«Ευχαριστούμε Γερμανία» φωνάζουν οι
πρόσφυγες που βρήκαν εκατοντάδες τραπέζια, τρόφιμα και νερό στον
κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Ντόρτμουντ
Για δεύτερη φορά μέσα σε μια πενταετία η Ανγκελα Μέρκελ
βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίση που θα μπορούσε να καθορίσει την
πολιτική υστεροφημία της. Μετά το «ελληνικό ζήτημα», η προσφυγική κρίση
δοκιμάζει σήμερα ευρύτερα τις αντοχές της ΕΕ. Δεν είναι όμως μόνο αυτό.
Το Προσφυγικό θίγει την ίδια την κοινωνική αρμονία εντός της Γερμανίας.
Αμφισβητεί την ικανότητα του Βερολίνου να βρει τις απαιτούμενες λύσεις.
Απειλεί δε τη δεκαετή πολιτική παντοδυναμία της καγκελαρίου Μέρκελ.
Κοινός παρονομαστής στις δύο κρίσεις είναι, κατά μία τραγική ειρωνεία, η Ελλάδα. Αυτή τη φορά, μέρος της γερμανικής πολιτικής ελίτ, καθώς και οι ηγεσίες άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, κατηγορούν την Αθήνα ότι δεν δύναται να προστατεύσει επαρκώς τα εξωτερικά σύνορά της, καθώς και ότι δεν κινείται γρήγορα στην ταυτοποίηση των προσφύγων, με αποτέλεσμα οι ροές προσφύγων προς τη Δυτική Ευρώπη να καθίστανται ανεξέλεγκτες.
Οι θέσεις φιλοξενίας
Στην πρόσφατη μίνι Σύνοδο που συγκάλεσε στις Βρυξέλλες ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ,
την οποία η Μέρκελ αρχικά ήθελε να διεξαχθεί στο Βερολίνο, η Αθήνα
συμφώνησε να δημιουργήσει 50.000 θέσεις προσωρινής φιλοξενίας. Η δήλωση
των ηγετών που ακολούθησε όμως είναι αρκετά ασαφής και ανοιχτή σε
ερμηνείες. Απαντώντας την Παρασκευή σε επίκαιρη ερώτηση του τομεάρχη
Εξωτερικών της ΝΔ Γιώργου Κουμουτσάκου, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας υπήρξε
μάλλον ασαφής για το πώς θα λειτουργήσει το νέο σχήμα, αλλά και για την
οικονομική βοήθεια και τα ανταλλάγματα που έχει εξασφαλίσει η χώρα.
Εδωσε έμφαση περισσότερο στο συναίσθημα παρά στον ρεαλισμό.
Πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι ενώ η Αθήνα δεσμεύθηκε να δημιουργήσει 50.000 προσωρινές θέσεις φιλοξενίας, όπως τουλάχιστον τις χαρακτήρισε η Κομισιόν, οι υπόλοιπες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εμφανίζονται προς το παρόν φειδωλές. Στην πρώτη συνομιλία των contact points (των προσώπων που ορίστηκαν μετά τη μίνι Σύνοδο της 25ης Οκτωβρίου για τον καλύτερο συντονισμό μεταξύ των χωρών), η Αυστρία δεσμεύθηκε να δημιουργήσει 5.000 θέσεις, η Σερβία και η Κροατία από 3.000 και η Σλοβενία 2.000.
Το ζήτημα της χρηματοδότησης των κέντρων υποδοχής όμως δεν αποδεικνύεται εύκολο. Από μια πρώτη συζήτηση που έγινε φαίνεται ότι η Επιτροπή προκρίνει την Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης ως το καταλληλότερο εργαλείο. Τούτο δε εφόσον μπορεί να βοηθήσει κράτη τόσο εντός όσο και εκτός ΕΕ, να προσφέρει δωρεές και όχι δάνεια, αλλά επίσης διαθέτει ειδικό ταμείο για μετανάστες και πρόσφυγες.
Γερμανικές περιπλοκές
Στη Γερμανία ορισμένοι θεωρούν ότι η πρόσφατη μίνι Σύνοδος θα μπορούσε να βοηθήσει να μπει μια τάξη στο Προσφυγικό. «Αν
εφαρμοστούν ταχέως τα μέτρα που αποφασίστηκαν μπορούν να έχουν
αποτέλεσμα. Το σημαντικότερο είναι να υπάρχει ένα σχήμα που θα βοηθά
στον έλεγχο συγκρούσεων μεταξύ κρατών-μελών στην ΕΕ, οι οποίες ανοίγουν
λόγω των επιπτώσεων που έχουν μονομερείς αποφάσεις ορισμένων εξ αυτών» σχολιάζει στο «Βήμα» ο Γιόζεφ Γιάνινγκ,
αναλυτής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR). Οι
αντιπαραθέσεις Κροατίας - Σερβίας, όπως και αυτές ανάμεσα σε Γερμανία,
Αυστρία, Σλοβενία, η πρόθεση της Βιέννης να υψώσει και αυτή συνοριακό
φράχτη, ή η ιδέα της Σλοβενίας να ζητήσει ενεργοποίησης της ρήτρας
αλληλεγγύης που περιλαμβάνεται στις Συνθήκες της ΕΕ είναι μόνο μερικά
παραδείγματα.
