηνύθηκε προς τη Λευκωσία ότι το Ισραήλ θα αντιμετώπιζε με έκδηλη ανησυχία μια μελλοντική λύση, στην οποία η Τουρκία θα είχε οποιονδήποτε ρόλο, εγγυητικό, στρατιωτικό ή άλλο.
http://www.sigmalive.com/simerini/politics/120958
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επέμεινε εκτενώς σε όσα συμβαίνουν σε αραβικές χώρες τα τρία τελευταία χρόνια, μετά την εκδήλωση της λεγόμενης «αραβικής άνοιξης» που έχει μετατραπεί σε σκληρό «αραβικό χειμώνα», με απρόβλεπτες προεκτάσεις
Στις πόρτες της Ιερουσαλήμ συνετρίβη ακόμα μια κυπριακή φαντασίωση: Ότι, δήθεν, η Κύπρος, κατά τους ισχυρισμούς κυβερνητικών, κομματικών και άλλων επισήμων, είναι το κλειδί του Ισραήλ για τη συνεργασία του με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια τέτοια πολιτική αστειότητα αγνοεί το πολιτικό, διπλωματικό, στρατιωτικό και τεχνολογικό, καθώς και το γεωπολιτικό ανάστημα της φίλης χώρας, και υποβαθμίζει άγαρμπα τις δυνατότητές της να ασκεί η ίδια την εξωτερική πολιτική της χωρίς… κυπριακά δεκανίκια. Την ανώμαλη αυτή προσγείωση, σε όσους νομίζουν ότι η Κύπρος είναι… υπερδύναμη της περιοχής της Αν. Μεσογείου, έκανε με ευγενικό αλλ’ ευθύ και ξερό τρόπο ο Σλόμο Αβινέρι, διαπρεπής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και πρώην Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ.
Ο Σλόμο Αβινέρι, διεθνώς γνωστός και περιοδεύων καθηγητής σε πολλά ξένα Πανεπιστήμια, ήταν προσκαλεσμένος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, με την ευκαιρία της 21ης επετείου από της ιδρύσεώς του, τον Απρίλιο του 1993. Η σεμνή πλην περιεκτική σε ουσία και σημασία εκδήλωση έγινε στις 4 τρέχοντος στο Παν/μιο Λευκωσίας. Ο καθηγητής Αβινέρι, με ευφράδεια αλλά με επιστημονική και ακαδημαϊκή εμβρίθεια έκανε μια βαθύτατα κατατοπιστική ανάλυση του πολιτικού και γεωπολιτικού ορίζοντα, από τη Μ. Ανατολή μέχρι τη Ρωσία και από την Αν. Μεσόγειο μέχρι την Ευρώπη και την Ουκρανία. Χωρίς να παραγνωρίσει αλλά και με αναλυτική λεπτομέρεια εξήγησε όσα συνταράζουν τον αραβικό κόσμο και ποιες είναι οι επιπτώσεις των εξελίξεων στην περιοχή, στις περιφερειακές και διεθνείς σχέσεις, σε συνάρτηση προς το Ισραήλ, την Κύπρο, την Τουρκία και την Ελλάδα.
Ισλαμική Τουρκία
Ο καθηγητής Αβινέρι εξ αρχής επισήμανε πως κοινές αξίες, ιδεώδη και δημοκρατικά πολιτεύματα χαρακτηρίζουν τις τρεις φιλικές χώρες -Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα- παρά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δύο τελευταίες. Το ίδιο δεν μπορεί να λεχθεί για την Τουρκία, η οποία διακηρύσσει ότι είναι δημοκρατία, όμως γλιστρά αργά αλλά με σταθερά βήματα προς το Ισλάμ. Ο καθηγητής Αβινέρι διερωτήθηκε αν συμβιβάζεται η δημοκρατία με το Ισλάμ και παρατήρησε πως όσα διαδραματίστηκαν τους τελευταίους μήνες στην Τουρκία δεν εμπνέουν αισιοδοξία. Η χώρα, επισήμανε, ακολουθεί ένα νεο-συντηρητικό δρόμο, ενώ η πολιτική Ερντογάν προκαλεί ανησυχίες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Να σημειώσουμε εδώ δύο στοιχεία. Πρώτον, ότι πολλές δεξαμενές σκέψεις και σοβαρά ΜΜΕ στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ θεωρούν ότι η Τουρκία στρέφεται περισσότερο προς Ανατολάς (και το Ισλάμ) παρά προς τη Δύση και τη δημοκρατία. Αμερικανοί αναλυτές, κυρίως, εκτιμούν ότι η Τουρκία δεν είναι πια ένας φερέγγυος και σοβαρός σύμμαχος, έστω και αν ο Πρόεδρος Ομπάμα επιμένει να διατηρεί καλές σχέσεις με την Τουρκία, για ευνόητους λόγους. Δεύτερον, η εμφανής στροφή της Τουρκίας προς ισλαμικές πρακτικές ανησυχεί έντονα το Ισραήλ, που δεν θα ήθελε ακόμα μια μελλοντική φονταμενταλιστική Τουρκία στην περιοχή.
