Ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου, λέει μία από τις κλασικές αρχές της διπλωματίας, την οποία έχουν εφαρμόσει ευλαβικά ανά τους αιώνες κράτη και καθεστώτα κάθε ιδεολογικής απόχρωσης.
Με αποτέλεσμα, μάλιστα, συχνά να οδηγούνται σε συνεργασίες ακόμη και με
κυβερνήσεις οι οποίες αποδεδειγμένα παραβιάζουν κατά συρροή τη Χάρτα και
τις αποφάσεις του ΟΗΕ -μιας και, όπως ξεκαθαρίζει μια δεύτερη (αν και
ανομολόγητη) αρχή της διπλωματίας, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ειδικά όταν
πρόκειται για το «εθνικό συμφέρον».Σε κάθε περίπτωση, το
συμπέρασμα είναι ίδιο: Καθώς η Τουρκία του Ερντογάν τείνει να αποξενωθεί
από όλους σχεδόν τους γείτονές της, Αθήνα και Λευκωσία μπορούν να
ελπίζουν ότι θα βρουν ευκολότερα συμμάχους στην -παγιωμένη, μα και
διαρκώς ανανεούμενη- διελκυστίνδα με την Άγκυρα.
Σε αυτό τον απλό υπολογισμό στηρίζονται, άλλωστε, οι πρόσφατες κινήσεις τους στη γεωπολιτική σκακιέρα της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Διότι σε μια περίοδο που ο Ερντογάν έχει έρθει ανοιχτά σε ρήξη με την Αίγυπτο του Σίσι και το Ισραήλ του Νετανιάχου, αλλά και με δεδομένο ότι οι σχέσεις του νέου «σουλτάνου» με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. δεν είναι οι καλύτερες δυνατές, είναι λογικό να αναζητούνται και να δημιουργούνται νέοι «άξονες» -σε βάρος φυσικά άλλων, οι οποίοι προϋπήρχαν.
Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλοι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Έτσι, στην Αίγυπτο, τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων μετά την τριμερή διάσκεψη Σαμαρά - Αναστασιάδη - Σίσι έκαναν λόγο για «Τριπλό ράπισμα-κόλαφο στο πρόσωπο του Ερντογάν» (Al Masry Al Youm) και «Ιστορική αφετηρία για την αντιμετώπιση της πρόκλησης της Τουρκίας» (Al Fawd). Ανάλογες ήταν οι περισσότερες αναλύσεις και στα τουρκικά ΜΜΕ.
Βεβαίως, η πράξη συχνά διαψεύδει τις επί χάρτου αναλύσεις. Για παράδειγμα, όσοι ποντάρουν τα ρέστα τους στη στήριξη του Ισραήλ, ίσως δεν αντιλήφθηκαν ότι την ώρα που ο υπουργός Εξωτερικών του, Άβιγκντορ Λίμπερμαν, βρισκόταν στη Λευκωσία και καλούσε την Τουρκία να σεβαστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου, ο ομόλογός του της ΤΔΒΚ, Εζντίλ Ναμί, επισκεπτόταν επισήμως το Τελ Αβίβ.Εκεί όπου ήταν από τους βασικούς ομιλητές στην Ενεργειακή και Επιχειρηματική Διάσκεψη και αναφέρθηκε εκτεταμένα και στη συνεκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Κύπρου από τις δύο κοινότητες...
Προσοχή στις παγίδες
Σε απλή διπλωματική γλώσσα, αυτό σημαίνει ότι οι έμπειροι «παίκτες» φροντίζουν να διατηρούν ανοχτούς τους διαύλους προς όλες τις κατευθύσεις, ενώ κατανοούν ότι ο πιο αποφασιστικός τελικά παράγοντας είναι η δική τους ισχύς (όχι μόνο ή κυρίως η στρατιωτική...). Διότι η εμπειρία τους έχει δείξει ότι οι «άξονες» μπορούν να σπάσουν με την ίδια ευκολία που δημιουργούνται -ίσως και με ακόμη μεγαλύτερη.Επίσης, δεν θεωρούν ποτέ δεδομένη τη στήριξη των ισχυρών, των Hνωμένων πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ενωσης -εξάλλου, το διαπίστωσε και ο Κύπριος πρόεδρος στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, όταν «έφτυσε αίμα» για να πετύχει την έκδοση μιας ανακοίνωσης που επέκρινε την Άγκυρα.
