Την περασμένη Παρασκευή 28
Νοεμβρίου έκλεισε ένας χρόνος από την πρώτη συγκέντρωση φιλοευρωπαίων
Ουκρανών στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου. «Περίπου διακόσιοι, νέοι
οι περισσότεροι, με το πρόσωπο καλυμμένο μερικοί απ' αυτούς, καλούσαν
τον πρόεδρο με συνθήματα σκληρά να βάλει τη χώρα στην Ευρώπη», έγραφε το
τηλεγράφημα του Reuters, προσθέτοντας ότι «πολίτες κάθε ηλικίας
καταφθάνουν συνεχώς» στην πλατεία «με αφίσες, χειρονομώντας
περιφρονητικά και φωνάζοντας ρυθμικά: "Ευρώπη, Ευρώπη!"». Από τότε η
πλατεία Ανεξαρτησίας ονομάστηκε «γιουρο-μεϊντάν», δηλαδή «ευρω-πλατεία».Ηταν ο απόηχος, ο οποίος έλαβε μεγάλες διαστάσεις τις επόμενες
εβδομάδες, της διάσκεψης κορυφής της ΕΕ που είχε συνέλθει ακριβώς πριν
από μία εβδομάδα στο Βίλνιους, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας.
Εκεί, όπως έγραψε αργότερα το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», έκανε την εμφάνισή του «ένας ήπιος ψυχρός πόλεμος, εκεί η Ευρώπη έχασε τη Ρωσία». Υπερβολή; Μάλλον όχι. Είκοσι πέντε χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου η Ευρώπη είναι και πάλι χωρισμένη. Αν μάλιστα πραγματοποιηθεί η απειλή του ουκρανού πρωθυπουργού Αρσένι Γιατσένιουκ να υψώσει ένα «σιδερένιο τείχος διαχωρισμού με τη Ρωσία», τότε θα τεθούμε και πάλι «εν αναμονή» για το πότε και πώς θα πέσει και αυτό το τείχος. Αν υπάρχει κάποια διαφορά με τον Ψυχρό Πόλεμο που τερματίστηκε (;) με την κατάρρευση του Ανατολικού Συνασπισμού, αυτή είναι ότι έχει περιοριστεί μέχρι στιγμής σε οικονομικά μέτρα και αντίμετρα και στο ότι η δυτική παράταξη δεν είναι τόσο συμπαγής όσο άλλοτε.
Εκεί, όπως έγραψε αργότερα το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», έκανε την εμφάνισή του «ένας ήπιος ψυχρός πόλεμος, εκεί η Ευρώπη έχασε τη Ρωσία». Υπερβολή; Μάλλον όχι. Είκοσι πέντε χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου η Ευρώπη είναι και πάλι χωρισμένη. Αν μάλιστα πραγματοποιηθεί η απειλή του ουκρανού πρωθυπουργού Αρσένι Γιατσένιουκ να υψώσει ένα «σιδερένιο τείχος διαχωρισμού με τη Ρωσία», τότε θα τεθούμε και πάλι «εν αναμονή» για το πότε και πώς θα πέσει και αυτό το τείχος. Αν υπάρχει κάποια διαφορά με τον Ψυχρό Πόλεμο που τερματίστηκε (;) με την κατάρρευση του Ανατολικού Συνασπισμού, αυτή είναι ότι έχει περιοριστεί μέχρι στιγμής σε οικονομικά μέτρα και αντίμετρα και στο ότι η δυτική παράταξη δεν είναι τόσο συμπαγής όσο άλλοτε.
Εχει και αυτός ο ψυχρός πόλεμος «θύματα»: Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη επεκτάθηκε, απειλές εκτοξεύονται καθημερινά εκατέρωθεν και «κινήσεις άμυνας» με θεαματικές επιδείξεις στρατιωτικής ισχύος γίνονται συνεχώς όχι απαραίτητα στον γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης - έφθασαν πριν από δύο εβδομάδες ως τα ανοιχτά της Αυστραλίας. Σε «στρατόπεδα» έχουν χωριστεί οι ηγέτες της ΕΕ και έντονη διαφωνία έχει προκύψει μεταξύ των δύο συνεργαζόμενων κομμάτων της γερμανικής κυβέρνησης για τον χειρισμό των σχέσεων με τη Ρωσία.
Δεν είναι «άτρωτος» και ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν. Βρίσκεται σε ένα είδος «τιμητικής απομόνωσης» από τους Δυτικούς και η ρωσική οικονομία δεινοπαθεί, με ζοφερή προοπτική αν, όπως θεωρείται βέβαιο, συνεχιστούν οι κυρώσεις. Αλλά, το σημαντικότερο: δεν ανέκοψε τον δρόμο της Ουκρανίας προς τη (Δυτική) Ευρώπη. Το Κίεβο υπέγραψε τη συμφωνία ένταξης στην ΕΕ (ασχέτως εάν μένει ανοιχτό το πότε θα αρχίσει να ισχύει το οικονομικό σκέλος της). Φυσικά, με ένα βαρύτατο τίμημα. Τρεις χιλιάδες νεκροί ως τώρα και ουσιαστική απώλεια δύο «ρωσόφιλων» περιοχών της, γεγονός το οποίο μοιραία προαγγέλλει θεσμική αλλαγή στην Ουκρανία και συρρίκνωση του εθνικού χώρου της.
