ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ «Πνίγονται» στα χρέη οι ευρωπαϊκές χώρες - Μονόδρομος η συνολική αναδιάρθρωση - Πώς σώθηκε η Γερμανία με τη διάσκεψη του 1953

ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΣΑΒΒΙΔΗ
hsav@pegasos.gr
Ο νέος υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Γιάνης Βαρουφάκης, ξεκινά μια πρώτη περιοδεία σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Σε Λονδίνο, Παρίσι και Ρώμη θα παρουσιάσει τις θέσεις της νέας κυβέρνησης της Ελλάδας, αναζητώντας συμμαχίες.
Κάποια επίσκεψη στο Βερολίνο δεν έχει ανακοινωθεί, οπότε λογικά αυτό προκύπτει ως το «αντίπαλο στρατόπεδο». Όπως είπε, όμως, ο κ. Βαρουφάκης, δεν πρόκειται για μια αντιπαράθεση στην Άγρια Δύση. Το αποδεικνύει, άλλωστε, η επίσκεψη Σουλτς στην Αθήνα και η συμφωνία που φάνηκε να υπάρχει μεταξύ των δύο πλευρών στο θέμα του τερματισμού της λιτότητας.Η καγκελάριος Μέρκελ φαίνεται να διαφωνεί σε αυτό, αλλά η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας δείχνει να έχει ακόμα και Γερμανούς συμμάχους. Για να «ανασάνουν» οι προϋπολογισμοί, είναι απαραίτητο να ελαφρυνθεί η εξυπηρέτηση των υψηλών χρεών που έχουν συσσωρευτεί. Στην κατεύθυνση αυτή λειτουργεί η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αγοράσει κρατικά ομόλογα. Και σε αυτό υπήρχε διαφωνία από τη γερμανική πλευρά, αλλά τελικά ξεπεράστηκε. Ένα δεύτερο βήμα προς την ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι μια πανευρωπαϊκή διάσκεψη για το χρέος των κρατών της Ευρώπης, όπου το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί οριστικά.

Η πρόταση για πανευρωπαϊκή διάσκεψη όπου θα συζητηθεί το πρόβλημα του δημόσιο χρέους συνδέεται άμεσα με τη συζήτηση περί εγκατάλειψης των πολιτικών λιτότητας. Υπό τις σημερινές συνθήκες τα κράτη-μέλη έχουν ελάχιστα περιθώρια να στηρίξουν τις οικονομίες (συνήθως παίρνουν μέτρα που πλήττουν τη ζήτηση) ενώ η προοπτική πολυετούς λιτότητας «τρομάζει» τους καταναλωτές και αποθαρρύνει τις επενδύσεις.

Εάν το χρέος των οικονομιών της Ευρωζώνης μειωνόταν ουσιαστικά, στα επίπεδα που θεωρούνται βιώσιμα, το κόστος εξυπηρέτησης θα μειωνόταν σε χαμηλά επίπεδα χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας. Χωρίς, δηλαδή, να χρειάζεται μια τόσο υπερβολική «χαλάρωση» στη νομισματική πολιτική, που δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ, καθώς δεν επιτρέπει στις αγορές να λειτουργήσουν ελεύθερα και τροφοδοτεί «φούσκες». Μια άποψη με την οποία συμφωνούν πολλοί στο Βερολίνο...

Γερμανοί τη δεκαετία του '20 ανταλλάσσουν φαγητό έναντι εισιτηρίων για το τσίρκο. Οι βαριές πολεμικές αποζημιώσεις προκάλεσαν υπερπληθωρισμό και έφεραν τον Χίτλερ στην εξουσία. Οι σύμμαχοι έλαβαν το μάθημα και μετά τον Β' Πόλεμο προχώρησαν σε «κούρεμα» των γερμανικών οφειλών.

 

Απαλλαγμένα από το κόστος εξυπηρέτησης του υπέρογκου χρέους, τα κράτη της Ευρωζώνης θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την ανάκαμψη μέσω αύξησης των δημοσίων δαπανών, πρωτίστως για επενδύσεις σε υποδομές. Με τη λιτότητα να μην αποτελεί πλέον τη μόνη βεβαιότητα για το εγγύς μέλλον σε πολλά κράτη, οι ιδιώτες θα? ξεθαρρέψουν, καταναλώνοντας περισσότερο και άρα προσελκύοντας αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων. Ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να βγάλει την Ευρωζώνη οριστικά από τη δημοσιονομική κρίση αλλά σίγουρα απαιτεί μια πρωτοφανή απόφαση από τα κράτη-μέλη, πρωτίστως εκείνα που αντιμετωπίζουν μικρότερο πρόβλημα και θα έχουν λιγότερα κέρδη. Λογικό είναι να υπάρχει καχυποψία και αυτή μπορεί μόνο να ξεπεραστεί μέσω σαφέστερων κανόνων και θεσμών. Κυρίως, όμως, μπορεί να ξεπεραστεί εφόσον το όλο σχέδιο μετατραπεί σε σημαντικό βήμα στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Ευρω-ομόλογα
Στο πλαίσιο της συμφωνίας που θα προκύψει και του σχεδίου για την ανάκαμψη των οικονομιών είναι καλή ευκαιρία να αξιοποιηθεί η ιδέα για τα ευρω-ομόλογα. Για την ανάληψη, δηλαδή, κοινού χρέους από τα κράτη-μέλη. Ήδη στην απόφαση της ΕΚΤ να αγοράσει κρατικά ομόλογα προβλέπεται ότι το 12% θα αφορά τίτλος που εκδίδουν κοινοτικά όργανα (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης κ.λπ.).