Τέλος, είναι πάντοτε προετοιμασμένοι για τις απροσδόκητες κινήσεις του «αντιπάλου» -κάτι που, για να χρησιμοποιήσουμε ένα πρόσφατο παράδειγμα, δεν είχε κάνει το Βελιγράδι ενόψει της επίσκεψης του Αλβανού πρωθυπουργού, με αποτέλεσμα η αντίδρασή του στις δημόσιες προκλήσεις του Έντι Ράμα να είναι μάλλον σπασμωδική.Αυτή είναι μια παράμετρος που πρέπει να απασχολήσει σοβαρά την Αθήνα, ειδικά ενόψει της -θετικής, αναμφίβολα- επίσκεψης του Αχμέτ Νταβούτογλου και πολλών στελεχών της κυβέρνησής του...
Ανοιχτά μέτωπα παντού για την Αγκυρα...
Χειραφέτηση από τις ΗΠΑ
«Στο παρελθόν, τον καλούσα και μιλούσαμε απευθείας. Επειδή όμως δεν μπορώ να αποκομίσω τα αναμενόμενα αποτελέσματα στη Συρία, τώρα είναι οι υπουργοί Εξωτερικών μας αυτοί που επικοινωνούν». Αυτά έλεγε τον Ιούλιο, λίγο πριν αναλάβει την προεδρία της Τουρκίας, ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, περιγράφοντας τη σχέση του με τον Μπαράκ Ομπάμα -η οποία, βεβαίως, αποτυπώνει τη σχέση της υπερδύναμης με τον άλλοτε πιστό τους σύμμαχο.Μια σχέση, δηλαδή, η οποία συνεχίζει να ακολουθεί τον δρόμο που έχει χαράξει η Άγκυρα από τότε που ο Ερντογάν και το ΑΚΡ ανέλαβαν την εξουσία, πριν από 12 σχεδόν χρόνια. Τότε που είχαν δώσει αμέσως δείγμα γραφής μιας νέας και σαφώς πιο αυτόνομης από τις ΗΠΑ εξωτερικής πολιτικής, όταν είχαν αρνηθεί στον Τζορτζ Μπους να βοηθήσουν για την εισβολή στο Ιράκ, το 2003. Η Ουάσιγκτον ψάχνει ευκαιρία για την εκδίκησή της.
Απίθανη, πλέον, η ένταξη στην Ε.Ε.
Καθώς ο Ερντογάν αγωνιζόταν να επιβληθεί του κεμαλικού κατεστημένου και να εδραιώσει την κυριαρχία του, στη Γερμανία ξεκινούσε η εποχή της Αγκελα Μέρκελ. Η «σιδηρά καγκελάριος» ξεκαθάρισε εξαρχής ότι ο δρόμος της Τουρκίας προς την Ε.Ε. όχι απλώς δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, αλλά είναι ουσιαστικά κλειστός.Αντιλαμβανόμενη ότι ο συντηρητικός «πυρήνας» της γερμανικής κοινωνίας και της ελίτ της χώρας δεν μπορούσε να ανεχθεί τη συνύπαρξη με μια τόσο διαφορετική χώρα, ούτε δεχόταν να βάλει συνέταιρο στη διακυβέρνηση της Ευρώπης (ο πληθυσμός της Τουρκίας θα της επέτρεπε, θεσμικά, να διεκδικήσει τα ίδια σχεδόν δικαιώματα με τη Γερμανία στους θεσμούς...), δεν δίστασε να αντικαταστήσει την ένταξη με μια «ειδική σχέση», έχοντας και τη σύμφωνη γνώμη της Γαλλίας. Ο Ερντογάν δεν ήθελε και πολλά για να αλλάξει ρότα...
