ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ
Μέχρι σήμερα η λέξη «Ακσαράι»
αναφερόταν σε μια συνοικία της παλιάς Κωνσταντινούπολης, γνωστή για τα
πολλά και χαμηλού κόστους ξενοδοχεία της, καθώς και σε μια ήσυχη πόλη
της Κεντρικής Ανατολίας. Τις τελευταίες ημέρες αναφέρεται πλέον και στο
νεόδμητο προεδρικό ανάκτορο της χώρας. Το «Λευκό Ανάκτορο», όπως
μεταφράζεται η λέξη «Ακσαράι», ή το «Ανάκτορο του ΑΚ-Parti», του
κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας, αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένου
σχολιασμού από τον τουρκικό και διεθνή Τύπο. Σύμφωνα με δηλώσεις του
αρμόδιου υπουργού Μεχμέτ Σιμσέκ, το συνολικό κόστος του θα ανέλθει σε
1.370.000.000 λίρες Τουρκίας, περί τα 500 εκατ. ευρώ. Ανεξάρτητες πηγές
τοποθετούν το κόστος αυτό αρκετά υψηλότερα. Μπορεί το πένθος για ακόμη
ένα εργατικό δυστύχημα σε ανθρακωρυχείο στην κωμόπολη Ερμενέκ της
επαρχίας Καραμάν να απέτρεψε τα φαντασμαγορικά εγκαίνια του κτιρίου την
29η Οκτωβρίου, ανήμερα την εθνική εορτή της Τουρκίας· θεωρείται, ωστόσο,
βέβαιο ότι θα βρεθεί σύντομα κατάλληλη ευκαιρία.
Η κατασκευή του «Ακσαραί» υπόκειται σε πολλαπλές ερμηνείες και περικλείει συμβολισμούς που φωτίζουν καίριες πτυχές του τουρκικού πολιτικού βίου. Η ανέγερση του ανακτόρου, που αρχικά είχε σχεδιασθεί ως «πρωθυπουργικό μέγαρο», δεν έγινε σε κάποιο τυχαίο οικόπεδο, αλλά εντός του «δασικού αγροκτήματος Ατατούρκ». Το «δασικό αγρόκτημα Ατατούρκ» αποτελούσε προσωπική περιουσία του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, η οποία δωρίσθηκε στο τουρκικό Δημόσιο λίγο πριν από τον θάνατό του, υπό τον όρο να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο αγρόκτημα για την προαγωγή των γεωργικών σπουδών. Ηδη από το 1991 θεωρήθηκε προστατευόμενος χώρος πρασίνου, καθώς η αλματώδης οικιστική επέκταση της Αγκυρας μετέφερε το αγρόκτημα από τις δυτικές εσχατιές στο κέντρο της πόλης. Η ανοικοδόμηση του «Ακσαράι» αντέκειτο τόσο στη βούληση του δωρητή Ατατούρκ όσο και στη νομοθεσία περί προστασίας του περιβάλλοντος.
Διαδοχικές δικαστικές αποφάσεις εναντίον της κατασκευής δεν πτόησαν τον τότε πρωθυπουργό Ερντογάν. Αντίθετα προς κάθε αντίληψη κράτους δικαίου, οι οικοδομικές εργασίες συνεχίσθηκαν και το ανάκτορο αποπερατώθηκε. Με την αλλαγή στις πολιτικές φιλοδοξίες του κ. Ερντογάν, άλλαξε και ο προορισμός του νεοανεγειρόμενου μεγάρου. Από πρωθυπουργικό μέγαρο μετετράπη σε προεδρικό. Ανακοινώθηκε απλώς ότι ο νέος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου θα μετακόμιζε στο μέχρι σήμερα προεδρικό ανάκτορο της συνοικίας Τσάνκαγια.
