Η
αμοιβαία δυσπιστία ήταν προφανής στα βλέμματα που αντάλλασσαν Πούτιν
και Μέρκελ κατά τη συνάντησή τους στο Κρεμλίνο τον περασμένο Νοέμβριο. Η
Μόσχα στρέφεται πλέον προς νέους συμμάχους, με τον Πρόεδρο Πούτιν να
δηλώνει χθες «ευγνώμων προς όλους αυτούς που κατανοούν τις δράσεις μας
στην Κριμαία» και να κάνει συγκεκριμένη αναφορά στις κυβερνήσεις Κίνας
και Ινδίας, δηλαδή τους βασικούς εταίρους της Ρωσίας στην ομάδα BRICS.Του Χάρη Σαββίδηhsav@pegasus.gr
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα παραβίασε τη δέσμευση αυτή. Για τη Ρωσία ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας είχε και έχει τεράστια στρατηγική σημασία. Ήταν προφανές ότι ούτε σήμερα θα αποδεχόταν την απώλεια της Κριμαίας. Προς το παρόν έχει αποφευχθεί οποιαδήποτε πολεμική κλιμάκωση, με τις εχθροπραξίες να περιορίζονται σε οικονομικό επίπεδο. Τελευταίες πράξεις είναι η εκατέρωθεν επιβολή κυρώσεων σε υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη και η de facto αποπομπή της Ρωσίας από την ομάδα G8.
Κόβεται η γέφυραΟι άμεσες οικονομικές συνέπειες, χωρίς να είναι μη υπολογίσιμες, δεν είναι σημαντικές. Σε συμβολικό επίπεδο, όμως, η ρήξη είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς αφορά τη γέφυρα μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναδυόμενων οικονομιών. Η Ρωσία ανήκε στην G8 αλλά και στην ομάδα BRICS. Με την παγκόσμια κρίση να βρίσκεται στον έβδομο χρόνο της και να εισέρχεται σε κρίσιμη περίοδο, η συνεργασία των αναπτυγμένων με τις αναδυόμενες οικονομίες, όπως εκφράστηκε από την G20, είναι απολύτως απαραίτητη.Η δυναμική της G20 δείχνει όμως να εξαντλείται. Στις τελευταίες Συνόδους Κορυφής οι εντάσεις ήταν συχνές. Αρχικά οι αναδυόμενες οικονομίες παραπονούνταν για την ανατίμηση, που προκαλούσε στα νομίσματά τους η εισροή κεφαλαίων, από εκείνα που τυπώνονταν αφειδώς σε ΗΠΑ, Ιαπωνία και Βρετανία. Τον τελευταίο χρόνο που ξεκίνησε η Fed την επιβράδυνση στην εκτύπωση χρήματος, οι αναδυόμενες οικονομίες παραπονούνται για τις αναταράξεις που προκαλούν αυτά τα κεφάλαια καθώς αποχωρούν.
Η Fed δηλώνει αποφασισμένη να σταματήσει την εκτύπωση δολαρίων, αλλά και να αυξήσει τα επιτόκια σε ορίζοντα δωδεκαμήνου. Οι αναδυόμενες οικονομίες ελπίζουν ότι το κενό θα καλυφθεί από την εκτύπωση κάποιου άλλου από τα ισχυρά νομίσματα και συγκεκριμένα είτε από το γεν είτε από το ευρώ. Όσο κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, οι εντάσεις οξύνονται. Αυτή τη συγκυρία επέλεξε η Κίνα για να υιοθετήσει μια άκρως επιθετική στάση.
Κίνα Με τα τεράστια εμπορικά πλεονάσματα που εμφανίζει η κινεζική οικονομία, το γιουάν είναι νόμισμα που προφανώς θα έπρεπε να ανατιμάται. Την τελευταία δεκαετία, όμως, το κινεζικό νόμισμα ανατιμάται αργά και υπό στενό έλεγχο, έχοντας συνολικά ενισχυθεί περίπου 25%. Η τάση αντιστράφηκε αιφνιδιαστικά τις τελευταίες εβδομάδες, με το γιουάν να χάνει το σύνολο των κερδών του 2013 και να βρίσκεται ήδη σε χαμηλά 13 μηνών.Η απόφαση της Κίνας να διπλασιάσει την επιτρεπόμενη ημερήσια διακύμανση του γιουάν, η ελεγχόμενη υποτίμηση και η απόφαση να επιτραπούν χρεοκοπίες επιχειρήσεων, είναι όλες κινήσεις που ενισχύουν τις διεθνείς οικονομικές εντάσεις. Όλως? τυχαία ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών δήλωσε προχθές ότι και η Μόσχα προτίθεται να αποδεχθεί χρεοκοπίες επιχειρήσεων. Τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία καλούνται να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους στην παγκόσμια οικονομία: Η πρώτη από εργοστάσιο του πλανήτη να μετατραπεί στη μεγαλύτερη αγορά. Η δεύτερη να απεξαρτηθεί από την κατανάλωση των φυσικών της πόρων. Η αξιοποίηση των σχιστολιθικών αποθεμάτων ενέργειας και η σταδιακή στροφή προς ανανεώσιμες πηγές προκαλούν ραγδαίες ανακατατάξεις στον ενεργειακό χάρτη. Οι συνέπειες είναι αμεσότερες στη Μέση Ανατολή, που δείχνει λιγότερο σημαντική. Οι Άραβες σεΐχηδες έχουν προλάβει να συγκεντρώσουν αμύθητα πλούτη και πλέον αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα στην παγκόσμια οικονομία, δια των επενδυτικών κεφαλαίων που ελέγχουν.
