Την 1η Νοεμβρίου 1944
απελευθερώθηκε η Φλώρινα και την επομένη ο τελευταίος Γερμανός
στρατιώτης της Βέρμαχτ πέρασε τα ελληνικά σύνορα. Ολη η ηπειρωτική
Ελλάδα στις αρχές Νοεμβρίου ήταν απελευθερωμένη. Ο στρατιωτικός αρχηγός
του ΕΛΑΣ, Στέφανος Σαράφης, αναχώρησε από την Αθήνα, όπου την είχε
επισκεφθεί προσωρινά, στις 4 Νοεμβρίου, αφού πρώτα επιθεώρησε τμήματα
του ΕΛΑΣ στην Καισαριανή, την Καλλιθέα, τον Κολωνό, την Κυψέλη, την
Κοκκινιά, όπως και στην Ελευσίνα. Στο δρόμο του για τη Λαμία, ο Σαράφης
μίλησε στη Χαλκίδα και τη Θήβα προς τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ «και το λαό».
Αμέσως μετά την απελευθέρωση, κανείς δεν περίμενε αυτό που έγινε μερικές εβδομάδες αργότερα Στη Θήβα μαζί με τον Σαράφη μίλησε και ο Αγγλος ταξίαρχος της περιοχής, «που τόνισε ότι το έργο τους είναι να βοηθήσουν την Ελλάδα ν' ανασυγκροτηθεί και δεν έχουν κανένα σκοπό ν' ανακατευθούν στα εσωτερικά μας». Στο μεσημεριανό γεύμα συνέφαγαν καπεταναίοι και αξιωματικοί του ΕΛΑΣ με Αγγλους αξιωματικούς.Τίποτα δεν προμήνυε, εκείνη τη χρονική στιγμή, αυτό που επρόκειτο να συμβεί μερικές εβδομάδες αργότερα.
Στην Αθήνα
«Με τη σκέψη -γράφει ο Σαράφης- ότι βαίναμε ομαλά προς την πολιτική εξέλιξη, διατάξαμε τις μονάδες (του ΕΛΑΣ) να εγκατασταθούν στις πόλεις, να φροντίσουν για την ανάπαυση και ανασυγκρότησή τους, να απολύσουν τους άνδρες του εφεδρικού ΕΛΑΣ, να αποδώσουν τα ζώα και τα αυτοκίνητα που είχαν επιτάξει προσωρινά (...) και στην ανάγκη να διαθέσουν προσωρινά και τ' άλογα και μουλάρια των πολυβόλων, όλμων πυροβολικού κ.λπ. στον πληθυσμό για να τον βοηθήσουν στην καλλιέργεια και σπορά όσο το δυνατόν περισσότερο. Καμιά σκέψη πως μπορούσαμε να έχουμε συγκρούσεις. Απόλυτη τάξη υπήρχε σε όλη τη χώρα. Μονάχα στην Αθήνα παρουσιάζονταν μερικά κρούσματα μεταξύ ΕΛΑΣ και της Χ».
Στην πρωτεύουσα φαινόταν να παίζεται το μεγάλο πολιτικό παιχνίδι, εκεί ήταν η έδρα της κυβέρνησης και των ξένων αντιπροσωπειών, όπως και οι ηγεσίες των πολιτικών κομμάτων.
Στις 3 Νοεμβρίου αποφασίστηκε να διοριστεί αρχιστράτηγος του υπό συγκρότηση ελληνικού στρατού ο δημοκρατικός αξιωματικός Αλέξανδρος Οθωναίος. Ο Οθωναίος είχε εκδηλώσει την επιθυμία να συνεργαστεί και με τον Σαράφη σ' αυτή την προσπάθεια αναδημιουργίας του ελληνικού στρατού.
Αλλά στη συνέχεια φάνηκε ότι ο διορισμός του Οθωναίου στόχευε να χρυσώσει το χάπι γι' αυτό που επρόκειτο ν' ακολουθήσει. Στις 5 Νοεμβρίου, χωρίς προηγουμένως να ενημερωθεί το υπουργικό συμβούλιο, έγινε η ακόλουθη «πρωθυπουργική ανακοίνωση»:
«Μετά την συντελεσθείσαν πλήρη απελευθέρωσιν της Ελλάδος, λήγει και η ηρωική μας Αντίστασις. Είναι επομένως φυσικόν ότι επακολουθεί η αποστράτευσις των ανταρτικών μας ομάδων αντιστάσεως ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, η οποία και ωρίσθη διά την 10ην Δεκεμβρίου. Οι μόνιμοι αξιωματικοί των ανταρτικών σωμάτων επανέρχονται εις τον τακτικόν μας στρατόν, όπου θα εύρουν θέσιν ανάλογον με τα εθνικάς των υπηρεσίας».