Ενδιαφέρον προκαλεί και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του μεγάρου. Αλλοι διακρίνουν στο κτίριο κακοχωνεμένες επιρροές σελτζουκικών και οθωμανικών αρχιτεκτονικών στοιχείων, ανάλογες αυτών των νεόδμητων ξενοδοχείων πέντε αστέρων που έχουν κατακλύσει την τουρκική ακτογραμμή του Αιγαίου και της Μεσογείου. Αλλοι συγκρίνουν την αισθητική του «Ακσαράι» με αυτήν των ανακτόρων που ανήγειραν απολυταρχικοί ηγέτες στην πρόσφατη ιστορία, το πάλαι ποτέ «Ανάκτορο του Λαού» στη Ρουμανία και τα διάφορα μέγαρα ηγετών μετασοβιετικών κεντροασιατικών Δημοκρατιών. Η απόφαση εγκαταλείψεως του προεδρικού μεγάρου Τσάνκαγια, στο οποίο κατοικούσαν όλοι οι πρόεδροι της Τουρκίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ μέχρι τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, έχει έναν σαφή πολιτικό συμβολισμό. Η «Νέα Τουρκία» που ευαγγελίζεται ο κ. Ερντογάν αποκόπτει κάθε συμβολικό δεσμό με το κεμαλιστικό παρελθόν της χώρας και επαναπροσδιορίζει τη σχέση της με την Ιστορία, οθωμανική αλλά και σελτζουκική.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η συμβολική ταύτιση του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας με το κράτος, μέσω του ονόματος του νέου προεδρικού μεγάρου. Το ΑΚΡ φιλοδοξεί να υποκαταστήσει τον ρόλο που κάποτε έπαιζε το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Οι ιδεολογίες μπορεί να αλλάζουν, οι νοοτροπίες όμως ανθίστανται.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Η κατασκευή του «Ακσαραί» υπόκειται σε πολλαπλές ερμηνείες και περικλείει συμβολισμούς που φωτίζουν καίριες πτυχές του τουρκικού πολιτικού βίου. Η ανέγερση του ανακτόρου, που αρχικά είχε σχεδιασθεί ως «πρωθυπουργικό μέγαρο», δεν έγινε σε κάποιο τυχαίο οικόπεδο, αλλά εντός του «δασικού αγροκτήματος Ατατούρκ». Το «δασικό αγρόκτημα Ατατούρκ» αποτελούσε προσωπική περιουσία του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, η οποία δωρίσθηκε στο τουρκικό Δημόσιο λίγο πριν από τον θάνατό του, υπό τον όρο να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο αγρόκτημα για την προαγωγή των γεωργικών σπουδών. Ηδη από το 1991 θεωρήθηκε προστατευόμενος χώρος πρασίνου, καθώς η αλματώδης οικιστική επέκταση της Αγκυρας μετέφερε το αγρόκτημα από τις δυτικές εσχατιές στο κέντρο της πόλης. Η ανοικοδόμηση του «Ακσαράι» αντέκειτο τόσο στη βούληση του δωρητή Ατατούρκ όσο και στη νομοθεσία περί προστασίας του περιβάλλοντος.
Διαδοχικές δικαστικές αποφάσεις εναντίον της κατασκευής δεν πτόησαν τον τότε πρωθυπουργό Ερντογάν. Αντίθετα προς κάθε αντίληψη κράτους δικαίου, οι οικοδομικές εργασίες συνεχίσθηκαν και το ανάκτορο αποπερατώθηκε. Με την αλλαγή στις πολιτικές φιλοδοξίες του κ. Ερντογάν, άλλαξε και ο προορισμός του νεοανεγειρόμενου μεγάρου. Από πρωθυπουργικό μέγαρο μετετράπη σε προεδρικό. Ανακοινώθηκε απλώς ότι ο νέος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου θα μετακόμιζε στο μέχρι σήμερα προεδρικό ανάκτορο της συνοικίας Τσάνκαγια.
Ενδιαφέρον προκαλεί και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του μεγάρου. Αλλοι διακρίνουν στο κτίριο κακοχωνεμένες επιρροές σελτζουκικών και οθωμανικών αρχιτεκτονικών στοιχείων, ανάλογες αυτών των νεόδμητων ξενοδοχείων πέντε αστέρων που έχουν κατακλύσει την τουρκική ακτογραμμή του Αιγαίου και της Μεσογείου. Αλλοι συγκρίνουν την αισθητική του «Ακσαράι» με αυτήν των ανακτόρων που ανήγειραν απολυταρχικοί ηγέτες στην πρόσφατη ιστορία, το πάλαι ποτέ «Ανάκτορο του Λαού» στη Ρουμανία και τα διάφορα μέγαρα ηγετών μετασοβιετικών κεντροασιατικών Δημοκρατιών. Η απόφαση εγκαταλείψεως του προεδρικού μεγάρου Τσάνκαγια, στο οποίο κατοικούσαν όλοι οι πρόεδροι της Τουρκίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ μέχρι τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, έχει έναν σαφή πολιτικό συμβολισμό. Η «Νέα Τουρκία» που ευαγγελίζεται ο κ. Ερντογάν αποκόπτει κάθε συμβολικό δεσμό με το κεμαλιστικό παρελθόν της χώρας και επαναπροσδιορίζει τη σχέση της με την Ιστορία, οθωμανική αλλά και σελτζουκική.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η συμβολική ταύτιση του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας με το κράτος, μέσω του ονόματος του νέου προεδρικού μεγάρου. Το ΑΚΡ φιλοδοξεί να υποκαταστήσει τον ρόλο που κάποτε έπαιζε το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Οι ιδεολογίες μπορεί να αλλάζουν, οι νοοτροπίες όμως ανθίστανται.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
