Οι Βρετανοί επίσημοι
συμφωνούσαν με την επιβολή ενός δικτατορικού καθεστώτος, αρκεί να μην
αντιστρατευόταν το εθνικό τους συμφέρον, τουλάχιστον όπως το
αντιλαμβάνονταν οι ηγετικοί κύκλοι της Αγγλίας
Στο χρονικό διάστημα μεταξύ των δύο
Παγκοσμίων Πολέμων η Μεγάλη Βρετανία παρέμενε μια μεγάλη δύναμη, με
αποικίες και επιρροή σε διάφορες ηπείρους. Αλλά είχε αρχίσει να
αισθάνεται έντονη απειλή από την άνοδο του Μουσολίνι στην Ιταλία και του
Χίτλερ στη Γερμανία, που με την ιμπεριαλιστική τους πολιτική
αμφισβητούσαν την κυριαρχία της.
Οταν ξεσπά ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και οι
μάχες συνεχίζονται, ο Μεταξάς χάνει την εκτίμησή του προς τους
ομοϊδεάτες του, Χίτλερ και Μουσολίνι
Ομως δεν ήταν ο μόνος κίνδυνος. Η δημιουργία της ΕΣΣΔ το 1917
ήταν επίσης ένα αγκάθι που με τα κατά τόπους Κομμουνιστικά Κόμματα την
αμφισβητούσαν έντονα και στόχευαν την Αγγλία ως μια αποικιοκρατική και
ιμπεριαλιστική δύναμη.Η Αγγλία και οι σύμμαχοί της (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας)
είχαν ήδη αποτύχει να ανατρέψουν ένοπλα το σοβιετικό καθεστώς.Ομως η άνοδος του φασισμού και του ναζισμού στην Ευρώπη έκαναν
να εμφανίζεται ένας γκρίζος διεθνής ορίζοντας, ιδιαίτερα μετά την
ιταλική εισβολή στα αιθιοπικά αφρικανικά εδάφη τον Οκτώβρη του 1935.
Στις αρχές του 1936 ο Γάλλος στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα ανέφερε στην κυβέρνησή του ότι «εδώ και μερικές εβδομάδες, πριν από την έναρξη των εχθροπραξιών στην Αιθιοπία, η Αγγλία αναπτύσσει σε όλη την Εγγύς Ανατολή και τα Βαλκάνια μια πολύ σοβαρή προσπάθεια. Προσπάθεια διπλωματική, εμπορική και στρατιωτική, χωρίς να ξεχνάμε την εισβολή των πρακτόρων της Ιντέλιτζενς Σέρβις».
Η άνοδος
Την άνοιξη του '36 ένας νέος πονοκέφαλος για την ηγέτιδα τάξη της Ελλάδας παρουσιάστηκε, με την εμφάνιση δυναμικών εργατικών κινητοποιήσεων που τον Μάιο αντιμετωπίστηκαν βίαια, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αρκετοί νεκροί και τραυματίες. Οι Αγγλοι επίσημοι δεν θα είχαν αντίρρηση για την επιβολή ενός δικτατορικού καθεστώτος στην Ελλάδα με έντονη αντικομμουνιστική μορφή. Αλλωστε πίσω από το κομμουνιστικό κίνημα όχι μόνο έβλεπαν έναν αδιάλλακτο αντίπαλο του αστικού συστήματος, αλλά διέκριναν και τη σοβιετική επιρροή.
Από το βασιλιά Γεώργιο Β' και τον Ιωάννη Μεταξά είχαν ήδη λάβει έντονες διαβεβαιώσεις για το φιλοαγγλικό τους προσανατολισμό, όταν επιβλήθηκε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936.
Οπως έγραψε μεταπολεμικά ο στρατηγός Θ. Πετζόπουλος, «μόνον κατά την φωτεινήν περίοδον της διακυβερνήσεως του Ι. Μεταξά κατεπολεμήθη και εξουθενώθη ο κομμουνισμός, με μέθοδον, συνέχειαν και επιστημονικότητα άνευ προηγουμένου. Ο τότε υφυπουργός της Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκης δικαιούται να είναι υπερήφανος διά την υπηρεσίαν του αυτήν προς την πατρίδα».
Οι Βρετανοί επίσημοι συμφωνούσαν με την επιβολή ενός δικτατορικού καθεστώτος, αρκεί να μην αντιστρατευόταν το εθνικό τους συμφέρον, τουλάχιστον όπως το αντιλαμβάνονταν οι ηγετικοί κύκλοι της Αγγλίας.
