ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ
Πόκερ για γερά νεύρα, με εναλλαγή
ευκαιριών που δημιουργούνται και κινδύνων που ελλοχεύουν, παίζεται τις
τελευταίες εβδομάδες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η είσοδος του τουρκικού
σεισμογραφικού σκάφους «Μπαρμπαρός» στην ΑΟΖ της Κύπρου άνοιξε ένα νέο
αρνητικό κεφάλαιο, στις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία. Το κλίμα
επιδεινώθηκε από τις περίεργες κινήσεις τουρκικών πλοίων και αεροσκαφών
στο Αιγαίο. Μπροστά στην κλιμακούμενη ένταση που απειλεί να
αποσταθεροποιήσει την περιοχή, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος, Τζο Μπάιντεν,
εμφανίζεται έτοιμος στις συναντήσεις που θα έχει με τους κ. Ερντογάν και
Νταβούτογλου την ερχόμενη Παρασκευή στην Αγκυρα να ασκήσει την επιρροή
του και να προσφέρει εγγυήσεις που θα αποφορτίσουν την ατμόσφαιρα. Στην
κορυφή της ατζέντας θα βρεθεί η αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους, αλλά
θα συζητηθεί και η έκρυθμη κατάσταση στην Αν. Μεσόγειο.
Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος, ο οποίος το Σάββατο θα επισκεφθεί και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο Φανάρι, θα αναζητήσει μια φόρμουλα που θα επιτρέψει την απόσυρση του «Μπαρμπαρός», για το οποίο οι ΗΠΑ τονίζουν πλέον ότι «παραβιάζει το δίκαιο της θάλασσας και τη νομιμότητα». Σύμφωνα με αξιωματούχο του Λευκού Οίκου, οι ΗΠΑ θέλουν την απόσυρση των τουρκικών πλοίων από την κυπριακή ΑΟΖ «το συντομότερο». Την ίδια ώρα, η αμερικανική εταιρεία Noble Energy, που διεξάγει γεωτρήσεις στο «Οικόπεδο 12», έχει διαμηνύσει στην κυβέρνηση Ομπάμα ανησυχία για την ένταση στην περιοχή και έχει ζητήσει να υπάρξουν πρόνοιες που να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη συνέχιση της δραστηριότητάς της.
Πάντως, οι ΗΠΑ θεωρούν το αέριο ως «κλειδί» και, προς το παρόν, υποστηρίζουν ότι τα όποια έσοδα από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων θα πρέπει να διαμοιρασθούν ακριβοδίκαια στο πλαίσιο της λύσης. Με την ομογένεια να πιέζει την κυβέρνηση Ομπάμα να σταματήσει να διασυνδέει την ενεργειακή διάσταση με τη λύση, αναζητούνται τρόποι που θα επιτρέψουν μεν την εμπλοκή των Τουρκοκυπρίων σε μια ευρύτερη συζήτηση για τα κοιτάσματα, αλλά όχι με θεσμική δυνατότητα παρέμβασης ή παρενόχλησης της διαδικασίας κάτι που η Λευκωσία απορρίπτει κατηγορηματικά.
Ενδεχόμενη αποκλιμάκωση θα διαμορφώσει ένα πιο θετικό περιβάλλον για το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) Ελλάδας - Τουρκίας η σύγκληση του οποίου γίνεται και με την προτροπή της Ουάσιγκτον. Με το «Μπαρμπαρός» να παραμένει εντός της κυπριακής ΑΟΖ, η απρόσμενη εναλλαγή από την ένταση στην αποκλιμάκωση που σηματοδοτεί η ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής, αποτελεί μεν μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη, ελλοχεύει όμως ο κίνδυνος, αν δεν υπάρξουν οι απαραίτητες «συμπληρωματικές κινήσεις», να δημιουργηθεί η αρνητική εντύπωση ότι αποσυνδέονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις από την παραβατική συμπεριφορά της Αγκυρας στην Κύπρο.
Η συνάντηση Σαμαρά - Νταβούτογλου, που πραγματοποιείται στον απόηχο της επισημοποίησης των συνεργασιών της Ελλάδας και της Κύπρου με Αίγυπτο και Ισραήλ, αποτελεί και απάντηση στον ισχυρισμό της Αγκυρας ότι τα πολυμερή αυτά σχήματα στρέφονται εναντίον της. Με το ΑΣΣ η Αθήνα δείχνει έμπρακτα ότι εξακολουθεί να επενδύει στις καλές διμερείς σχέσεις με την Τουρκία.