Η «αραβική άνοιξη»
Ο καθηγητής Αβινέρι επέμεινε εκτενώς σε όσα συμβαίνουν σε αραβικές χώρες τα τρία τελευταία χρόνια, μετά την εκδήλωση της λεγόμενης «αραβικής άνοιξης», που έχει μετατραπεί σε σκληρό «αραβικό χειμώνα» με απρόβλεπτες προεκτάσεις. Σε αντιδιαστολή, είπε, προς τις πρώην κομμουνιστικές χώρες που, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, πέρασαν σχετικά ομαλά από τον κομμουνιστικό αυταρχισμό σε δημοκρατικά καθεστώτα, στις αραβικές χώρες δεν συνέβη κάτι παρόμοιο. Δηλαδή, από τα 20 αραβικά καθεστώτα κατέρρευσαν μόνο 3-4. Στην Τυνησία, στη Λιβύη, στην Αίγυπτο, ενώ στη Συρία και στην Υεμένη τα καθεστώτα αντέχουν.
Η εξήγηση είναι απλή αλλά διδακτική: Οι πρώην κομμουνιστικές χώρες, πριν υποταγούν στον κομμουνισμό, είχαν δημοκρατικά καθεστώτα και, κυρίως, οι λαοί τους ήταν διαποτισμένοι με μακρά πολιτική παιδεία. Ο εκδημοκρατισμός τους, όπως ακόμα και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, έγινε σχεδόν ομαλά και επέστρεψαν σε δημοκρατικές πρακτικές. Το ίδιο δεν συνέβη σε αραβικές χώρες, επειδή αυτές διοικούνται από αυταρχικά, δικτατορικά ή θεοκρατικά καθεστώτα. Μερικά από αυτά κατέρρευσαν υπό την πίεση διαδηλώσεων των λαϊκών μαζών, όμως δεν οδήγησαν σε εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής αλλά σε εξίσου χειρότερα, νέα αυταρχικά ή και στρατιωτικά καθεστώτα, που επιχειρούν ανεπιτυχώς να τιθασεύσουν το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χάος.
Βασιλιάδες και σεΐχηδες
Η «άνοιξη» δεν ήρθε σε άλλα αραβικά κράτη, όπως π.χ. στη Σαουδική Αραβία, στα εμιράτα και σεϊχάτα του Κόλπου, επειδή αυτά μερίμνησαν να ξοδέψουν εκατομμύρια για να ικανοποιήσουν τους πολίτες τους και να σιγήσουν πιθανές αντιδράσεις τους ή προσπάθειά τους να μιμηθούν τις εξεγέρσεις σε άλλες αραβικές χώρες. Αυτά τα καθεστώτα είναι αυταρχικά, μοναρχικά και θεοκρατικά, παρά τον πλούτο τους, ή σε αρκετά από αυτά επιβλήθηκαν στρατιωτικές δικτατορίες. Αυτά τα καθεστώτα, όσο και αν φαίνεται παράξενο, έχουν πολιτική νομιμοποίηση, που προήλθε από αμφισβητούμενες μεν αλλά διεξαχθείσες εκλογές. Σε αντίθεση με τα νέα καθεστώτα στην Τυνησία, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη.
Οι βασιλιάδες και οι σεΐχηδες-εμίρηδες έχουν νομιμοποίηση. Δεν αμφισβητούνται στη διακυβέρνηση των χωρών και των σεϊχάτων-εμιράτων τους. Το καθεστώς στην Αλγερία έχει νομιμοποίηση επειδή προήλθε από το Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης (FNL), που είχε αγωνιστεί κατά των Γάλλων. Επίσης, οι βασιλιάδες στο Μαρόκο και στην Ιορδανία έχουν νομιμοποίηση εξαιτίας της ιδιάζουσας μορφής του καθεστώτος τους: Βασιλευόμενος αυταρχισμός. Όπως ο καθηγητής Αβινέρι υπογράμμισε, καθεστώτα με νομιμοποίηση μπορούν πιο εύκολα να χειριστούν τους λαούς τους και τα προβλήματά τους παρά στρατιωτικές δικτατορίες.