Στις 20 Αυγούστου, λίγες ημέρες μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο Αγγλος βασιλιάς επισκέφθηκε την Κέρκυρα, όπου παραθέριζε ο Γεώργιος. Μετά τη συνάντησή τους ο Ελληνας βασιλιάς τηλεγράφησε στον Μεταξά: «Βασιλεύς Αγγλίας εξεφράσθη λίαν ευμενώς διά κατάστασιν εν Ελλάδι».Μία εβδομάδα αργότερα ο Αγγλος μονάρχης συναντήθηκε με τον Μεταξά στην Αθήνα. Ο Ελληνας δικτάτορας ενημέρωσε σχετικά τον Γεώργιο για τη συνομιλία του με τον Αγγλο ηγεμόνα: «Α.Μ. Βασιλεύς Αγγλίας με εδέχθη απόψε εις ακρόασιν διαρκέσασαν επί μίαν και ημίσειαν ώραν. Υποδοχή Βασιλέως λίαν εγκάρδιος. Συνομιλία περιεστράφη εις όλα τα θέματα και Α.Μ. επέδειξε το μέγιστον ενδιαφέρον του και απόλυτον ευμένειαν διά τα εν Ελλάδι.
Αυτοκριτική
»Συνωμιλήσαμεν διά την παλαιάν φιλίαν μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας ήτις διεβεβαίωσα Α.Μ. ότι θα διαρκέση πάντοτε». Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας παλιός στρατιωτικός, γερμανόφιλος όπως ήταν ο Μεταξάς, στενός συνεργάτης του βασιλιά Κωνσταντίνου, θεωρούμενου επίσης ως γερμανόφιλου, προσχώρησε στο αγγλοσαξονικό στρατόπεδο, συνταυτιζόμενος σε μεγάλο βαθμό με τους εκπροσώπους της ηγέτιδας τάξης που είχαν ακολουθήσει πριν από εκείνον την ίδια πορεία, όπως ήταν ο Αλ. Μαυροκορδάτος, οι Σπυρίδων και Χαρίλαος Τρικούπης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κ.ά.
Οταν μάλιστα ξεσπά ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και οι μάχες συνεχίζονται, ο Μεταξάς χάνει όλο και περισσότερο την εκτίμησή του προς του ομοϊδεάτες του Χίτλερ και Μουσολίνι, που επιβουλεύονται την Ελλάδα.
Θεωρεί ότι η πολιτική τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά «ένας διψασμένος ιμπεριαλισμός» και σημειώνει χαρακτηριστικά στις 2 Ιανουαρίου 1941: «...είναι όχι μόνον μωρός αλλά και κακόπιστος ο Ελληνας που πιστεύει ακόμα τώρα πλέον, με αυτά που βλέπουμε γύρω μας, σε ιδεολογίες του Χίτλερ και πολύ περισσότερο του Μουσολίνι».
Λίγο πριν πεθάνει, ο Μεταξάς θα κάνει και μια αυτοκριτική για τον παλιό φιλογερμανισμό του και τον Εθνικό Διχασμό, γράφοντας στις 5.1.1941: «Θα μας συγχωρήση ο Θεός (για) το 1915; Φταίμε όλοι! Και ο Βενιζέλος ακόμα! Τώρα αισθάνομαι πόσο έφταιξα».Η συμπόρευση της Ελλάδας με το αγγλοσαξονικό στρατόπεδο είχε προσφέρει και ένα θετικό αποτέλεσμα: η χώρα είχε βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών και στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, γεγονός που τη βοήθησε στην εδαφική της ολοκλήρωση.
Αν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είχε βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών, οι εδαφικές επιτυχίες της Ελλάδας της περιόδου 1912-13 ίσως να είχαν αμφισβητηθεί. Στο Βαλκανικό Μέτωπο στο πλευρό της Αντάντ ήταν η Σερβία, που ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Το 1915, η Αγγλία είχε προτείνει για πρώτη και τελευταία φορά την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, αν εκείνη προσχωρούσε στο στρατόπεδο της Αντάντ. Αλλά ο Κωνσταντίνος και οι συνεργάτες του είχαν απορρίψει την πρόταση. Αργότερα ο Βενιζέλος επέβαλε δυναμικά την ένταξη της Ελλάδας στο αγγλογαλλικό στρατόπεδο που έφερε τη χώρα στο στρατόπεδο των νικητών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το αγγλικό πείραμα της 4ης Αυγούστου
Οι Βρετανοί ανησυχούν ότι θα χάσουν τον έλεγχο της Ελλάδας μετά τον πόλεμο και ζητούν στηρίγματα στη βοήθεια των ΣοβιετικώνΣτις εκλογές της 26ης
Ιανουαρίου 1936, που διεξήχθησαν σε ένα κλίμα ελευθερίας από την
κυβέρνηση Δεμερτζή, το κόμμα των «Ελευθεροφρόνων» του Μεταξά συγκέντρωσε
το 3,94% των ψήφων και κέρδισε 7 έδρες. Την επομένη των εκλογών ο
Μεταξάς θα παραδεχτεί: «Η αποτυχία μου είναι οικτρά».