Οι τριμερείς συνεργασίες
Ο ρόλος της Ουάσιγκτον παραμένει κομβικός, καθώς υποστηρίζει επίσης τις παράλληλες τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας και της Κύπρου με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Οι Αμερικανοί θεωρούν την επιβίωση και ισχυροποίηση του Αιγύπτιου προέδρου Αλ Σίσι αναγκαίο συστατικό για τη διασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή, ενώ παρά τις διαφορές σε τακτικό επίπεδο μεταξύ Ομπάμα και Νετανιάχου, η στήριξη του Ισραήλ και η ενσωμάτωσή του στην περιφερειακή κανονικότητα, παραμένει διαχρονικά ακρογωνιαίος λίθος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, οι τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας και της Κύπρου, με την Αίγυπτο, και με το Ισραήλ, προχωρούν με ταχείς ρυθμούς. Μετά τη σύνοδο κορυφής Σαμαρά - Αναστασιάδη - Αλ Σίσι, στο Κάιρο, μπήκαν τα θεμέλια για ανάλογη τριμερή συνάντηση του Ελληνα πρωθυπουργού και του Κύπριου προέδρου με τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου που τοποθετείται γύρω στον Ιανουάριο. Η Διακήρυξη του Καΐρου που, μεταξύ άλλων, προβλέπει την ταχεία προώθηση της διαδικασίας οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας, Αιγύπτου και Κύπρου, προκάλεσε την έντονη ενόχληση της Αγκυρας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η προειδοποίηση του αρχηγού του τουρκικού πολεμικού ναυτικού ότι έχει λάβει συγκεκριμένους κανόνες εμπλοκής σε περίπτωση που τα τουρκικά πλοία «συναντηθούν» με ελληνικά ή ισραηλινά. Τουρκικές διπλωματικές πηγές τόνιζαν στην «Κ» ότι με τις κινήσεις αυτές το μόνο που επιτυγχάνει η Αθήνα είναι «να περιορίζει την ευελιξία κινήσεων» σε πιθανές μελλοντικές διαπραγματεύσεις για οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στο υφιστάμενο σκηνικό έχει ενδιαφέρον το ενεργειακό συνέδριο που πραγματοποιείται την ερχόμενη Πέμπτη και Παρασκευή στην Κωνσταντινούπολη όπου, μεταξύ άλλων, θα συμμετάσχουν οι υπουργοί Ενέργειας της Τουρκίας, της Ελλάδας, αλλά και των ΗΠΑ.
Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος, ο οποίος το Σάββατο θα επισκεφθεί και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο Φανάρι, θα αναζητήσει μια φόρμουλα που θα επιτρέψει την απόσυρση του «Μπαρμπαρός», για το οποίο οι ΗΠΑ τονίζουν πλέον ότι «παραβιάζει το δίκαιο της θάλασσας και τη νομιμότητα». Σύμφωνα με αξιωματούχο του Λευκού Οίκου, οι ΗΠΑ θέλουν την απόσυρση των τουρκικών πλοίων από την κυπριακή ΑΟΖ «το συντομότερο». Την ίδια ώρα, η αμερικανική εταιρεία Noble Energy, που διεξάγει γεωτρήσεις στο «Οικόπεδο 12», έχει διαμηνύσει στην κυβέρνηση Ομπάμα ανησυχία για την ένταση στην περιοχή και έχει ζητήσει να υπάρξουν πρόνοιες που να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη συνέχιση της δραστηριότητάς της.
Πάντως, οι ΗΠΑ θεωρούν το αέριο ως «κλειδί» και, προς το παρόν, υποστηρίζουν ότι τα όποια έσοδα από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων θα πρέπει να διαμοιρασθούν ακριβοδίκαια στο πλαίσιο της λύσης. Με την ομογένεια να πιέζει την κυβέρνηση Ομπάμα να σταματήσει να διασυνδέει την ενεργειακή διάσταση με τη λύση, αναζητούνται τρόποι που θα επιτρέψουν μεν την εμπλοκή των Τουρκοκυπρίων σε μια ευρύτερη συζήτηση για τα κοιτάσματα, αλλά όχι με θεσμική δυνατότητα παρέμβασης ή παρενόχλησης της διαδικασίας κάτι που η Λευκωσία απορρίπτει κατηγορηματικά.