Η εθνοφυλακή
Μια νέα κυβερνητική αυτή τη φορά ανακοίνωση της ίδιας μέρας ανέφερε:
«Η πραγματική κατάστασις την οποίαν εύρεν η κυβέρνησις από της αφίξεώς της εις την Ελλάδα είναι ότι η Χωροφυλακή σχεδόν πανταχού έχει παύσει υφισταμένη και έχει υποκατασταθεί υπό της Εθνικής Πολιτοφυλακής του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Προς αποκατάστασιν της λειτουργίας του Κράτους ελήφθησαν ομοφώνως υφ' ολοκλήρου της κυβερνήσεως αι ακόλουθαι αποφάσεις:
1. Η Εθνική Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ τάσσεται υπό τας διαταγάς της κυβερνήσεως και των αντιπροσώπων της μέχρι την 1ην Δεκεμβρίου οπότε θα παραδώση υπηρεσίαν και θα παύση υφισταμένη καθ' άπασαν την Ελλάδα.
2. Συνιστάται Σώμα Προσωρινής Εθνοφυλακής. Καλείται προς τούτο η κλάσις του 1936 κατά επαρχίας...».Αλλά η εσωτερική πολιτική κατάσταση βρισκόταν σε άμεση αλληλεξάρτηση και με το επίπεδο των διασυμμαχικών σχέσεων, δηλαδή των σχέσεων ανάμεσα στην Αγγλία, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση.
Η αγγλική ηγεσία είχε συνείδηση αυτού του γεγονότος και ο Ιντεν, μετά τη θερμή και φιλική συνάντησή του με τους αντιπροσώπους του ΚΚΕ στην Αθήνα, τηλεγράφησε στον Τσόρτσιλ:
«Δεν έχω αμφιβολία ότι αν δεν διευκρινίζαμε τη θέση μας με σαφήνεια στην Αρκτο (ΕΣΣΔ) θα είχαμε πολλά προβλήματα μαζί τους».
Καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα απελευθέρωναν την Ευρώπη από το χιτλερικό ζυγό, στο σκεπτικό των ηγεσιών της Αγγλίας, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ ετίθεντο προβλήματα που είχαν σχέση με το πολιτικό καθεστώς που θα επικρατούσε στις απελευθερωμένες χώρες.
Οι κομμουνιστές
Τα ένοπλα αντιστασιακά κινήματα, φιλοσυμμαχικά μεν, αλλά με αριστερό προσανατολισμό και συμπάθειες προς τη Σοβιετική Ενωση, γεννούσαν οπωσδήποτε το σκεπτικισμό στην Αγγλία και τις ΗΠΑ. Μάλιστα τουλάχιστον δύο τέτοια κινήματα αντίστασης στη Γιουγκοσλαβίαα και την Αλβανία προχωρούσαν αποφασιστικά στην κατάληψη της εξουσίας.Σημαντικά αντιστασιακά κινήματα με κοινωνικό και αριστερό προσανατολισμό εμφανίστηκαν επίσης στην Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο και αλλού, όπου ιδιαίτερο ρόλο έπαιζαν οι κομμουνιστές. Ο γρήγορος αφοπλισμός αυτών των αντιστασιακών κινημάτων θα προκαλούσε κύμα ανακούφισης στις ηγεσίες των ΗΠΑ και της Αγγλίας, όπως και στην ευρωπαϊκή αστική τάξη γενικότερα.
Ηδη η Αγγλία έκανε σχέδια να ηγηθεί ενός «Δυτικού μπλοκ» στην Ευρώπη και μέσα στον Νοέμβριο το βρετανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο «Ρόιτερς» μετέδωσε σχετικά: «Πληροφορούμεθα από έγκυρη πηγή, ότι η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Δανία και η Νορβηγία ήδη ενημέρωσαν τη βρετανική κυβέρνηση ότι είναι σύμφωνες με το πνεύμα του γενικού σχεδίου του στρατηγού Σματς, με σκοπό τη δημιουργία ενός μπλοκ της Δυτικής Ευρώπης. Αυτό το σχέδιο, που προορίζεται να ενισχύσει την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική θέση της Μεγάλης Βρετανίας στο μεταπολεμικό κόσμο (...) θα έχει επίδραση πολύ πέρα από τα άμεσα σύνορα των Βρετανικών νήσων και της Δυτικής Ευρώπης».
Η ανταπόκριση του «Ρόιτερς» αναδημοσιεύθηκε σε επικριτικό άρθρο στη επίσημη εφημερίδα του Κ.Κ. Βελγίου, που θεωρούσε ότι η δημιουργία ενός Δυτικού μπλοκ από την Αγγλία σήμαινε την επιστροφή στο σύστημα των αντιτιθέμενων συνασπισμών που δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει «σε μια νέα σύγκρουση».