Ανθρωπος των Αγγλων ήταν ο βασιλιάς Γεώργιος Β'
Και όμως, αυτό τον άνθρωπο θα επιλέξουν λίγους μήνες μετά ο
Γεώργιος Β' και οι Αγγλοι να κυβερνήσει δικτατορικά την Ελλάδα.
Πρόκειται για την εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωτικού, φιλοφασιστικού
καθεστώτος, που δεν στηρίζεται σε ένα μεγάλο κόμμα ή κίνημα, όπως
συνέβαινε στην Ιταλία, τη Γερμανία κ.α.
Η φασιστική εμπειρία στην Ελλάδα μοιάζει με ένα βρετανικό πείραμα που στοχεύει στη διασφάλιση των βρετανικών συμφερόντων στα Βαλκάνια.Στην Αγγλία φιλελεύθεροι πολίτες και κοινοβουλευτικοί έθεταν ερωτήματα στην κυβέρνησή τους για το οξύμωρο που έβλεπαν στη σχέση ανάμεσα σε μία δημοκρατική κοινοβουλευτική κυβέρνηση, όπως η αγγλική, και ένα δικτατορικό καθεστώς, όπως εκείνο που είχε εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα.
Την άνοιξη του 1937 ο υπουργός Ιντεν ενώπιον του βρετανικού Κοινοβουλίου δήλωσε ότι «η πολιτική της βρετανικής κυβέρνησης εμπνέεται απολύτως από συμπάθεια προς τον ελληνικό λαό και την κυβέρνησή του». Ενας βουλευτής ρώτησε τον Ιντεν αν τα δημοκρατικά πολιτεύματα θα έπρεπε να είναι οι καλύτεροι φίλοι της Αγγλίας και εκείνος απάντησε: «Δηλώσαμε πάντοτε ότι δεν είμεθα διατεθειμένοι να στηρίξουμε την εξωτερική μας πολιτική σε ιδεολογίες».
Αλλά το ελληνικό φασιστικό πείραμα, με βρετανική έγκριση, γίνεται δίκοπο μαχαίρι. Πολλοί από αυτούς που έχουν εντρυφήσει στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου βρίσκουν μεγάλες ομοιότητες με τα καθεστώτα του Χίτλερ και του Μουσολίνι, τουλάχιστον όσον αφορά την ολοκληρωτική, δικτατορική κρατική μορφή και τον αντικομμουνιστικό αγώνα.
Γι' αυτό δεν βρίσκουν κάποιο λόγο να αντισταθούν κατά των κατακτητών όταν αυτοί καταλαμβάνουν τη χώρα. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου είναι εθισμένο στις απαγορεύσεις των πολιτικών κομμάτων, τις εκτοπίσεις, τις φυλακίσεις και τα βασανιστήρια των αντιφρονούντων, που προέρχονται κυρίως από τον αριστερό χώρο, αλλά όχι μόνο.
Οπως έγραψε και ο Μεταξάς, «η Ελλάς έγινε από 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό...».
Αλλά το αγγλόπνευστο καθεστώς της 4ης Αυγούστου γίνεται μπούμερανγκ για τους Αγγλους μετά την κατάκτηση της Ελλάδας. Οι Αγγλοι μυστικοί απεσταλμένοι στην κατεχόμενη Ελλάδα με μεγάλη δυσκολία βρίσκουν στους γνωστούς ιδεολογικούς τους χώρους ανθρώπους για να στήσουν μια αντιστασιακή δράση κατά των Γερμανών και Ιταλών αντιπάλων τους.
Ο αντίπαλος
Οι θαυμαστές της 4ης Αυγούστου, του Χίτλερ και του Μουσολίνι πέρασαν στα Τάγματα Ασφαλείας που ίδρυσαν ουσιαστικά οι Γερμανοί το 1943. Το μεγάλο αντιστασιακό κίνημα στην Ελλάδα, με καθαρά αντιφασιστικό χαρακτήρα, περνά στα χέρια πατριωτών, που καταδικάζουν το φασισμό, που βλέπουν με ιδιαίτερο σκεπτικισμό τους οργανωτές της 4ης Αυγούστου, τον Γεώργιο Β' και τους Αγγλους. Η αγγλική ηγεσία αισθάνεται το θανάσιμο κίνδυνο να χάσει τον έλεγχο της Ελλάδας μετά τον πόλεμο. Γι' αυτό αναζητά στηρίγματα στη βοήθεια των Σοβιετικών και επιχειρεί να έρθει σε συνεννόηση με τους Φίλους της 4ης Αυγούστου -παλαιούς της συμμάχους- που έχουν τώρα προσχωρήσει στα χιτλερικής έμπνευσης Τάγματα Ασφαλείας.
Ετσι ο αρχηγός της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα Κρις Γουντχάουζ έγραφε σε αναφορά του τον Ιούνιο του 1944: «Η πόρτα θα πρέπει επίσης να αφεθεί ανοιχτή στους αξιωματικούς και άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας που αντιπροσωπεύουν το αντίθετο άκρο από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και αποτελούνται από κακοποιά στοιχεία και πατριώτες στην ίδια περίπου αναλογία όπως το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ».
Ο στρατιωτικός σύνδεσμος της Βρετανίας στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ Τομ Μπαρνς έγραφε επίσης προς το Φόρεϊν Οφις: «Γνωρίζω μερικούς αξιωματικούς πολύ καλής φήμης που έχουν ενωθεί με τον Ράλλη, λένε ότι ο λόγος που ενήργησαν έτσι είναι ότι είδαν τον ΕΛΑΣ να κυριαρχεί στην Ελλάδα... Πιστεύουν ότι πρέπει να σώσουν την Ελλάδα από τον κομμουνισμό και έτσι ενώθηκαν με τον Ράλλη σαν το μικρότερο κακό. Νιώθω βέβαιος ότι θα βρεθούν ολόψυχα στο πλευρό κάθε Αποβατικής Συμμαχικής Δύναμης. Ως εκ τούτου, αν και δέχονται να κάνουν τη δουλειά των Γερμανών, νομίζω ότι θα πρέπει να αποφύγουμε να τους καταγγείλουμε δημόσια με τέτοιους όρους ώστε ο δρόμος να μην κλείσει αμετάκλητα σε μια μεταγενέστερη επανασυμφιλίωση».
Στη διάρκεια των δεκεμβριανών συγκρούσεων άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας πολέμησαν στο πλευρό των Αγγλων εναντίον του ΕΛΑΣ.Και στη συνέχεια άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Το δωσιλογικό κράτος της Κατοχής προσέγγιζε και πάλι τους Βρετανούς όπως την περίοδο της 4ης Αυγούστου.
Μέσα στο 1945 το Φόρεϊν Οφις ενημερωνόταν ότι στην Ελλάδα «η συμμετοχή στο ΕΑΜ έτεινε να θεωρείται μεγαλύτερο έγκλημα από τη συνεργασία με τους Γερμανούς». Ενας ανώτερος εκπρόσωπος του Φόρεϊν Οφις, ο σερ Ορμ Σάρτζεντ, υπέδειξε στο Βρετανό πρεσβευτή στην Αθήνα να διευκρινίσει στους Ελληνες επισήμους ότι η αγγλική κυβέρνηση θεωρούσε «τη βοήθεια» προς τους κατακτητές «πολύ χειρότερη από τη συμμετοχή στο ΕΑΜ» και ότι οι εκκαθαρίσεις των δωσιλόγων στην Ελλάδα από τις κρατικές υπηρεσίες υπήρξαν «πολύ επιφανειακές».
Αλλά οι θέσεις του Σάρτζεντ δεν άρεσαν καθόλου στον πρωθυπουργό Τσόρτσιλ, που αναγκάστηκε να παρέμβει με μήνυμά του, την άνοιξη του 1945, γράφοντας: «Δεν συμφωνώ καθόλου. Νομίζω ότι οι δωσίλογοι στην Ελλάδα σε πολλές περιπτώσεις έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να προφυλάξουν τον ελληνικό πληθυσμό από τη γερμανική καταπίεση. Τουλάχιστον δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν την είσοδο των απελευθερωτικών δυνάμεων ούτε έδωσαν οποιαδήποτε υποστήριξη στα σχέδια του ΕΑΜ. Οι κομμουνιστές είναι ο κύριος αντίπαλος...».
Αλλά η Μεγάλη Βρετανία, μεταπολεμικά, έχει πολύ αδυνατίσει και το 1947 θα αναγκαστεί να παραδώσει τα ηνία της Ελλάδας στους Αμερικανούς. Αυτοί θα αγκαλιάσουν με τη σειρά τους τους θαυμαστές της 4ης Αυγούστου και μάλιστα θα τους αφήσουν να καταλάβουν ανοιχτά την εξουσία το 1967.
