Η εβδομάδα που πέρασε είχε μπόλικη «ενδοσκόπηση
κορυφής». Οι συζητήσεις για την παγκόσμια ανισότητα, για τους 85
κροίσους που κατέχουν μεγαλύτερο πλούτο από τους μισούς κατοίκους της
Γης, για την περιθωριοποίηση που παράγει κοινωνικές εντάσεις σχεδόν
μονοπώλησαν τις συζητήσεις στο Νταβός. Λες και μετανάστευσαν από τις
πλατφόρμες προοδευτικών think tanks στις περιποιημένες κοιλάδες της
Ελβετίας.
Εξι χρόνια μετά την κατάρρευση της πίστης, οι περισσότεροι συγκλίνουν
στον ίδιο απολογισμό για την περίοδο: Οτι οι ανισότητες έγιναν πιο
έντονες παντού. Οτι ο τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης ισχυροποίησε την
κορυφή και αποδυνάμωσε τη βάση. Η Bank of America/ Meryll Lynch, σε
σημείωμά της την περασμένη εβδομάδα επισήμανε πως, παρότι οι κεντρικές
τράπεζες στήριξαν το σύστημα απορροφώντας 13,7 τρισ. ομολόγων (χρέους
δηλαδή), ωφελήθηκε μόνο η Wall Street και όχι η πραγματική οικονομία, η
Main Street: Αυξήθηκαν οι τιμές των μετοχών, αλλά όχι η απασχόληση.
Το μοτίβο της ανισότητας, της συγκέντρωσης των πόρων, εκδηλώνεται παντού, ακόμα και εντός του «στρατοπέδου των νικητών»: Από τις εταιρείες που συμμετέχουν στον δείκτη S&P Global 1200 (εκτός τραπεζών), το 32% εξ αυτών κατέχει το 82% των συνολικών ρευστών διαθεσίμων. Είναι η πιο έντονη ανισότητα από το 2000. Μόνο η Apple, με ταμείο 150 δισ. δολ., ελέγχει το 5% των ρευστών διαθεσίμων της κατηγορίας. Τα στερεότυπα «ο ισχυρός κερδίζει» και «the winner takes it all» προκύπτουν αβίαστα.
Οπως στα αεροπλάνα, σε συνθήκες πτώσης πίεσης της καμπίνας, η ανακοίνωση σου ζητάει να φορέσεις τη μάσκα οξυγονου πρώτα σε ανήλικα και ηλικιωμένους, έτσι και η αντιμετώπιση της κρίσης έδωσε προτεραιότητα στις συστημικά ευθραυστες οντότητες χωρίς τις οποίες το σύστημα θα κατέρρεε. Αλλά η μάσκα οξυγόνου παραμένει ακόμα μακριά από τα πρόσωπα δισεκατομμυρίων. Η Bank of America/Meryll Lynch στο σημείωμα της εκτιμά πως τώρα θα αλλάξουν τα πράγματα. Καθώς οι εντάσεις υποχωρούν, οι προοπτικές των νοικοκυριών και των μικρών επιχειρήσεων θα βελτιωθούν, λέει, γιατί θα συνεργάζονται με τράπεζες, παρόχους στεγαστικών, ασφαλιστικές, συνταξιοδοτικά ταμεία κ.λπ. που έχουν εξυγιανθεί. Αισιόδοξο, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται αυτόματα (και σίγουρα όχι παντού). Η ανθρώπινη φύση είναι μαξιμαλιστική στην αυτοπροστασία, δεν εκχωρεί πλεονεκτήματα όταν παραμένει ανασφαλής – παρά μόνο με το μαχαίρι στον λαιμό (ή όταν αγαπά, αλλά οι αγορές δεν έχουν αγάπη). Επιπλέον, η προσδοκία για τον καιρό που οι τράπεζες θα γυρίσουν στις παλιές καλές ημέρες ανήκει στην κατηγορία «ευσεβείς πόθοι».