Οι δυνάμεις της Αιγύπτου
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι έκανε ειδική ανάλυση της κατάστασης στην Αίγυπτο, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Μουμπάρακ. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, έτυχε σε μια μέρα να διαδηλώνουν 30 εκατομμύρια πολίτες, πράγμα που δεν συνέβη πουθενά στον κόσμο. Στην Αίγυπτο, ανέκαθεν, συγκρούονται δύο δυνάμεις. Ο στρατός και η Μουσουλμανική Αδελφότητα.
Ο στρατός είναι η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη της χώρας. Έχει ταυτιστεί με την ιστορία και την ύπαρξη της Αιγύπτου από την εποχή του ηγέτη της αιγυπτιακής επανάστασης Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Είναι η δύναμη που εγγυόταν την ασφάλεια και την επιβίωση της Αιγύπτου. Μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ, ο στρατός κράτησε αποστάσεις και παρακολουθούσε τις εξελίξεις.
Η άνοδος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην εξουσία, με επικεφαλής τον Μόρσι, αποκάλυψε ένα άλλο πρόσωπο της Αδελφότητας, πέραν εκείνου της κοινωνικής προσφοράς και της βοήθειας εκεί που το κράτος αδυνατούσε να παρέμβει. Η διαφθορά και η πολιτική ανεπάρκεια επέτρεψαν στον στρατό να επέμβει και να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα, εγκαθιδρύοντας ουσιαστικά μια νέα στρατιωτική δικτατορία.
Ποιο θα είναι το μέλλον της Αιγύπτου, που βυθίζεται σε βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση; Ο καθηγητής Αβινέρι δηλώνει πως δεν γνωρίζει και εκφράζει την απαισιοδοξία του όσον αφορά πιθανότητα εκδημοκρατισμού της χώρας.
Η σημασία της ιστορίας
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επισημαίνει δύο ύψιστης σημασίας δεδομένα στην προσπάθεια κατανόησης όσων συμβαίνουν ή θα συμβούν στη Μέση Ανατολή. Το πρώτο είναι η αυθαίρετη χάραξη των συνόρων των χωρών της περιοχής. Αυτά ήταν αποτέλεσμα της συμφωνίας των Υπουργών Εξωτερικών της Βρετανίας και της Γαλλίας, τότε αποικιακών δυνάμεων, με την έγκριση της Ρωσίας. Οι Sykes και Picot υπέγραψαν μυστική συμφωνία (16/5/1916), γνωστή και ως Συμφωνία της Μικράς Ασίας, με στόχο των καθορισμό σφαιρών επιρροής των τριών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τα σύνορα, όπως χαράχτηκαν από τους Sykes και Picot, αγνόησαν πλήρως την ιστορία, τους πληθυσμούς, τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις των λαών που κατοικούν στην περιοχή. Για να αντιληφθούμε τι συμβαίνει στον αραβικό κόσμο, είπε ο καθηγητής Αβινέρι, πρέπει να κατανοήσουμε την ιστορία που δεν έχει καμία σχέση με τον δυτικό τρόπο ανάγνωσης και αντίληψής της. Προπάντων, όταν εισάγεις δημοκρατικές διαδικασίες σε πολυεθνικά και πολυφυλετικά κράτη αυτή είναι η καλύτερη συνταγή για δημιουργία κρίσεων. Γι’ αυτό και απέτυχε το όραμα του Προέδρου Μπους Τζούνιορ για τη δημιουργία της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Ισραήλ-Τουρκία
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αβινέρι επέμεινε ιδιαίτερα στις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία, ειδικά μετά το επεισόδιο με το «Μαβί Μαρμαρά». Υπέδειξε πως οι σχέσεις των δύο χωρών, παρά την ψυχρότητα και την κρίση που διέρχονται, εδράζονται σε στρατηγικά συμφέροντα. Η όποια σχέση των δύο χωρών εδράζεται στη real politik, σε αμυντική και σε συνεργασία μυστικών υπηρεσιών αν και αυτή, επίσης, πάσχει εξαιτίας της τουρκικής αφερεγγυότητας και στρεψοδικίας. Όμως, η Τουρκία επιδιώκει να αναδειχθεί σε υπερδύναμη νερού, σε μια περιοχή που υποφέρει από έλλειψή του ή από παρατεταμένες ανομβρίες. Το Ισραήλ, σε αυτόν τον τομέα, έχει ανάγκη νερού.
