ΝΙΚΟΣ ΜΟΥΔΟΥΡΟΣ, Ο Μετασχηματισμός της Τουρκίας. Από την Κεμαλική κυριαρχία στον «ισλαμικό» νεοφιλελευθερισμό, πρόλογος Σία Αναγνωστοπούλου, επίμετρο Σταύρος Τομπάζος, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 463Σπάνια η έκδοση ενός βιβλίου έρχεται να φωτίσει όσα ακολούθησαν ένα χρόνο μετά στην κοινωνία και την πολιτική μιας χώρας. Στις σπάνιες αυτές περιπτώσεις εντάσσεται το βιβλίο του Μούδουρου, καθόσον σε στιγμή μέγιστου αναβρασμού, που εκδηλώθηκε με ένταση με αφορμή το Πάρκο Γκεζί στο Τακσίμ αλλά παίρνει ένα μεγάλο βάθος με το ρήγμα το ενδο-ισλαμικό στην Τουρκία με όλη την οσμή των σκανδάλων όπου εμπλέκονται υπουργοί και άλλοι πολλοί παράγοντες - και την αντιμετώπισή τους στα πλαίσια θεωριών συνωμοσίας (από το Τακσίμ μέχρι σήμερα).
Δεν είναι διόλου απλή η ερμηνεία πολυσύνθετων φαινομένων και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανάλυσή τους, όταν μάλιστα εμπλέκονται και διεθνείς παράγοντες, όπως το τετράπτυχο των σχέσεων Τουρκίας-Ιράν-ΗΠΑ-Ισραήλ και φυσικά το Λαβυρινθώδες Κουρδικό· όταν ακόμη έχει προηγηθεί μια παρατεταμένη περίοδος σύγκρουσης με το αυταρχικό στρατοκρατικό Κεμαλικό κατεστημένο και η πάταξη φαινομένων διαφθοράς για να υποκατασταθούν με μια αναδυόμενη νέα αυταρχική εξουσία, με τη δική της σοβαρή εμπλοκή σε σκάνδαλα και τις απόπειρες συγκάλυψής τους (παρεμβάσεις σε αστυνομία και δικαιοσύνη). Το βιβλίο πιάνει το νήμα της διαπλοκής στην σχέση Ισλάμ και Πολιτικής σε όλη την διάρκεια του 20ού αιώνα από την ίδρυση του Τουρκικού Έθνους-Κράτους.
-Το βιβλίο του Μούδουρου είναι απόρροια ουσιαστικής έρευνας σε τουρκικά αρχεία και τουρκικές πρωτογενείς πηγές (κομματικά έγγραφα, εκθέσεις επιχειρηματικών συνδέσμων, μελέτες ερευνητικών κέντρων, κρατικών υπηρεσιών). Ακόμη, βασίζεται στον τουρκικό και τουρκο-κυπριακό Τύπο, όπως επίσης και σε εκθέσεις διεθνών οργανισμών. Η σημασία του εγχειρήματος έγκειται, καταρχήν, στη μελέτη της οπτικής (ή μάλλον ακριβέστερα των οπτικών) του «Άλλου» -όπως συνηθίσαμε να λέμε τα τελευταία χρόνια- στις ποικίλες κοινωνικές συνιστώσες του: σημασία πολιτική, επιχειρηματική, ακαδημαϊκή και δημοσιογραφική. Ο μετασχηματισμός της Τουρκίας, οι εκ των ένδον προσλήψεις του, και οι περίπου 1300 υποσημειώσεις πείθουν όχι μόνο ή τόσο για την ακαδημαϊκή φύση της πειθαρχημένης επεξεργασίας, αλλά κυρίως για την οργανική σχέση των αναφερόμενων τουρκικών πηγών με τον κυρίως κορμό της μελέτης. Εδώ, συνίσταται και η πρώτη ουσιαστική συμβολή, καθόσον συνεχίζουν να λείπουν στην ελληνική βιβλιογραφία επεξεργασίες που να στηρίζονται κυρίως στην τουρκόγλωσση βιβλιογραφία.
