Οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή απειλούν όχι μόνο την ασφάλεια
πολλών από τα κράτη της, αλλά και την συνέχιση της ύπαρξής τους. Η
Συρία, το Ιράκ, ο Λίβανος και άλλες χώρες με αποσχιστικές συγκρούσεις
κινδυνεύουν να κατακερματιστούν σε εθνοτικά υπο-κράτη, μεταμορφώνοντας
μια περιοχή η πολιτική γεωγραφία της οποίας σχεδιάστηκε πριν από σχεδόν
έναν αιώνα.Επιθεωρώντας την περιφερειακή σκηνή, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ
Ταγίπ Ερντογάν συνέλαβε ένα τολμηρό σχέδιο για να ενισχύσει τον
περιφερειακό ρόλο της Τουρκίας και για να εδραιώσει την δική του
πολιτική κυριαρχία στο εσωτερικό.Επιδιώκει να αλλάξει το Σύνταγμα της Τουρκίας για να εισάγει ένα
προεδρικό σύστημα - με τον ίδιον επικεφαλής ως πρώτο πρόεδρο με
σημαντικά διευρυμένες εξουσίες.
Το σχέδιο του Ερντογάν εξαρτάται από τον τερματισμό της 30χρονης
σύγκρουσης με τον κουρδικό πληθυσμό της Τουρκίας. Η κυβέρνηση Ερντογάν
αποφάσισε λοιπόν να κάνει διαπραγματεύσεις με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν,
τον φυλακισμένο ηγέτη του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (ΡΚΚ), του
ένοπλου κινήματος της κουρδικής αντίστασης.
Η ελπίδα είναι να υπάρξει συμφωνία σε ένα νέο, πιο προοδευτικό
Σύνταγμα που θα ενισχύσει τα δικαιώματα των Κούρδων της Τουρκίας. Σε
αντάλλαγμα το ΡΚΚ αναμένεται να τερματίσει τον πόλεμο κατά του τουρκικού
κράτους, πράγμα το οποίο ζήτησε, στις 21 Μαρτίου, ο Οτσαλάν.
Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση Ερντογάν κάνει ξεχωριστές
διαπραγματεύσεις προσεγγίζοντας μια άλλη κουρδική αρχή - την Κουρδική
Περιφερειακή Κυβέρνηση (KRG) στο βόρειο Ιράκ. Το μεγάλο όραμα είναι η
ένταξη του ιρακινού Κουρδιστάν στην τουρκική οικονομία με μια ενεργειακή
συμφωνία ανάμεσα στην Τουρκία και στην KRG, η οποία θα γίνει το θεμέλιο
για μια πραγματική στρατηγική συμμαχία.
Πιστεύεται ότι η συμφωνία, η οποία δεν έχει ανακοινωθεί, δίνει στην
Τουρκία σημαντικές άδειες για την εξερεύνηση για πετρέλαιο και φυσικό
αέριο στο βόρειο Ιράκ. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα βοηθήσει την KRG να
κατασκευάσει υποδομές για τους αγωγούς ώστε να εξάγεται το πετρέλαιο και
το φυσικό αέριο στην Τουρκία χωρίς να εξαρτάται από τον εθνικό αγωγό
του Ιράκ, ο οποίος ελέγχεται από την κεντρική κυβέρνηση στην Βαγδάτη.
Εντός της τουρκικής κυβέρνησης, αυτό το άνοιγμα θεωρείται σαν μια
τεράστια ευκαιρία για να μειωθεί η βαριά εξάρτηση της Τουρκίας από τις
εισαγωγές ενέργειας. Η συμφωνία θα βοηθούσε επίσης την Τουρκία να
μειώσει το χρόνιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών: σχεδόν το 70% του
εμπορικού ελλείμματος των 84 δισ. δολαρίων είναι ο λογαριασμός για την
εισαγωγή ενέργειας.
Για την KRG η συμφωνία θα εξασφάλιζε τον μελλοντικό οικονομικό
πλούτο της περιοχής χωρίς να τον κρατά όμηρο μιας όλο και λιγότερο
φιλικής ιρακινής κυβέρνησης.
Σύμφωνα με το Σύνταγμα του Ιράκ, η κουρδική περιοχή δικαιούται το
17% των εσόδων της χώρας από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Αλλά η
διανομή των εσόδων από τους υδρογονάνθρακες είναι ακανόνιστη. Η KRG
ελπίζει ότι μια συμφωνία με την Τουρκία θα της επιτρέψει να εισπράττει
πιο τακτικά και προβλέψιμα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες.
Αλλά οι ΗΠΑ παραμένουν κατηγορηματικά αντίθετες σε μια τέτοια
συμφωνία ανάμεσα στην Τουρκία και την KRG, ισχυριζόμενες ότι θα
υπονομεύσει την σταθερότητα του Ιράκ και θα υποδαυλίσει αποσχιστικές
τάσεις στον βορρά.Οι τουρκικοί κυβερνητικοί κύκλοι δεν συμμερίζονται τους φόβους της
Αμερικής, επειδή βλέπουν τις συμφωνίες ανάμεσα στους πετρελαϊκούς
γίγαντες των ΗΠΑ Exxon και Chevron και στην KRG σαν απόδειξη ότι η
Αμερική ανησυχεί περισσότερο για το κομμάτι της από την πίτα στο βόρειο
Ιράκ, παρά για τις υποτιθέμενες απειλές για την σταθερότητα αυτής της
χώρας.
Οι αποσχιστικές εντάσεις στις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής είναι
πιθανόν να αλλάξουν τον χάρτη της περιοχής. Ο Ερντογάν έχει αναπτύξει
τώρα ένα σχέδιο για να εκμεταλλευθεί αυτή την εξέλιξη, να εξασφαλίσει
τον πολιτικό έλεγχό του, και να εγγυηθεί την ενεργειακή ασφάλεια για την
χώρα του. Οραματίζεται μια νέα περιφερειακή τάξη υπό τουρκική ηγεσία,
που θα βασίζεται σε μια ανακατάταξη ανάμεσα σε Τούρκους και Κούρδους επί
τη βάσει μιας στρατηγικής συμμαχίας για την εκμετάλλευση των
ενεργειακών πόρων της περιοχής.
* Ο Σινάν Ουλγκέν είναι διευθυντής του Κέντρου Μελετών για την Οικονομία και την Εξωτερική Πολιτική (EDAM) στην Κωνσταντινούπολη.
