Τόσο ο Σαντάμ όσο και ο Ασαντ ανήκουν στην κατηγορία των κοσμικών δικτατόρων, προϊόντα μιας εποχής που γέννησε τον Νάσερ, τον σάχη της Περσίας και τον πατέρα Ασαντ. Τα καθεστώτα αυτά προκάλεσαν ποικίλα προβλήματα με τον ακραίο εθνικισμό τους, όμως διατηρούσαν τον νόμο και την τάξη στις χώρες τους και δεν μπορούν, βέβαια, να συγκριθούν με τους χιλιάδες νεκρούς που μετρούν όλες οι χώρες αυτές σήμερα. Μοναδική εξαίρεση ίσως αποτελεί το Ιράν, το οποίο παρά τις εσωτερικές ανωμαλίες που γνώρισε όταν οι αγιατολάδες βρίσκονταν στο απόγειο της ισχύος τους, δεν έγινε ποτέ εμπόλεμη ζώνη εσωτερικού εμφυλίου. Οι Αιγύπτιοι στρατιωτικοί απέπεμψαν το εκλεγμένο καθεστώς των Αδελφών Μουσουλμάνων και εγκατέστησαν πάλι στρατιωτική δικτατορία.
Ο Βρετανός δημοσιογράφος του The Guardian John Gray με το άρθρο του της 21ης Οκτωβρίου, «The Truth about Evil», αναρωτιέται αν υπάρχει το καλό έναντι του κακού στον κόσμο, φαινόμενα τα οποία επικαλούνται Αμερικανοί και Βρετανοί. Σε αντίθεση με τη Βίβλο, η φιλελεύθερη θέση του Διαφωτισμού αντιστρατεύεται την ύπαρξη του διαβόλου και συνεπώς του κακού. Οι επιρροές μάλιστα διαφωτισμού και προτεσταντικής παράδοσης συμβιώνουν στις ΗΠΑ, ώστε το αμερικανικό δολάριο να φέρει επιγραφή «In God we Trust».
Η ηθική της κλασικής αρχαιότητας αποδίδει το κακό στη δομή της ψυχής του ανθρώπου ή την άγνοια που επικρατεί στην κοινωνία των ανθρώπων, κατά τον Σωκράτη. Με άλλα λόγια, οι ίδιες οι κοινωνίες είναι υπεύθυνες για τις προβληματικές τους επιλογές, είτε αυτές είναι ο Χίτλερ ή οι φιλοβασιλικοί πολιτικοί στις εκλογές του 1920, για να θυμηθούμε τα δικά μας. Είναι όμως δυνατό να φταίει ο λαός εξίσου με τους ηγέτες του; Ως δημοκράτες, έχουμε μάθει να αποδίδουμε χαρακτηριστικά υπερβατικής σοφίας και προνοητικότητας στον λαό, ώστε όταν τα άτομα αποκτούν συλλογικό μανδύα να μεταλλάσσονται σε ένα υψηλότερο είδος από το ίδιο το άτομο. Σίγουρα ένα άθροισμα ατόμων διαφέρει από τα μεμονωμένα άτομα γιατί μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία κυβέρνησης και να νομιμοποιήσει τις κρατικές λειτουργίες, δηλαδή ως προς την ισχύ που τα άτομα διαθέτουν ενωμένα. Είναι όμως μια κοινωνία ατόμων ικανή να υπερβεί από μόνη της χρόνια κακής εκπαίδευσης και εκμαυλισμού; Μάλλον όχι, πάντως η αναγνώριση της αδυναμίας αυτής και μόνο αποτελεί την αρχή κάποιας ίασης.
Οι περισσότερες επιλογές μας, συμπεριλαμβανομένων και των εκλογών, δεν είναι συνήθως μεταξύ μιας καλής και μιας κακής. Η μη χειρότερη μας φτάνει. Πότε οι πολιτικοί διατείνονται ότι αναζητούν το απολύτως καλό έναντι του υπάρχοντος κακού; Θέλουν βέβαια έτσι να πείσουν τους ψηφοφόρους να προτιμήσουν μια δήθεν ξεκάθαρη επιλογή που θα παραδώσει σε εκείνους την εξουσία. Επειτα είναι και το εκάστοτε ιδεολόγημα το οποίο υπηρετούν, που δεν επιτρέπει παραχωρήσεις και υποχωρήσεις.
Με τη «χωρίς αντιφάσεις» πολιτική τους, οι Μπους και Μπλερ κατάφεραν να διαλύσουν το ιρακινό κράτος, έστω και υπό έναν στυγνό δικτάτορα, το οποίο όμως εξασφάλιζε την ομαλότητα για τον μέσο πολίτη, την εργασία στις γυναίκες χωρίς τσαντόρ και την ασφάλεια στους περισσότερους. Τώρα οι Ιρακινοί έχουν χιλιάδες θύματα κάθε εβδομάδα και σταθερή διαρροή του πληθυσμού.Με την είσοδο των σουνιτών του ISIS στα πεδία των μαχών, η πρωτεύουσα του Ιράκ κινδυνεύει να καταληφθεί από δυνάμεις που βρίσκονταν μόνο στα βιβλία παλιάς ιστορίας. Πριν φτάσουμε στο τέλος αυτό θα γίνουμε και μάρτυρες ενός εμφυλίου μεταξύ σουνιτών και σιιτών στη δυστυχισμένη αυτή χώρα.Φοβού, συνεπώς, τα διλήμματα ανάμεσα σε απόλυτες επιλογές που ίσως ενδημούν στις θρησκευτικές προτροπές αλλά σπάνια στην καθημερινή ζωή.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων. Έντυπη