-Οι όροι και οι κυρίαρχοι συνδυασμοί τους, έτσι όπως εμφανίζονται με τη μέγιστη συχνότητα στους τίτλους των κεφαλαίων που επικυρώνονται και στο κυρίως κείμενο, υποδεικνύουν ιδεολογίες και διαδικασίες: κρατικισμός, εθνικισμός, κεμαλισμός και αντικεμαλισμός, ή αλλού εκτουρκισμός, εκσυγχρονισμός (ή και εκμοντερνισμός), καπιταλισμός, στρατιωτικά πραξικοπήματα, δημοκρατία, νεοφιλελευθερισμός, Πολιτικό Ισλάμ. Ακόμη, καταγράφονται με εξίσου μεγάλη συχνότητα όροι που παραπέμπουν σε κοινωνικές τάξεις και εθνοτικές-«μεταπρατικές» ομάδες: Χριστιανικές (Έλληνες, Αρμένιοι) και η Εβραϊκή. Η ως άνω συστοιχία εννοιών συμπλέκεται, μετά το πρώτο 1/5 του βιβλίου, με τα προσδιοριστικά παράγωγα του Ισλάμ (του κοινωνικο-πολιτικού Ισλάμ και όχι ως θρησκεία): «ισλαμική» περιφέρεια, τουρκικό «ισλαμικό» κεφάλαιο, «ισλαμική» αστική τάξη, «ισλαμική αρετή», «ισλαμικός» νεοφιλελεύθερος μετασχηματισμός της Τουρκίας νομιμοποιημένος από το Κοράνι. Συνθετικά και συνοπτικά, το νήμα της κυρίαρχης προβληματικής που δένει το βιβλίο είναι ο διαδοχικός μεταπολεμικός ισλαμικο-καπιταλιστικός μετασχηματισμός της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, μπορεί κανείς αβίαστα να συμπεράνει τη μεθοδολογία, τις ιδεολογικές και θεωρητικές κατευθύνσεις της έρευνας.
-Το πρώτο μέρος του βιβλίου είναι σε μεγάλο βαθμό μια επισκόπηση και ανασύνθεση των ιδεών που έχουν βιβλιογραφικά κατατεθεί για την πρώτη κεμαλική περίοδο και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες οργανικής ενσωμάτωσης της Τουρκίας και προσαρμογής της οικονομίας της στη Δύση (ΟΟΣΑ, ΝΑΤΟ, ΔΝΤ, IBRD -Διεθνής Τράπεζα-, Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΟΚ). Ευρώπη, Τουρκία και Ισλάμ: αναδύεται μια εξαιρετικά σύνθετη και δύσκολη σχέση. Tο 1999, με τη Σύνοδο Κορυφής του Helsinki, τίθεται αποφασιστικά στο επίκεντρο της εσωτερικής Τουρκικής πολιτικής η διαδικασία ένταξης και σαν μοχλός πίεσης για τις αναγκαίες θεσμικές και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Η όλο και πιο οργανική συσσωμάτωση της Τουρκίας -πλέον και της Ανατολίας στον Ευρωπαϊκό χώρο- οδηγεί συνάμα σε όξυνση των ανισοτήτων εισοδημάτων και πλούτου. Συνάμα, παρακολουθεί τους μετασχηματισμούς της πολιτικής έκφρασης του Ισλάμ (συνεχείς μετονομασίες κομματικών ονομάτων κάτω από στρατιωτικο-δικαστική πίεση). Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, στο οποίο θα σταθώ στη συνέχεια, αποτελεί και την κυρίως πρωτογενή έρευνα: Το δικό μου ενδιαφέρον πύκνωνε όσο προχωρούσα στην ανάγνωση του βιβλίου, ιδιαίτερα στις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Σχηματικά, λοιπόν, στο επίκεντρο βρίσκεται η συνάρθρωση δυτικού εκσυγχρονισμού και δυτικού πολιτισμού με τους θεσμούς (τα ανθρώπινα και μειονοτικά δικαιώματα, τις ελευθερίες) με τον τουρκικό καπιταλισμό, την τοπική κουλτούρα και θρησκεία του Ισλάμ (σ. 276-278). Ο Μούδουρος παρακολουθεί μετά προσοχής τις οργανωτικές εξελίξεις και τις ιδεολογικές διεργασίες στον χώρο του Πολιτικού Ισλάμ, εκ παραλλήλου με τη δυναμική στα πεδία του κεφαλαίου και της κοινωνίας: Σύνδεσμος Νέων Επιχειρηματιών Ανατολίας (AGIAD), [Ισλαμικός] Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Επιχειρηματιών & Βιομηχάνων (MUSIAD), Οικονομικοί κλάδοι που αναπτύσσονται με τη δυναμική παρέμβαση των ισλαμικών δικτύων (κατασκευαστικός -συνδεόμενος με τα Φαραωνικά σχέδια Ερντογκάν και τον ξεσηκωμό στο Τακσίμ-, οικοδομικών υλικών, υφαντουργία, επεξεργασία δέρματος, βιομηχανία τροφίμων). Οι θρησκευτικές αδελφότητες και τα ισλαμικά τάγματα, με μέγιστη ισχυροποίηση της κοινότητας Φετουλάχ Γκιουλέν, η οποία αφού διστακτικά στήριξε τον Ερντογάν στην άνοδό του στην εξουσία, σήμερα βρίσκεται σε τροχιά ρήξης, θα δώσουν μια «θρησκευτική αποστολή», ένα κοινωνικό «όραμα», μιας που μετατρέπεται η όλη διαδικασία σε «εξισλαμισμένη» συσσώρευση πλούτου.
Ένα τεράστιο ισλαμι[στι]κό δίκτυο με πολιτιστικές οργανώσεις, τράπεζες, στην πορεία ισχυρότατοι «ισλαμικοί όμιλοι εταιρειών», φιλανθρωπικές ενώσεις, ιδιωτικά ισλαμικά ΜΜΕ, σχολεία και ιεροδιδασκαλεία, ισλαμική διανόηση· σημείο αναφοράς για όλα είναι η αγορά και η κατανάλωση. Συνάμα, επεκτείνεται η δικτύωσή τους διεθνώς με την χρηματοδοτική στήριξη του Γκιουλέν (τουρκόφωνες, ισλαμικές περιοχές της Κεντρικής Ασίας, τουρκική διασπορά μεταναστών, κυρίως στην Ευρώπη (Γερμανία) αλλά και στις ΗΠΑ. Το νέο τουρκο-μουσουλμανικό μοντέλο, η «νέα σύνθεση» θα αφομοιώσει τον καταναλωτισμό σε τέτοιο βαθμό που, όπως αναφέρει ο συγγραφέας παραπέμποντας σε Τούρκους αναλυτές, «οι μουσουλμάνοι επιχειρηματίες [θα αποκτήσουν μεταξύ άλλων πολλών δραστηριοτήτων] εξοχικές βίλες, κέντρα ομορφιάς και αισθητικής, ιδιωτικά σχολεία, ψυχαγωγικά κέντρα και μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα (σ. 207 και σ. 395 υποσ. 116). Σεΐχης αδελφότητας μετατρέπεται μιντιακά σε «κήρυκα της κερδοφορίας» (σ. 208), ενώ καθιερώνεται ακόμη και η εορτή του Αγ. Βαλεντίνου! Η ενσωμάτωση των μουσουλμανικών πληθυσμών στην καταναλωτική κουλτούρα είναι πλήρης1.
Ανάγλυφα αναδύεται στο βιβλίο η πολιτική αλληλοδιαδοχή κομμάτων ισλαμιστικών -από τον Νετζμετίν Ερμπακάν και με κατάληξη τον σημερινό πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν-, μετά από απαγορεύσεις, διώξεις, συλλήψεις, κατάργηση κομμάτων (Κόμμα της Ευημερίας, Κόμμα της Αρετής, Κόμμα της Δικαιοσύνης κ.ά.) και μετά από σειρά στρατιωτικών τελεσιγράφων και πραξικοπημάτων (ή εκβιαστικών απειλών) από το κεμαλικό πολιτικο-στρατιωτικό κατεστημένο. Πολιτικός «σεισμός» αποδείχτηκαν οι δημοτικές εκλογές του 1994 και «πολιτικό τσουνάμι» η αυτοδύναμη εκλογή του Ερντογάν, το 2002, που έφεραν «τα πάνω κάτω» μετά από 80 χρόνια κεμαλικής αυταρχικής μονοκρατορίας2.