Οι δικαιολογίες για συνέχιση της αυτοθεραπείας θα παραταθούν, καθώς νέες προκλήσεις προκύπτουν: Η έξοδος των κεφαλαίων από τις αναδυόμενες αγορές κλιμακώνεται μέρα με τη μέρα, η αποσταθεροποίηση θα δημιουργήσει πάλι κλίμα εκτάκτου ανάγκης. Τα νομίσματα της Αργεντινής και της Τουρκίας καταρρέουν. Η Ινδία και η Κινα έχουν ραντεβού με προκλήσεις που ανέβαλλαν για δεκαετίες. Το γεωπολιτικό θερμόμετρο ανεβαίνει παντού. Το κοινωνικό θερμόμετρο σε πολλές χώρες είναι έτοιμο να σπάσει. Σε ένα τέτοιο κλίμα, οι οντότητες που ωφελήθηκαν τα τελευταία χρόνια πρέπει να σταματήσουν να περιμένουν το ασφαλές πλατό ως προϋπόθεση για να κοιτάξουν τους πιο αδύναμους. Δε θα έρθει. Πρέπει να αρχίσουν να παίρνουν ρίσκα στο όνομα της τόνωσης της πραγματικής οικονομίας που εγγυήθηκε τη στήριξή τους. Δεν αρκούν οι διαπιστώσεις, χρειάζονται νεωτερικές πολιτικές, που θα απαλύνουν την πίεση της ανισότητας, θα πάνε κόντρα στα ανθρώπινα ένστικτα.
Αλλά αυτά, η παγκόσμια οικονομική διανόηση στο Νταβός δεν τα προσέγγισε καν. Υπερανάλυσε γενικότητες περί ανισότητας, έκλεισε το μάτι στο λαϊκό περί δικαίου αίσθημα, αλλά επέλεξε να αγνοήσει ότι η ισχυροποίηση των ισχυρών δεν ήταν η μόνη συνέπεια της αντιμετώπισης της κρίσης. Πιο σημαντικό είναι ότι η κρίση δεν αντιμετωπίστηκε, αναβλήθηκε. Το χρέος είναι χρέος, και το βάρος του –που προκάλεσε την κρίση– έχει αυξηθεί σε σχέση με το 2007-08. Αν οι προηγούμενες εξελίξεις είναι οδηγός για τις επόμενες, η αντιμετώπιση της επόμενης κρίσης χρέους είναι αναμενόμενο να έχει την ίδια αρχιτεκτονική με την προηγούμενη. Πόσο ρεαλιστικό είναι όμως να αποδυναμωθεί και πάλι η βάση της παραγωγικής οικονομίας; Σε έναν ιδεατό κόσμο, τα «Νταβός» αυτές τις εναλλακτικές στρατηγικές θα αναζητούσαν και θα προετοίμαζαν. Δεν θα παπαγάλιζαν δίκαιες διαπιστώσεις άλλων.
ΈντυπηΤο μοτίβο της ανισότητας, της συγκέντρωσης των πόρων, εκδηλώνεται παντού, ακόμα και εντός του «στρατοπέδου των νικητών»: Από τις εταιρείες που συμμετέχουν στον δείκτη S&P Global 1200 (εκτός τραπεζών), το 32% εξ αυτών κατέχει το 82% των συνολικών ρευστών διαθεσίμων. Είναι η πιο έντονη ανισότητα από το 2000. Μόνο η Apple, με ταμείο 150 δισ. δολ., ελέγχει το 5% των ρευστών διαθεσίμων της κατηγορίας. Τα στερεότυπα «ο ισχυρός κερδίζει» και «the winner takes it all» προκύπτουν αβίαστα.