Ενδεχόμενη αποκλιμάκωση θα διαμορφώσει ένα πιο θετικό περιβάλλον για το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) Ελλάδας - Τουρκίας η σύγκληση του οποίου γίνεται και με την προτροπή της Ουάσιγκτον. Με το «Μπαρμπαρός» να παραμένει εντός της κυπριακής ΑΟΖ, η απρόσμενη εναλλαγή από την ένταση στην αποκλιμάκωση που σηματοδοτεί η ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής, αποτελεί μεν μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη, ελλοχεύει όμως ο κίνδυνος, αν δεν υπάρξουν οι απαραίτητες «συμπληρωματικές κινήσεις», να δημιουργηθεί η αρνητική εντύπωση ότι αποσυνδέονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις από την παραβατική συμπεριφορά της Αγκυρας στην Κύπρο.
Η συνάντηση Σαμαρά - Νταβούτογλου, που πραγματοποιείται στον απόηχο της επισημοποίησης των συνεργασιών της Ελλάδας και της Κύπρου με Αίγυπτο και Ισραήλ, αποτελεί και απάντηση στον ισχυρισμό της Αγκυρας ότι τα πολυμερή αυτά σχήματα στρέφονται εναντίον της. Με το ΑΣΣ η Αθήνα δείχνει έμπρακτα ότι εξακολουθεί να επενδύει στις καλές διμερείς σχέσεις με την Τουρκία.
Οι τριμερείς συνεργασίες
Ο ρόλος της Ουάσιγκτον παραμένει κομβικός, καθώς υποστηρίζει επίσης τις παράλληλες τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας και της Κύπρου με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Οι Αμερικανοί θεωρούν την επιβίωση και ισχυροποίηση του Αιγύπτιου προέδρου Αλ Σίσι αναγκαίο συστατικό για τη διασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή, ενώ παρά τις διαφορές σε τακτικό επίπεδο μεταξύ Ομπάμα και Νετανιάχου, η στήριξη του Ισραήλ και η ενσωμάτωσή του στην περιφερειακή κανονικότητα, παραμένει διαχρονικά ακρογωνιαίος λίθος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, οι τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας και της Κύπρου, με την Αίγυπτο, και με το Ισραήλ, προχωρούν με ταχείς ρυθμούς. Μετά τη σύνοδο κορυφής Σαμαρά - Αναστασιάδη - Αλ Σίσι, στο Κάιρο, μπήκαν τα θεμέλια για ανάλογη τριμερή συνάντηση του Ελληνα πρωθυπουργού και του Κύπριου προέδρου με τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου που τοποθετείται γύρω στον Ιανουάριο. Η Διακήρυξη του Καΐρου που, μεταξύ άλλων, προβλέπει την ταχεία προώθηση της διαδικασίας οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας, Αιγύπτου και Κύπρου, προκάλεσε την έντονη ενόχληση της Αγκυρας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η προειδοποίηση του αρχηγού του τουρκικού πολεμικού ναυτικού ότι έχει λάβει συγκεκριμένους κανόνες εμπλοκής σε περίπτωση που τα τουρκικά πλοία «συναντηθούν» με ελληνικά ή ισραηλινά. Τουρκικές διπλωματικές πηγές τόνιζαν στην «Κ» ότι με τις κινήσεις αυτές το μόνο που επιτυγχάνει η Αθήνα είναι «να περιορίζει την ευελιξία κινήσεων» σε πιθανές μελλοντικές διαπραγματεύσεις για οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στο υφιστάμενο σκηνικό έχει ενδιαφέρον το ενεργειακό συνέδριο που πραγματοποιείται την ερχόμενη Πέμπτη και Παρασκευή στην Κωνσταντινούπολη όπου, μεταξύ άλλων, θα συμμετάσχουν οι υπουργοί Ενέργειας της Τουρκίας, της Ελλάδας, αλλά και των ΗΠΑ.