-Για την κατανόηση των πρόσφατων εξελίξεων, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκατό τελευταίες σελίδες του βιβλίου, που διερευνούν τη δεκαετία 2002-2011. Είναι η φάση εκδημοκρατισμού και πολιτικού φιλελευθερισμού, στο επίπεδο των θεσμών και των δικαιωμάτων, αλλά είναι, ταυτόχρονα και αντιφατικά, φάση πολιτισμικο-θρησκευτικής συντηρητικοποίησης -πριν καταλήξει στον σημερινό ακραίο αυταρχισμό. Το ενδιαφέρον έγκειται στη μετατόπιση της Τουρκίας από το δυτικο-ευρωπαϊκό πρότυπο δημοκρατίας στη διαμόρφωση ενός τουρκο-ισλαμικού μοντέλου δημοκρατίας, ενός εναλλακτικού εκσυγχρονισμού εξαγώγιμου στις άλλες μουσουλμανικές χώρες, το οποίο ακυρώνεται με τα σημερινά τεκταινόμενα. Η συζήτηση ανοίγει στον χώρο των πολιτικών, των δημοσιογράφων και της διανόησης, ως προς τη σχέση εκσυγχρονισμού, εξευρωπαϊσμού, δημοκρατίας και Ισλάμ· υπεισέρχονται θεματικές, όπως η ισλαμική μαντίλα, η παρουσία τζαμιών στις ευρωπαϊκές πόλεις ως στοιχεία ταυτότητας. Οι έννοιες «ελευθερία», «ισότητα», «δικαιοσύνη», «δικαιώματα» τίθενται επί τάπητος, συγκριτικά με την Ευρώπη.
Η επίσημη αντίδραση στη γραμμική αντίληψη περί ανωτερότητας πολιτισμών («from Plato to Nato») και σύγκρουσής τους με «κατώτερους» πολιτισμούς (Bernard Lewis, Samuel Huntington) διατυπώνεται δια μέσου της αντίληψης για «πολιτισμικές δεξαμενές» του Υπουργού Εξωτερικών (Αχμέτ Νταβούτογλου), αλλά και συναφείς αντιλήψεις άλλων Τούρκων διανοουμένων. Στο προ-τελευταίο κεφάλαιο, άξονας της ορολογίας είναι ο προτασσόμενος τίτλος του βιβλίου: «αντι-κεμαλικός νεοφιλελευθερισμός» του μετριοπαθούς Ισλάμ· ο καπιταλισμός πλέον νομιμοποιείται από το Κοράνι («ισλαμικός προτεσταντισμός»). Έχουμε όλοι γίνει κοινωνοί των κατά τα άλλα προσεκτικά σκηνοθετημένων σίριαλ, τα οποία έχουν σπάσει τα ρεκόρ θεαματικότητας σε Τουρκία, Ελλάδα και Βαλκάνια· αναπαράγουν εκσυγχρονισμένες τουρκο-μπαρόκ χλιδάτες δυναστείες (πρωταγωνιστεί η Πόλη με τη βραχονησίδα του Λεάνδρου, η υπερ-σύγχρονη γέφυρα Κεμάλ Ατατούρκ (μην και ξεχαστεί), Malls, μεγάλες γαμήλιες δεξιώσεις (και στρατηγικές). Αναμφίβολα, προ 20ετίας δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν τέτοιες παραγωγές. Έχει σημασία να γίνει αντιληπτό πως η Νέα Ισλαμική Επιχειρηματική τάξη, στο όνομα της ελεύθερης αγοράς, του ιδιωτικού τομέα και των φιλελεύθερων αξιών θα καταπολεμήσει τον κεμαλικό κρατισμό -στη διοίκηση και την οικονομία- και τις πλέον ακραίες μορφές στρατιωτικών κινημάτων (π.χ. 2007).