«Για τη Γερμανία», εξηγεί ο κ. Γιάνινγκ, «το βασικό όφελος δεν είναι να δεχθεί λιγότερους πρόσφυγες, αλλά να τους δεχθεί με έναν πιο μετρήσιμο τρόπο. Τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα στη Γερμανία δεν εγείρονται από αυτή καθαυτή τη μεγάλης κλίμακας μετανάστευση, αλλά από την ανεξέλεγκτη ροή που δημιουργεί πρόβλημα απορρόφησης στις συνοριακές περιοχές».
Αυτή ακριβώς η παρατήρηση ίσως να συνοψίζει την πρόκληση που αντιμετωπίζει η γερμανίδα καγκελάριος. Η Μέρκελ είναι ένας άνθρωπος που συνήθως προχωρεί με μικρά βήματα, πολύ προσεκτικά, «σαλαμοποιώντας» ένα πρόβλημα. Καθώς όμως το Προσφυγικό είναι ζήτημα που εν δυνάμει ακουμπά τη γερμανική ταυτότητα, η πολυτέλεια του χρόνου αυτή τη φορά δεν υπάρχει.
Το κρίσιμο σημείο είναι η «αποκατάσταση της τάξης», ώστε η «πολιτική των ανοιχτών θυρών» που η ίδια ανακοίνωσε να μη μετατραπεί σε μπούμερανγκ. Σύμφωνα όμως με έμπειρους παρατηρητές της γερμανικής πολιτικής, η Μέρκελ δεν θα μπορούσε να έχει αντιδράσει διαφορετικά στο προσφυγικό δράμα: «Καταγόμενη από την πρώην Ανατολική Γερμανία, δεν ήταν δυνατόν να δεχθεί τα κλειστά σύνορα». Επέδρασε στην απόφασή της και η άποψη ότι μια γηράσκουσα Γερμανία έχει ανάγκη από μια ένεση νέων ανθρώπων; Πιθανότατα ναι. Δεν υπολόγισε όμως καλά ότι το σύστημα δεν θα άντεχε μπροστά σε τόσο υψηλούς αριθμούς.
Η επιστροφή της ξενοφοβίας
Σε πρόσφατη περιφερειακή διάσκεψη του Χριστιανοδημοκρατικού
Κόμματος (CDU) στην Ανατολική Γερμανία, η κυρία Μέρκελ έγινε δέκτης
επικριτικών σχολίων. Το πλακάτ «Σταματήστε το Χάος με τους Πρόσφυγες - Εκθρονίστε τη Μέρκελ» δεν πρέπει να χαρακτηριστεί τυχαίο. Ο στενότερος σύμμαχός της, ο επικεφαλής της Χριστιανοκοινωνικής Ενωσης (CSU) Χορστ Ζέεχοφερ,
ζητεί σκλήρυνση πολιτικής. Η Βαυαρία βρίσκεται στο μέτωπο εισόδου των
προσφύγων και ήδη η σχέση με τη Βιέννη έχει χειροτερεύσει επικίνδυνα. Οι
προβλέψεις για το 2016 δείχνουν αύξηση των προσφύγων και αυτό θα έχει
συνέπειες και στον προϋπολογισμό. Ουδείς γνωρίζει ποια στάση θα τηρήσει ο
σιωπηλός Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, η δημοτικότητα του οποίου έχει ξεπεράσει αυτή της Μέρκελ.
Είτε αρέσει είτε όχι, η ξενοφοβία έχει επιστρέψει δυναμικά στη γερμανική κοινωνία, όπως προκύπτει από πρόσφατο εκτενές δημοσίευμά του περιοδικού «Spiegel». Το κίνημα Pegida, που διοργανώνει τις μεγάλες συγκεντρώσεις στη Δρέσδη, είναι μόνο μία πτυχή του φαινομένου. Οι δηλώσεις και οι επιθέσεις μίσους έχουν αυξηθεί. Η πρόσφατη δήλωση του γερμανού (πλην γεννημένου στην Τουρκία) συγγραφέα Ακίφ Πιρίντσι, που υποστηρίζει το Pegida, ότι υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στην προσφυγική κρίση «αλλά δυστυχώς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι εκτός λειτουργίας» συγκλονίζει. Οι επιθέσεις σε κτίρια διαμονής προσφύγων έχουν φθάσει τις 500 εφέτος, όταν πέρυσι δεν ξεπέρασαν τις 200 όλο τον χρόνο. Η επίθεση με μαχαίρι εναντίον της νέας δημάρχου Κολονίας Ενριέτε Ρέκερ μία ημέρα προτού κερδίσει τις εκλογές, στις 17 Οκτωβρίου, ήταν η κορυφή του παγόβουνο. Η Ρέκερ είχε συμβάλει ενεργά στην παροχή στέγασης σε πρόσφυγες και δημοσίως μιλήσει για την κοινωνική τους ένταξη.