Στη συζήτηση που έγινε στη Φρανκφούρτη αναδείχθηκαν οι δυσκολίες που προκύπτουν στο ζήτημα της αμοιβαιοποίησης του χρέους. Τελικά έγινε δεκτό τα κράτη να μοιραστούν μόνο το 20% του ρίσκου που θα προκύψει από τις αγορές της ΕΚΤ. Πολλοί αναλυτές, όμως, επισημαίνουν ότι και το υπόλοιπο 80% του κινδύνου που αναλαμβάνει κάθε κράτος χωριστά, επηρεάζει άμεσα και τα υπόλοιπα, με τα οποία συνδέεται μέσω του Ευρωσυστήματος.

Η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος έχει πλέον συνδέσει άρρηκτα τις οικονομίες και η πραγματικότητα αυτή αναδείχθηκε από τη δημοσιονομική κρίση. Η γερμανική πλευρά επέμεινε από την αρχή στη δημιουργία κανόνων και θεσμών για τη συλλογική λειτουργία. Προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν ήδη πολλά βήματα, ενώ ελάχιστα έγιναν προς την κατεύθυνση της κοινής παρέμβασης για τόνωση των οικονομιών.

Αυτών, δηλαδή, που υποσχόταν ο Πρόεδρος Ολάντ όταν εξελέγη το 2012, αλλά ακόμα δεν έχουν συμβεί. Η ανάδειξη της νέας κυβέρνησης στην Ελλάδα επαναφέρει τη συζήτηση, αφού μάλιστα έχουν υλοποιηθεί τα περισσότερα από αυτά που τότε ζητούσε η Γερμανία (Δημοσιονομικό Σύμφωνο, τραπεζική ενοποίηση). Θέτει, επίσης, ένα ξεκάθαρο δίλημμα στους εταίρους: Είτε να δεχθούν την αλλαγή πολιτικής στην Ελλάδα, δημιουργώντας παράδειγμα για τους πολίτες άλλων κρατών-μελών (λ.χ. Ισπανία, Ιταλία, Ιρλανδία) να ακολουθήσουν αντίστοιχο δρόμο, είτε να διακινδυνεύσουν την ακεραιότητα της Ευρωζώνης, δημιουργώντας ένα τραγικό προηγούμενο για τα υπόλοιπα κράτη-μέλη και ενδεχομένως υπονομεύοντας θανάσιμα την ύπαρξή της.

Διέξοδο από αυτό το δίλημμα προσφέρει ο δρόμος μιας συνολικής λύσης για το πρόβλημα χρέους στην Ευρωζώνη. Ένας δρόμος που βρίσκεται στην κατεύθυνση που υποστηρίζει σταθερά το Βερολίνο, της περαιτέρω εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ζητούμενο, άλλωστε, είναι η στροφή στις ακολουθούμενες πολιτικές να μην προκύψει ως αποτέλεσμα κάποιας σύγκρουσης αλλά ως κοινή διαπίστωση ότι ο δρόμος που ακολουθείται είναι λανθασμένος και πρέπει να αλλάξει.
Η διάσκεψη του 1953

Η συμφωνία του Λονδίνου για τη Γε ρμανία
Ιστορικό παράδειγμα διαγραφής χρέους ενός κράτους από μεγάλη ομάδα άλλων κρατών αποτελεί η διευθέτηση των χρεών που συσσώρευσε η Γερμανία στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους.
Η αδυναμία εξυπηρέτησης του υπέρογκου χρέους που συσσωρεύτηκε στη Γερμανία μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919, υπήρξε από τις βασικές αιτίες οικονομικής καταστροφής της γερμανικής οικονομίας, τη δεκαετία του '20, και ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία, στη συνέχεια.
Μετά τον δεύτερο Πόλεμο η κυβέρνηση Αντενάουερ έκρινε σκόπιμο να επαναλάβει την εξυπηρέτηση του χρέους, που είχε παγώσει ο Χίτλερ.Το συνολικό ποσό ήταν 16 δισεκατομμύρια μάρκα και οφειλόταν σε τράπεζες των Συμμάχων, που δάνειζαν τη Γερμανία να αποπληρώνει τις πολεμικές αποζημιώσεις, όσο τις εξυπηρετούσε. Επιπλέον 16 δισ. μάρκα χορηγήθηκαν από τις ΗΠΑ ως δάνεια για τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση.