Με υπόβαθρο αυτή την ιδεολογία, ο Ερντογάν θα προωθήσει ορισμένες θεωρούμενες αναγκαίες μεταρρυθμίσεις -στο δημόσιο με τους τουλάχιστον κατ' όνομα ανεξάρτητους θεσμούς ελέγχου-, στις τράπεζες, στην ενέργεια, τα ΜΜΕ. Λόγω οικονομικής κρίσης, θα επιβληθεί με βάση τις υποδείξεις της ΕΕ και του ΔΝΤ η δημοσιονομική πειθαρχία, οι ιδιωτικοποιήσεις και η περαιτέρω ενίσχυση των ροών ξένου επενδυτικού κεφαλαίου· μέσα σε δύο χρόνια, πτώση μισθών κατά 21%, εξωτερικό χρέος 72,4 % του ΑΕΠ. Μετά την εμπειρία μας στην Ελλάδα την τελευταία τετραετία, οι προτασσόμενες πολιτικές και οι επιπτώσεις τους, με όλες τις αναγκαίες κατά περίπτωση προσαρμογές, μοιάζουν απαράλλαχτες σε γενικές γραμμές, εδώ και 50 χρόνια. Στη δεκαετία του 1990, παρατηρείται τεράστια μετακίνηση της οικονομικής ισχύος από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα, με ιδιαίτερη ενδυνάμωση της βιομηχανίας στην Ανατολία, με επίκεντρο την Καισάρεια (οι λεγόμενες «Τίγρεις της Ανατολίας»). Ιδιωτικό κεφάλαιο, σημαίνει πρώτιστα την δυναμική παρουσία των ισλαμιστών επιχειρηματιών. Η κερδοφορία θα συνδεθεί με εταιρεία έκδοσης εντύπων και εφημερίδων (π.χ. Zaman), εταιρείες προώθησης ποικίλων αγροτικών προϊόντων.
Κατατίθεται το λεχθέν προέδρου μεγάλου ισλαμικού επιχειρηματικού ομίλου ότι «κανείς δεν θυμάται τη Γερμανία για τους Φιλοσόφους της, αλλά για τις Mercedes της» (σ. 304). Αναλύεται πειστικά η διαδεδομένη «φιλανθρωπική» δραστηριότητα, η οποία συνειδητά και προγραμματικά αναλαμβάνει την ευθύνη της πρόνοιας (και για τον λόγο τούτο απαλλάσσεται φορολογικά) ενώ συγχρόνως απαλλάσσει... το κράτος από τις συναφείς δημόσιες δαπάνες, αναλαμβάνοντας την αντιμετώπιση των προβλημάτων φτώχειας. Η «φιλανθρωπική» δραστηριότητα ασκείται από επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς και δήμους. Κατάληξη, τα σκάνδαλα υπεξαίρεσης κατά το 1/3 των εσόδων ισχυρών συναφών ισλαμικών οργανώσεων (σ. 306-314), προανάκρουσμα του τι έμελλε να συμβεί σήμερα.
- 2006-2007: μέσα σε ένα χρόνο εκδηλώνεται σειρά τεσσάρων δολοφονιών: καθολικοί ιεραπόστολοι και ιερείς, δικαστικός, και ο αρμένιος δημοσιογράφος Hrant Dink. Όλες οι δολοφονίες αποδίδονται στις προθέσεις του Πολιτικού Ισλάμ να πλήξει την κοσμικότητα, ενόσω αντιθέτως στην πορεία προέκυψε πως ήταν απόρροια παρακρατικών δράσεων για την αποσταθεροποίηση του Ερντογάν.