Το Ισραήλ δεν ξεχνά την οθωμανική κατοχή της περιοχής και την έχθρα των Αράβων -και όσων Εβραίων ζούσαν τότε- κατά των Οθωμανών. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στη λεκάνη της Λεβαντίνης και η λειτουργία ισραηλινών θαλασσοτεμαχίων αναδιατάσσει τον γεωπολιτικό χάρτη. Το Ισραήλ έγινε ενεργειακή δύναμη και προμηθευτής φυσικού αερίου. Ισραηλινές εταιρείες υπέγραψαν συμφωνίες για προμήθεια φυσικού αερίου προς την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή, ενώ είχαν συνομιλίες και με τουρκικούς κολοσσούς. Πολλά δημοσιεύματα στον αμερικανικό, ισραηλινό και ευρωπαϊκό Τύπο, όπως και στον τουρκικό, υποβάλλουν ότι στο Ισραήλ συμφέρει να συνεργασθεί με την Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την ουκρανική κρίση και την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Το ρωσικό παράδειγμα
Ο καθηγητής Αβινέρι αναφέρθηκε και στη Ρωσία, ως έναν από τους σημαντικότερους δρώντες στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα εξαιτίας της συριακής κρίσης και των υδρογονανθράκων. Υποστήριξε πως στη χώρα αυτή λειτουργεί ένα νεο-αυταρχικό πολιτικό σύστημα, που εστιάζεται γύρω από έναν ισχυρό ηγέτη. Ενώ, δηλαδή, οι πρώην κομμουνιστικές χώρες είχαν δημοκρατικό παρελθόν, που καταλύθηκε με την επιβολή του κομμουνισμού, και πλουραλιστικό πολιτικό σύστημα και κοινωνία, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη Ρωσία.
Η χώρα αυτή, επισήμανε ο καθηγητής Αβινέρι, ποτέ δεν είχε μια ισχυρή κοινωνία. Αντίθετα, είχε ένα αυταρχικό αυτοκρατορικό παρελθόν, γύρω από το οποίο λειτουργούσε η τσαρική Ρωσία. Πρόκειται για ρωσική παράδοση που στηρίζεται στο αυτοκρατορικό μεγαλείο της χώρας. Οι Ρώσοι προτιμούν και τιμούν έναν ισχυρό ηγέτη, όπως π.χ. παλαιότερα ο Μέγας Πέτρος και σήμερα ο Πρόεδρος Πούτιν, ο οποίος στο γραφείο του έχει αναρτημένη φωτογραφία εκείνου του διαπρεπούς μεταρρυθμιστή. Ο Πούτιν τρέφει αυτοκρατορικά όνειρα και επιδιώκει να ανασυστήσει την ισχύ της Ρωσίας, ενώ ήδη αμφισβητεί την κλονισθείσα πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ.
Κύπρος-Ισραήλ
Ο καθηγητής Αβινέρι δεν αναφέρθηκε επί μακρόν στις καλά γνωστές, στενές και πολύ φιλικές σχέσεις της χώρας του με την Κύπρο. Απλώς υπογράμμισε την αγαστή και πολύ σημαντική συνεργασία των δύο χωρών, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, ειδικά από την εποχή του Προέδρου Κληρίδη, που έβαλε τα θεμέλια, συνεχίστηκε εργωδώς επί εποχής Τάσσου, με την εντυπωσιακή συμβολή του πρέσβη Τ. Τζιωνή και ακολούθως επί Δ. Χριστόφια και σήμερα επί Ν. Αναστασιάδη.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ο καθηγητής Αβινέρι υπέδειξε ξεκάθαρα ότι η Κύπρος δεν είναι κλειδί στις σχέσεις του Ισραήλ με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ισραήλ γνωρίζει πάρα πολύ καλά να υπερασπίζει στα συμφέροντά του και οι σχέσεις του με την ΕΕ είναι στενές και λειτουργικές. Οι Ισραηλινοί ενδιαφέρονται και αγαπούν να επισκέπτονται την Κύπρο ως τουρίστες, έχουν συναλλαγές σε πολλούς τομείς και πρόσφατα αναπτύσσουν ενδιαφέρον για συνεργασία μετά την ανακάλυψη φυσικού αερίου στα θαλασσοτεμάχιά τους.
Όμως, μετά την έναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό, πρώτον, φαίνεται να αναμένουν την όποια έκβασή τους για να εμπλακούν. Και, δεύτερον, ενδιαφέρονται για το είδος της λύσης που πιθανόν να συμφωνηθεί. Ήδη από καιρό, από ισραηλινής πλευράς φαίνεται να διαμηνύθηκε προς τη Λευκωσία ότι το Ισραήλ θα αντιμετώπιζε με έκδηλη ανησυχία μια μελλοντική λύση, στην οποία η Τουρκία θα είχε οποιονδήποτε ρόλο, εγγυητικό, στρατιωτικό ή άλλο.
http://www.sigmalive.com/simerini/politics/120958