Διάσκεψη
Το 1953 έγινε στο Λονδίνο διεθνής διάσκεψη για το γερμανικό χρέος, με τη συμμετοχή των περισσότερων κρατών της Δυτικής Ευρώπης (και της Ελλάδας), των ΗΠΑ, του Καναδά, του Ιράν και της Ν. Αφρικής.Τα κράτη του ανατολικού μπλοκ δεν συμμετείχαν με την εξαίρεση της Γιουγκοσλαβίας.Οι διαπραγματεύσεις εξελίχθηκαν από τα τέλη Φεβρουαρίου μέχρι τις 8 Αυγούστου.
Τότε ανακοινώθηκε η Συμφωνία Χρέους του Λονδίνου, που προέβλεπε «κούρεμα» 50%, με το εναπομείναν χρέος (περίπου στα 15 δισ. μάρκα) να αποπληρώνεται σε ορίζοντα 30ετίας.
Προβλεπόταν ειδική ρήτρα για πάγωμα των πληρωμών σε περίπτωση που η Γερμανία αντιμετώπιζε εμπορικό έλλειμμα, ενώ συμφωνήθηκε ότι οι δόσεις που θα καταβάλλονται δεν μπορεί να υπερβαίνουν το 3% των εξαγωγών.Κάτι που προσέφερε ισχυρό κίνητρο στους δανειστές της Γερμανίας να εισάγουν γερμανικά προϊόντα στο πλαίσιο των δικών τους προσπαθειών ανοικοδόμησης.

Κατοχικό δάνειο
Η Συμφωνία του Λονδίνου αποτελεί και επιχείρημα της γερμανικής πλευράς στη συζήτηση για την εξόφληση των οφειλών προς την Ελλάδα από το κατοχικό δάνειο. Ήταν δάνειο 476 εκατ. μάρκων του Ράιχ που επιβλήθηκε από αυτό στην Ελλάδα.
Το ποσό εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε πάνω από 12 δισ. σημερινά ευρώ, ενώ αν υπολογισθεί και η καταβολή τόκου 3% το ποσό εκτοξεύεται στα 85 δισ. ευρώ.
Στον βαθμό, όμως, που αυτό θεωρηθεί ότι υπόκειται στη Συμφωνία του Λονδίνου, τότε το επιτόκιο είναι μηδενικό και μεγάλο μέρος του χρέους έχει «κουρευτεί». Εφόσον μάλιστα αναγνωριστεί ως πολεμική απώλεια, τότε διαγράφεται συνολικά.

Μάρτιος 1989
Το σχέδιο Μπράντι
Η κρίση χρέους των λιγότερο αναπτυγμένων οικονομιών (LDC) τη δεκαετία του '80 είχε κοινά χαρακτηριστικά με την κρίση στην Ευρωζώνη. Προέκυψε από οικονομικά προβλήματα που προκάλεσε η υιοθέτηση πολιτικών σκληρής λιτότητας και νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, τα οποία σύντομα πυροδότησαν κοινωνικά προβλήματα και πολιτική κρίση. Είχε, επίσης, επίκεντρο τις τράπεζες, οι οποίες επλήγησαν και επί χρόνια στερούσαν από την οικονομία ρευστότητα για να καλύψουν τις «τρύπες» στους ισολογισμούς τους. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 1989 το σχέδιο Μπράντι (από το όνομα του τότε υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ).Καθώς αφετηρία της κρίσης υπήρξε το Μεξικό (που είχε κηρύξει στάση πληρωμών το 1982), σε αυτό επικεντρώθηκε το πρώτο «κούρεμα». Στην εμπειρία που προέκυψε βασίστηκαν τα σχέδια αναδιάρθρωσης χρέους για αρκετά κράτη τα επόμενα χρόνια. Ένα από αυτά ήταν και η Πολωνία, που το 1991 έλαβε από το κλαμπ του Παρισιού (των μεγαλύτερων δανειστών, με πρόεδρο τότε τον Ζαν Κλοντ Τρισέ) «κούρεμα» 50%. Η εφαρμογή αρκετών από αυτά τα σχέδια ήταν πετυχημένη. Σύντομα οι οικονομίες επέστρεψαν σε σταθερή τροχιά ανάπτυξης και προσέλκυσαν ξένα κεφάλαια με σχετικά χαμηλό κόστος. Σε αρκετές περιπτώσεις, όμως, η αναδιάρθρωση του χρέους χορηγήθηκε υπό την προϋπόθεση της υπαγωγής σε πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές συνέχισαν έτσι να επιβάλλονται, προκαλώντας νέες κρίσεις χρέους αλλά και κοινωνικές αντιδράσεις, που τη δεκαετία του 2000 ανέδειξαν σε πολλά κράτη της Λατινικής Αμερικής αριστερές κυβερνήσεις.
ΗΜΕΡΗΣΙΑ