Η στάση τού τελευταίου ήταν αποφασιστική, όταν απειλήθηκε διαδικτυακό πραξικόπημα. Πρόωρες εκλογές, συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, εκλογή προέδρου (Γκιούλ) από την νέα κοινωνική συμμαχία: φιλελεύθεροι διανοούμενοι, οι περισσότεροι ισλαμιστές επιχειρηματίες υποστηρικτές της ευρωπαϊκής προοπτικής, Αλεβίτες και Κούρδοι - ιδιαίτερα μετά τη λήψη σειράς μέτρων στην κατεύθυνση αναγνώρισης των δικαιωμάτων τους στα γλωσσικά, εκπαιδευτικά, πολιτισμικά πεδία που όμως είναι μακριά από την επίλυσή τους. Η διελκυστίνδα συνεχίζεται με ένταση. Η κυβέρνηση Ερντογάν θα καταλήξει στην καταγγελία και την παραπομπή σε δίκη, με στόχο την εξουδετέρωση του παρακρατικού δικτύου Ergenekon το οποίο είχε επιδοθεί σε δολοπλοκίες, παραπληροφόρηση, απειλές, εκβιασμούς. Το βιβλίο μετατρέπεται σε ανάγνωσμα-σενάριο ως background για αστυνομικό μυθιστόρημα. Το προ-τελευταίο κεφάλαιο φτάνει χρονικά στο καλοκαίρι του 2011, οπότε και επικυρώνεται εκλογικά για τρίτη διαδοχική φορά η ηγεμονία του Πολιτικού Ισλάμ και η κυριαρχία Ερντογάν. Σήμερα όμως έχουμε την απο-νομιμοποίησή του, την έκταση της οποίας δεν θα ξέρουμε πριν τις δημοτικές εκλογές της άνοιξης.
-Εν κατακλείδι: Ο Μούδουρος με διεισδυτικότητα παρακολουθεί, μέσα από μια πολιτικο-ιδεολογική και οικονομική ανάλυση, με πρόσθετες κοινωνιολογικές και ιστορικές πινελιές, τη διαδοχική επιστροφή του Πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία και τη σταδιακή επιχειρηματική ενσωμάτωσή του -βιομηχανίες και βιοτεχνίες της Ανατολίας- στην περιφερειακή και, εν μέρει, παγκοσμιοποιημένη διαδικασία αναπαραγωγής (ανάληψη βιομηχανικών υπερ-εργολαβιών για πολυεθνικές). Σε ένα επίπεδο θεώρησης, η μελέτη αναιρεί τα σχήματα «κέντρου-περιφέρειας» εντός Τουρκίας, τονίζοντας το ειδικό βάρος πλέον της Ανατολίας. Η οργάνωση του ισλαμικού κεφαλαίου διεκδικεί να εκφράσει τις «πραγματικές 'εθνικές αξίες'» μιας «πραγματικής αστικής τάξης» (σ. 376).
Η πολιτικο-θρησκευτική ισλαμική αλληλεγγύη εργαζομένου-εργοδότη θα αντικαταστήσει τα εργατικά δικαιώματα. Μπορούμε, ίσως, διστακτικά να μιλήσουμε για εκδημοκρατισμό και πολιτική φιλελευθεροποίηση. Αλλά, συνάμα, εμβάθυνση του συντηρητισμού με αβέβαιη και ασαφή τη δημοκρατική πορεία. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τουρκικό αλλά και ελληνικό και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο: diktat των αγορών, διάβρωση πολλαπλή της δημοκρατίας. Επιστημολογικά, η μελέτη του Μούδουρου αποτελεί ένα κράμα σύγχρονης συμβαντολογικής περιγραφικής αφήγησης και νεομαρξιστικών εννοιολογήσεων. Αν και τα εργαλεία είναι από ατσάλι -ηχητικά επαναλαμβανόμενο beat-techno- πρόκειται, αναμφίβολα για μια παραγωγική ευρηματογραφική σύνθεση.