Οπως στα αεροπλάνα, σε συνθήκες πτώσης πίεσης της καμπίνας, η ανακοίνωση σου ζητάει να φορέσεις τη μάσκα οξυγονου πρώτα σε ανήλικα και ηλικιωμένους, έτσι και η αντιμετώπιση της κρίσης έδωσε προτεραιότητα στις συστημικά ευθραυστες οντότητες χωρίς τις οποίες το σύστημα θα κατέρρεε. Αλλά η μάσκα οξυγόνου παραμένει ακόμα μακριά από τα πρόσωπα δισεκατομμυρίων. Η Bank of America/Meryll Lynch στο σημείωμα της εκτιμά πως τώρα θα αλλάξουν τα πράγματα. Καθώς οι εντάσεις υποχωρούν, οι προοπτικές των νοικοκυριών και των μικρών επιχειρήσεων θα βελτιωθούν, λέει, γιατί θα συνεργάζονται με τράπεζες, παρόχους στεγαστικών, ασφαλιστικές, συνταξιοδοτικά ταμεία κ.λπ. που έχουν εξυγιανθεί. Αισιόδοξο, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται αυτόματα (και σίγουρα όχι παντού). Η ανθρώπινη φύση είναι μαξιμαλιστική στην αυτοπροστασία, δεν εκχωρεί πλεονεκτήματα όταν παραμένει ανασφαλής – παρά μόνο με το μαχαίρι στον λαιμό (ή όταν αγαπά, αλλά οι αγορές δεν έχουν αγάπη). Επιπλέον, η προσδοκία για τον καιρό που οι τράπεζες θα γυρίσουν στις παλιές καλές ημέρες ανήκει στην κατηγορία «ευσεβείς πόθοι».
Οι δικαιολογίες για συνέχιση της αυτοθεραπείας θα παραταθούν, καθώς νέες προκλήσεις προκύπτουν: Η έξοδος των κεφαλαίων από τις αναδυόμενες αγορές κλιμακώνεται μέρα με τη μέρα, η αποσταθεροποίηση θα δημιουργήσει πάλι κλίμα εκτάκτου ανάγκης. Τα νομίσματα της Αργεντινής και της Τουρκίας καταρρέουν. Η Ινδία και η Κινα έχουν ραντεβού με προκλήσεις που ανέβαλλαν για δεκαετίες. Το γεωπολιτικό θερμόμετρο ανεβαίνει παντού. Το κοινωνικό θερμόμετρο σε πολλές χώρες είναι έτοιμο να σπάσει. Σε ένα τέτοιο κλίμα, οι οντότητες που ωφελήθηκαν τα τελευταία χρόνια πρέπει να σταματήσουν να περιμένουν το ασφαλές πλατό ως προϋπόθεση για να κοιτάξουν τους πιο αδύναμους. Δε θα έρθει. Πρέπει να αρχίσουν να παίρνουν ρίσκα στο όνομα της τόνωσης της πραγματικής οικονομίας που εγγυήθηκε τη στήριξή τους. Δεν αρκούν οι διαπιστώσεις, χρειάζονται νεωτερικές πολιτικές, που θα απαλύνουν την πίεση της ανισότητας, θα πάνε κόντρα στα ανθρώπινα ένστικτα.
Αλλά αυτά, η παγκόσμια οικονομική διανόηση στο Νταβός δεν τα προσέγγισε καν. Υπερανάλυσε γενικότητες περί ανισότητας, έκλεισε το μάτι στο λαϊκό περί δικαίου αίσθημα, αλλά επέλεξε να αγνοήσει ότι η ισχυροποίηση των ισχυρών δεν ήταν η μόνη συνέπεια της αντιμετώπισης της κρίσης. Πιο σημαντικό είναι ότι η κρίση δεν αντιμετωπίστηκε, αναβλήθηκε. Το χρέος είναι χρέος, και το βάρος του –που προκάλεσε την κρίση– έχει αυξηθεί σε σχέση με το 2007-08. Αν οι προηγούμενες εξελίξεις είναι οδηγός για τις επόμενες, η αντιμετώπιση της επόμενης κρίσης χρέους είναι αναμενόμενο να έχει την ίδια αρχιτεκτονική με την προηγούμενη. Πόσο ρεαλιστικό είναι όμως να αποδυναμωθεί και πάλι η βάση της παραγωγικής οικονομίας; Σε έναν ιδεατό κόσμο, τα «Νταβός» αυτές τις εναλλακτικές στρατηγικές θα αναζητούσαν και θα προετοίμαζαν. Δεν θα παπαγάλιζαν δίκαιες διαπιστώσεις άλλων.