Αντίστοιχο ρόλο έχουν οι Ρώσοι ολιγάρχες, μόνο που πίσω τους υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες αλλά και πλέον καταστραμμένες οικονομίες του πλανήτη. Θεωρητικά η Μόσχα θα μπορούσε να αξιοποιήσει τα κεφάλαια από το αέριο και το πετρέλαιο για να δημιουργήσει ένα σύγχρονο παραγωγικό ιστό. Το καθεστώς Πούτιν δεν δείχνει να επιδιώκει κάτι τέτοιο. Περισσότερο συμβατή με τις επιδιώξεις του είναι η καλλιέργεια μιας προνομιακής συμμαχίας με την Κίνα, μέσω της οποίας η Ρωσία θα μπορέσει για μερικές δεκαετίες παραπάνω να υπολογίζει σε σίγουρα έσοδα από τους φυσικούς της πόρους. Ήδη η Gazprom ετοιμάζεται να υπογράψει συμβόλαιο παροχής αερίου στην Κίνα για 30 χρόνια.
Ισορροπίες Η κρίση της Ουκρανίας μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς εμπλέκεται σε ευρύτερες ισορροπίες. Ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Φρανκ-Γουόλτερ Σταϊνμάγιερ παραδέχτηκε ότι με τους συναδέλφους του στην Ε.Ε. έσπευσαν να δημιουργήσουν δεσμούς με την αντιπολίτευση στην Ουκρανία, αλλά καθυστέρησαν πολλοί να αντιληφθούν τα ευρύτερα γεωπολιτικά ζητήματα που προέκυπταν.
Υπό αυτή την οπτική γωνία η κρίση της Ουκρανίας θυμίζει περισσότερο την περίοδο πριν από ένα αιώνα, όταν ξεσπούσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Είχαν προηγηθεί δεκαετίες με τις γεωπολιτικές ισορροπίες να γίνονται όλο και πιο ευαίσθητες. Οι αναλυτές προειδοποιούσαν για το ξέσπασμα ενός μεγάλου πολέμου, με πιο γνωστή περίπτωση τη μελέτη του Άγγλου Τζον Χόμπσον (1902), στην οποία βασίστηκε ο Λένιν το 1917 για να ερμηνεύσει τον πόλεμο ως αποτέλεσμα του ιμπεριαλισμού, ανώτερου σταδίου του καπιταλισμού.
Σε παρόμοια φάση όξυνσης δείχνουν οι αντιφάσεις του σημερινού οικονομικού συστήματος, που μετά από 30 χρόνια κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού μοιάζει όλο και περισσότερο με εκείνο στις αρχές του 20ού αιώνα: Αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες, χρόνια κρίση υπερπαραγωγής και κίνδυνος παρατεταμένου αποπληθωρισμού. Προς το παρόν φαντάζει, βέβαια, απίθανη η κλιμάκωση σε έναν παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά και πριν από 100 χρόνια οι κυβερνήσεις δεν επέλεξαν αυτό που ακολούθησε: Προέκυψε από το τυχαίο γεγονός της δολοφονίας του Αρχιδούκα Φερδινάνδου.
Το τυχαίο Έτσι και σήμερα ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να πυροδοτήσει την ένταση. Οι φασίστες του Σβόμποντα στην κυβέρνηση του Κιέβου θα μπορούσαν να αποδειχθούν η ανεξέλεγκτη δύναμη που θα πυροδοτήσει την κατάσταση. Την Τρίτη, τρεις από τους βουλευτές του Σβόμποντα (στο οποίο ανήκει ο νέος υπουργός Άμυνας και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης) εισέβαλαν μαζί με πλήθος σε τηλεοπτικό σταθμό και επέβαλαν στον διευθυντή να υπογράψει την παραίτησή του.
Ο σταθμός υποστήριζε τον Γιανουκόβιτς και κατηγορείται ότι προβάλλει τις θέσεις της Μόσχας. Η επίθεση δικαιώνει τις ανησυχίες που επικαλείται η Ρωσία, για την τύχη των ρωσόφιλων. Την υπόθεση ερευνά ο γενικός εισαγγελέας που προέρχεται επίσης από τον Σβόμποντα. Το κόμμα διατηρεί από χρόνια δεσμούς με το ναζιστικό NPD στη Γερμανία, ενώ πέρσι τον Απρίλιο ο αρχηγός του συναντήθηκε με τον πρέσβη της Γερμανίας στο Κίεβο. Αντίστοιχες επαφές αξιωματούχων με στελέχη του NPD στη Γερμανία θα ήταν αδιανόητες.