Ο «νεο-φιλελευθερισμός» ως όρος είναι σήμερα ο συνηθέστερος Κοινός Τόπος· συνδυαστικά δε με το ένα και μοναδικό υπαρκτό οικονομικό σύστημα, το καπιταλιστικό - δεν χρειάζεται να αναφέρεται με τέτοια συχνότητα και πυκνότητα. Ισχύει και το αντίστροφο: δεν μπορεί να περιπίπτουν στη λήθη τα υλικά θεμέλια και το ιδεολογικό «εποικοδόμημα», εντός του οποίου όλοι αναπνέουμε και δρούμε. Πολύ θα ήθελα, όμως, να ξέρω ποιες είναι σήμερα οι επιπτώσεις στην Τουρκία του νεοφιλελεύθερου κυκλώνα που θερίζει όλο τον κόσμο σε ένα άλλο επίπεδο: Ενδιαφέρουν πιο συγκεκριμένα ερωτήματα όπως: Η νεο-φιλελεύθερη ευδαιμονία επισωρεύεται στην ισλαμική ευδαιμονία (πιστωτικές κάρτες, τραπεζικά σχήματα κ.ά.); Επίκειται στην Τουρκία, όπως ακούγεται, οικοδομική φούσκα; Ακόμη, πολύ θα ήθελα να ξέρω τις επιπτώσεις στην τουρκική νεολαία - στις αντιλήψεις, τις νοοτροπίες και τις πρακτικές της: Αδιαφορία; Αποξένωση; Ο ξεσηκωμός στο πάρκο Γκέζι και σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας ίσως να δείχνουν και σε άλλες κατευθύνσεις εγρήγορσης της νεολαίας. Εκσυγχρονισμένο ισλαμικό life style με τα τατουάζ και το διάτρητο από μεταλλικά μικρο-αντικείμενα σώμα; Γιαπισμός; Κενότητα στη διασκέδαση; Δεξιός καταναλωτισμός αφομοιωτικός κάθε ιδεολογίας, ισλαμιστικής ή αριστερής; Χειραγωγούμενη και στην Τουρκία από μεγαλο-παράγοντες ποδοσφαιρομιντιακή αποχαύνωση - το νέο όπιον των λαών; Μπορούμε να μιλήσουμε για ιδέες και «ιδεολογίες» στο παρόν και το μέλλον της νεολαίας; Ή τι; Τα ερωτήματα τίθενται με αφορμή το βιβλίο ενός νεότατου ερευνητή που βρίσκεται ηλικιακά δίπλα στη νεολαία.
Προσωπικά, διαβάζοντας το βιβλίο του Νίκου Μούδουρου, έμαθα πολλά αναγκαία για την κατανόηση της σύγχρονης Τουρκίας και ειδικότερα την διαπλοκή στην Τουρκία Ισλάμ και πολιτικής.
*Ο Στέφανος Πεσμαζόγλου διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Παν/μίου και είναι συνεκδότης της επιθεώρησης Σύγχρονα Θέματα
1. Στο EYUP, με θέα στον Κεράτιο κόλπο, το πρώτο τζαμί μετά την Άλωση της Πόλης, κοντοστάθηκα προ 15ετίας στην εξής σκηνή: μια νέα κοπέλα, με τη μπούργκα να καλύπτει πλήρως το πρόσωπο της, χειριζόταν επιδέξια όχι ένα αλλά ταυτόχρονα δύο κινητά!
2. Δεν θα ξεχάσω τον Απρίλιο του 1994, ένα μήνα προ των δημοτικών εκλογών, σε αντίθεση με τη θέρμη που είχα παρατηρήσει σε όλα τα Τουρκικά παράλια του Αιγαίου και της Μεσογείου - το σύγκρυο που μας προκάλεσε το κλίμα που μας επεφύλασσαν ως Yunan στα ενδότερα των ένδον της Ανατολίας (Ικόνιο-Καισάρεια) -μίγμα φανατισμού του ανερχόμενου Ισλαμιστικού και Εθνικιστικού κινήματος (Γκρίζοι Λύκοι). Σε συνέδριο που οργάνωνε στην Antalya ακριβώς τον χρόνο εκείνο το Γαλλικό Ερευνητικό Κέντρο (CNRS), οι τούρκοι συνάδελφοι, προσπαθούσαν να μας αποτρέψουν να πάμε στην Καππαδοκία, θεωρώντας την επίφοβη· τόσο, που μας δώσανε cartes de visite για να τους τηλεφωνήσουμε σε περίπτωση ανάγκης, επίθεσης ή σύλληψης· ανάγκη η οποία δεν προέκυψε.
