Το δίλημμα της Τουρκίας στην Κριμαία

Η Αγκυρα θέλει να στηρίξει τους μουσουλμάνους Τατάρους αλλά δεν επιθυμεί να βλάψει τις οικονομικές σχέσεις της με τη Μόσχα

Η Αγκυρα έχει σοβαρούς λόγους να ανησυχεί για τις εξελίξεις στην Κριμαία, η οποία απέχει μόλις 278 χλμ. από τις τουρκικές ακτές στη Μαύρη Θάλασσα. Εκεί ζουν περίπου 240.000 τάταροι μουσουλμάνοι (περίπου το 15% του πληθυσμού της Κριμαίας), γλωσσικά και εθνοτικά συγγενείς με τους Τούρκους της Ανατολίας, οι οποίοι αντιτίθενται σθεναρά στις ενέργειες της Ρωσίας - κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι υπέστησαν εθνοκάθαρση και μαζικούς εκτοπισμούς επί Ιωσήφ Στάλιν. Η προοπτική ότι θα βρεθούν πάλι υπό ρωσική κυριαρχία τούς τρομοκρατεί. Δύο έχουν σκοτωθεί και αρκετοί έχουν τραυματιστεί σε αντιρωσικές διαδηλώσεις. Αλλά, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία θέλει να προστατεύσει και να υποστηρίξει τους τατάρους συγγενείς της, δεν θέλει επ' ουδενί να βλάψει τις επωφελέστατες οικονομικές σχέσεις της με τη Μόσχα.Αυτό είναι το δίλημμα της Τουρκίας στην Κριμαία, αν και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η Αγκυρα θα διαλέξει τελικά να προστατεύσει τους δεσμούς της με τη Ρωσία.  Οι δύο χώρες έχουν άριστες εμπορικές σχέσεις με ετήσιο διμερές εμπόριο 40 δισ. δολαρίων. Η Τουρκία εξαρτάται από τη Ρωσία για περίπου σχεδόν το 60% του φυσικού αερίου της και περίπου το 12% του πετρελαίου της. Η τουρκική βιομηχανία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ενέργεια από τη Ρωσία.

Εκτός από τη ραγδαία αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων και τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών, Τουρκία και Ρωσία έχουν αρχίσει να συνεργάζονται και σε πιο στρατηγικές επενδύσεις. Η Ρωσία, ας πούμε, θα κατασκευάσει τον πρώτο αντιδραστήρα πυρηνικής ενέργειας της Τουρκίας στο Ακούγιου, βάσει συμφωνίας που υπεγράφη το 2010.

Κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε ότι η Τουρκία είναι ο «πρωταρχικός εταίρος» της Ρωσίας. Ο Ερντογάν, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, δεν θέλει να θέσει σε κίνδυνο αυτή τη σχέση. Εξάλλου τήρησε ανάλογη στάση και στη διάρκεια του πολέμου Ρωσίας - Γεωργίας το 2008, όπου φρόντιζε προσεκτικά να μην επικρίνει το Κρεμλίνο.

Τότε εφάρμοσε επίσης κατά γράμμα τη Συνθήκη του Μοντρέ (1936), η οποία περιορίζει την πρόσβαση των μη παράκτιων δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα μέσω των τουρκικών στενών στα Δαρδανέλια, συμπεριλαμβανομένου του Βοσπόρου. Η Τουρκία εμπόδισε τους Αμερικανούς, τους μεγάλους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, να στείλουν μεγάλα πολεμικά πλοία στον Εύξεινο Πόντο.

Αν το ΝΑΤΟ ζητήσει τώρα από την Αγκυρα να λάβει μέρος σε οικονομικές κυρώσεις ή, ακόμη χειρότερα, σε στρατιωτικά μέτρα εναντίον της Μόσχας, η Τουρκία θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στους δυτικούς συμμάχους και στη Ρωσία. Αυτό θα είναι το δεύτερο, το μεγάλο δίλημμα.

Αν υποστηρίξει τα μέτρα του ΝΑΤΟ, η Αγκυρα θα διακινδυνεύσει να καταστρέψει τις σχέσεις της με έναν σημαντικό οικονομικό και ενεργειακό εταίρο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η κατάσταση θα θέσει σε κίνδυνο μια σημαντική σχέση για την Τουρκία.

Τουρκική «διεκδίκηση» από το 1774

Υπάρχει και μια χαριτωμένη ιστορική λεπτομέρεια σχετικά με την τουρκική εμπλοκή στην Κριμαία. Τη θυμήθηκε πρώτη η «Χουριέτ» και στη συνέχεια η ρωσική «Πράβδα». Σε άρθρο της την περασμένη εβδομάδα διαπιστώνει ότι αν διασπαστεί η Ουκρανία, το καθεστώς της χερσονήσου της Κριμαίας - την οποία παραχώρησε ο Χρουστσόφ στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας το 1954 - θα είναι ανοιχτό σε συζήτηση, με την Τουρκία, θεωρητικά, να έχει λόγο για το μέλλον της Κριμαίας.

Γιατί; Μα διότι είναι η κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία συνυπέγραψε με την τσαρική Ρωσία τη Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζί, το μακρινό 1774, μετά την ήττα των Οθωμανών στον Α' Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Ταπεινωμένοι, αναγκάστηκαν να δώσουν στη Ρωσική Αυτοκρατορία, για πρώτη φορά, άμεση πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, με το λιμάνι του Κερτς στην Κριμαία.

Ενας από τους σημαντικότερους όρους αυτής της συνθήκης ήταν η απαγόρευση της ανεξαρτησίας για τη χερσόνησο και η απαγόρευση της υποταγής της σε ένα τρίτο μέρος (όπως είναι η Ουκρανία). Σε περίπτωση που θα γινόταν κάποια τέτοια απόπειρα, η Κριμαία θα έπρεπε αυτομάτως να επιστρέψει στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας! Δηλαδή, μετά το 1923, στο τουρκικό κράτος.

Οταν εμφανίστηκε η Ουκρανία ως ανεξάρτητο κράτος μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, «η Τουρκία», γράφει η «Πράβδα», «απέκτησε το δικαίωμα να διεκδικήσει την επιστροφή της Κριμαίας βάσει της Συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζί». Αλλά η τότε κυβέρνηση του Τουργκούτ Οζάλ δεν το διανοήθηκε καν. Και ασφαλώς δεν υπάρχει σοβαρός άνθρωπος που να πιστεύει ότι μπορεί να εγείρει τέτοιες διεκδικήσεις τώρα ο Ερντογάν.

Μητροπούλου Ειρήνη