Ποιος ευθύνεται για αυτήν την απρόβλεπτη ως προχθές εξέλιξη στην Ευρώπη; Αν λίγο-πολύ συμφωνούν όλοι σε κάτι - έστω και αν δεν το αναγνωρίζουν -, αυτό είναι η μεγάλη ευθύνη της ουκρανικής ηγεσίας των τελευταίων ετών και η άρνηση της Δύσης να εξακριβώσει τις θέσεις της Ρωσίας. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και το Κογκρέσο κατηγορούν τον πρόεδρο Πούτιν, με ηπιότερους χαρακτηρισμούς ευθύνη τού αποδίδει η ΕΕ, η Μόσχα αποφεύγει να δώσει απάντηση αλλά αποκαλύπτει το «παρασκήνιο» και τον ρόλο στην «υποκίνηση μιας νέας έγχρωμης ψευτο-επανάστασης» που έπαιξε και παίζει «το ανεγκέφαλο επιτελείο ασφαλείας» της Ουάσιγκτον.
Η «τύχη» της Ουκρανίας καταγράφηκε σε εκείνη τη διάσκεψη κορυφής της ΕΕ στο Βίλνιους. Εκεί ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανούκοβιτς προκάλεσε έκπληξη, οργή και φραστικές εκρήξεις των ομολόγων του όταν άφησε να φανεί πως, αντίθετα με ό,τι πιστευόταν, δεν επρόκειτο να υπογράψει τη συνθήκη σύνδεσης της Ουκρανίας με την ΕΕ για την οποία γίνονταν διαπραγματεύσεις επί επτά συνεχή χρόνια.
Δέκα χρόνια κακών υπολογισμών
Η Κάθριν Αστον, αρμόδια για τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ, και ο Στέφαν Φούλε, επίτροπος αρμόδιος για τη διεύρυνση, είχαν αρχίσει από τον Μάρτιο του 2010 να επεξεργάζονται με τον Γιανούκοβιτς το «τελικό προσχέδιο» της συνθήκης, είχαν πιστέψει τα λόγια του - «θα την υπογράψω στο πρώτο ταξίδι μου στις Βρυξέλλες» - και δεν είχαν απογοητευθεί όταν δεν το είχε υπογράψει ούτε στο τρίτο ταξίδι του στην έδρα της Κομισιόν. Επαιρναν άλλωστε μηνύματα αισιοδοξίας από την αμερικανίδα βοηθό υπουργό Εξωτερικών Βικτόρια Νιούλαντ, του τύπου «βοηθάμε όσο μπορούμε».
Η Κάθριν Αστον, αρμόδια για τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ, και ο Στέφαν Φούλε, επίτροπος αρμόδιος για τη διεύρυνση, είχαν αρχίσει από τον Μάρτιο του 2010 να επεξεργάζονται με τον Γιανούκοβιτς το «τελικό προσχέδιο» της συνθήκης, είχαν πιστέψει τα λόγια του - «θα την υπογράψω στο πρώτο ταξίδι μου στις Βρυξέλλες» - και δεν είχαν απογοητευθεί όταν δεν το είχε υπογράψει ούτε στο τρίτο ταξίδι του στην έδρα της Κομισιόν. Επαιρναν άλλωστε μηνύματα αισιοδοξίας από την αμερικανίδα βοηθό υπουργό Εξωτερικών Βικτόρια Νιούλαντ, του τύπου «βοηθάμε όσο μπορούμε».
Το μεγάλο, το κρίσιμο σφάλμα της ΕΕ ήταν ότι δεν έλαβε ποτέ υπόψη της τις απόψεις της Ρωσίας, παρ' όλο που το Κρεμλίνο, μέσω του ουκρανού δισεκατομμυριούχου Βίκτορ Πιντσούκ, είχε «ειδοποιήσει» από την άνοιξη του 2013 τις Βρυξέλλες και το Κίεβο ότι «θέλει να ακουστεί η άποψή του». Ο Φούλε ομολόγησε πολύ αργότερα πως είχε «προσκολληθεί» σε μια δήλωση του Πούτιν ότι η Ρωσία «δεν θα είχε αντιρρήσεις» στη σύνδεση της Ουκρανίας με την ΕΕ. Αλλά η δήλωση είχε γίνει το 2004 - και έκτοτε, δέκα χρόνια μετά, πολλά πράγματα άλλαξαν στον διεθνή χώρο.