Μπορεί τελικά οι δεσμοί αυτοί να αποδειχθούν ικανοί για να ελεγχθούν οι φασίστες στην Ουκρανία και να αποφευχθεί η κλιμάκωση; Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα γίνει πόλεμος. Πρόκειται όμως για το πρώτο επεισόδιο μιας νέας φάσης της κρίσης, που όλο και περισσότερο ξεφεύγει από τα οικονομικά πλαίσια και μοιάζει με μια συμπυκνωμένη επανάληψη των γεγονότων κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Όταν αντίστοιχες οικονομικές συνθήκες οδήγησαν στον παγκόσμιο πόλεμο, στο κραχ του '29 και στη συνέχεια στον φασισμό και ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο. Ιδανικό θα ήταν αυτή τη φορά να? κόψουμε δρόμο και να περάσουμε απευθείας στη χρυσή μεταπολεμική εποχή. Αλλά μάλλον αυτό δεν γίνεται.
Υπεγράφη το πολιτικό σκέλος της συμφωνίας Ε.Ε. - Ουκρανίας
Ηπιες κυρώσεις, συγκρατημένη νευρικότητα στις αγορές
Νευρικότητα προκάλεσαν στις αγορές της Μόσχας οι νέες κυρώσεις που επέβαλαν ΗΠΑ και Ε.Ε., αλλά και η αναθεώρηση της προοπτικής της ρωσικής οικονομίας σε «αρνητική» από τους οίκους αξιολόγησης S&P και Fitch. Ο Γενικός Δείκτης στο χρηματιστήριο κινήθηκε από την αρχή σε αρνητικό έδαφος, με απώλειες της τάξης του 3%, τις οποίες όμως περιόρισε στη συνέχεια. Περισσότερο φάνηκε να πλήττεται ο τραπεζικός κλάδος, καθώς η Ουάσιγκτον συμπεριέλαβε στις κυρώσεις την Τράπεζα Rossiya, οι πελάτες της οποίας έπαψαν να εξυπηρετούνται από τη Visa και τη Mastercard. Επίσης, ανάμεσα σε αυτούς που δέχθηκαν τις μεγαλύτερες πιέσεις ήταν η εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου Novatek, ο συνιδιοκτήτης της οποίας είναι ταυτόχρονα και μεγαλομέτοχος της Rossiya -αν και ο Βλ. Πούτιν, σε μια κίνηση εντυπωσιασμού, δήλωσε ότι ανοίγει λογαριασμό και θα λαμβάνει τον μισθό του προέδρου μέσω αυτής.
Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι οι αντιδράσεις στις αγορές παραμένουν συγκρατημένες. Οφείλονται δε όχι τόσο στις κυρώσεις που έχουν ήδη επιβληθεί, οι οποίες είναι ήπιες, αλλά στον φόβο μήπως η αντιπαράθεση εξελιχθεί σε ένα γενικευμένο «πόλεμο», ο οποίος θα πλήξει ολόκληρους κλάδους της οικονομίας, πρωτίστως στη Ρωσία αλλά και τη Δύση. Πάντως, αυτό είναι κάτι που -για την ώρα- σίγουρα δεν επιθυμεί η πλειοψηφία των Ευρωπαίων, ούτε όμως και ο Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος αντιμετωπίζει ισχυρότατες πιέσεις από τα γεράκια» για να ακολουθήσει πιο επιθετική στάση.
Οι επιφυλάξεις της Ε.Ε. αναδείχθηκαν και κατά τη Σύνοδο Κορυφής, η οποία πραγματοποιήθηκε το περασμένο διήμερο στις Βρυξέλλες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμφωνία σύνδεσης που υπεγράφη χθες με το Κίεβο αφορά μόνο το πολιτικό σκέλος, ενώ το οικονομικό (και πιο σημαντικό) μετατέθηκε για τον ερχόμενο Ιούνιο -αφήνοντας έτσι ένα περιθώριο για να επιτευχθεί συμβιβασμός. Τον Ιούνιο θα κριθεί και η υπογραφή ανάλογης συμφωνίας με τη Γεωργία και τη Μολδαβία, όπου επίσης η επιρροή και τα συμφέροντα της Ρωσίας είναι πολύ σημαντικά -όπως απέδειξε και ο σύντομος πόλεμος στη Γεωργία, το καλοκαίρι του 2008.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως ισχυρίστηκε ο Ντ. Μεντβέντεφ, η Ουκρανία χρωστά στη Ρωσία συνολικά 16 δισ. δολάρια, τα οποία η Μόσχα προτίθεται να διεκδικήσει -προφανώς, ως ένα ακόμη διαπραγματευτικό χαρτί στο τραπέζι.