Οι εσωτερικές προκλήσεις και η κοινή ευρωπαϊκή απάντηση Το διπλό μέτωπο της καγκελαρίου στη Γερμανία και στην ΕΕ
Η Ανγκελα Μέρκελ επιδιώκει να διαμορφώσει μια διπλή στρατηγική που να απαντά τόσο στις εσωτερικές προκλήσεις όσο και στην ανάγκη κοινής ευρωπαϊκής απάντησης στο πρόβλημα.
Κατ' αρχήν, η καγκελάριος ανέθεσε τον συντονισμό της διαχείρισης του Προσφυγικού στον στενό συνεργάτη της Πέτερ Αλτμάιερ. Το πρώτο βήμα ήταν η ψήφιση ενός νέου νόμου για το άσυλο που περιορίζει τα κίνητρα παραμονής των οικονομικών μεταναστών στη χώρα μέσω της επιτάχυνσης των διαδικασιών χορήγησης ασύλου και τη μείωση των επιδομάτων που λαμβάνουν οι πρόσφυγες. Παράλληλα, διαφαίνεται μια πρόθεση αύξησης του αριθμού των απελάσεων. Επιπλέον, εξετάζεται η πρόταση του CSU για δημιουργία ειδικών ζωνών (transit zones) στα σύνορα με άλλες χώρες ώστε οι αιτήσεις ασύλου να εξετάζονται εκτός Γερμανίας.
Στην απόπειρα διαμόρφωσης ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής στο Προσφυγικό ο στενότερος σύμμαχος της καγκελαρίου είναι ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Σύμφωνα με γερμανικές κυβερνητικές πηγές, με τις οποίες συνομίλησε «Το Βήμα», το Βερολίνο θα δώσει καταρχήν μεγάλη σημασία στη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης προσφύγων. Κρίνοντας βέβαια από τη σύγκρουση που επικράτησε για την υιοθέτηση του αντίστοιχου προσωρινού μηχανισμού, αυτό δεν θα είναι εύκολο.
Μια δεύτερη ιδέα είναι η υπογραφή συμφωνιών με τρίτες χώρες, προεξάρχουσας της Τουρκίας, για τον ορισμό μιας οροφής στον αριθμό των προσφύγων που θα φθάνουν στην Ευρώπη. Αυτό προϋποθέτει τη δημιουργία κέντρων καταγραφής σε τεράστιους καταυλισμούς. Ωστόσο, η Αγκυρα διαπραγματεύεται πολύ σκληρά. Η τουρκική κυβέρνηση φαίνεται να ζητεί ως και 3 δισ. ευρώ ετησίως ως οικονομική βοήθεια, από 1 δισ. ευρώ που ήταν η αρχική ευρωπαϊκή προσφορά. Επιπλέον, η Αγκυρα επιμένει στην απελευθέρωση της χορήγησης θεωρήσεων για τους τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην ΕΕ. Το μέτρο αυτό συναντά πολλές αντιδράσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Τόσο ο κ. Γιούνκερ όσο και ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ από την Αθήνα μίλησαν για την ανάγκη να επικρατήσει ρεαλισμός στις ευρωτουρκικές σχέσεις.
Η τρίτη κίνηση που επιθυμεί η Γερμανία είναι η ενίσχυση της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Στο Βερολίνο έχει γίνει πεποίθηση ότι τόσο η εντολή όσο και οι πόροι του Frontex πρέπει να ενισχυθούν το ταχύτερο δυνατόν. Αναμφίβολα, αυτή η ιδέα προσκρούει σε ζητήματα εθνικής κυριαρχίας, κάτι που έχει γίνει αντιληπτό και στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες. Η υπόθεση της ελληνοτουρκικής συνεργασίας στο Αιγαίο αντικατοπτρίζει πλήρως τις περιπλοκές. Ωστόσο, η πρόθεση να προχωρήσουν, έστω και με μικρά βήματα, είναι ξεκάθαρη. Οι σχετικές προτάσεις σχεδιάζεται να παρουσιαστούν από την Κομισιόν τον Δεκέμβριο.
Αθανασόπουλος Αλ. Άγγελος