Σε δύο ταμπλό με τους Κούρδους
Η προκλητική άρνηση της Άγκυρας να παράσχει κάθε είδους βοήθεια στη μάχη για την υπεράσπιση της πόλης Κομπάνι, η οποία έχει μετατραπεί σε σύμβολο ηρωισμού σε όλες σχεδόν τις γωνιές του πλανήτη, οι ανομολόγητες σχέσεις των μυστικών υπηρεσιών και του στρατού της με τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους, έχει βαθύνει το μίσος απέναντι στην Τουρκία στις καρδιές εκατομμυρίων Κούρδων. Ειδικά αυτών της Τουρκίας, στις τάξεις των οποίων το κύρος του ΡΚΚ έχει αυξηθεί κατακόρυφα.Την ίδια στιγμή, ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τους εξαιρετικά στενούς δεσμούς που έχει καλλιεργήσει εδώ και χρόνια η Άγκυρα με την κουρδική ελίτ, η οποία διοικεί τις αυτόνομες περιοχές του βορείου Ιράκ, βοηθώντας την να εξάγει το πετρέλαιό της ανεξάρτητα από τη Βαγδάτη. Θα καταφέρει ο Ερντογάν να σώσει την παρτίδα;
Απειλές και «κεκτημένα» απέναντι σε Ελλάδα-Κύπρο
Αφότου κατέκτησε το βόρειο τμήμα της Κύπρου με τη στήριξη των Αμερικανο-Βρετανών, αξιοποιώντας το καθεστώς των «εγγυητριών δυνάμεων» και το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας κατά του Μακαρίου, η Άγκυρα κινείται με τη λογική των απειλών και των «τελελεσμένων» απέναντι σε Αθήνα και Λευκωσία. Στα τέλη της δεκαετίας του '80, η έξοδος του Σισμίκ οδήγησε στη συνάντηση Παπανδρέου-Οζάλ στο Νταβός, για την οποία αργότερα ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ είπε «mea culpa».Το καλοκαίρι του 1995, με το περίφημο casus belli κατάφερε να ακυρώσει το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια, ενώ τον Ιανουάριο του 1996, η κρίση των Ιμίων επέβαλε de facto το καθεστώς των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο.
Τώρα, με το Μπαρμπαρός και τα πολεμικά της πλοία, (παρά το γεγονός ότι για την ώρα αποχωρήσεων από την «καυτή» ζώνη) κατοχυρώνει τη συνεκμετάλλευση της ΑΟΖ της Κύπρου. Έπεται συνέχεια...
Συμμαχίες που δεν άντεξαν τις αλλαγές...
Τουρκία - Ισραήλ
Το 1949, η Τουρκία ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ, κάτι που επέβαλαν και οι ανάγκες του Ψυχρού Πολέμου, μιας και οι δύο ήταν σύμμαχοι των ΗΠΑ, ενώ πολλές αραβικές χώρες διάκεινταν φιλικά προς την ΕΣΣΔ. Σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, μάλιστα, και παρά το γεγονός ότι σε αυτό το διάστημα δεν είχαν λείψει οι εντάσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, ο Οργανισμός Ισλαμικών Κρατών καταδίκασε τις στενές σχέσεις της Άγκυρας με το εβραϊκό κράτος. Ωστόσο, η έλευση του ισλαμικού ΑΚΡ και του Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αποτέλεσε τον καταλύτη μεγάλων αλλαγών. Αν και για πολλά χρόνια η διμερής συνεργασία εξακολουθούσε να έχει στρατηγικά χαρακτηριστικά (ειδικά σε στρατιωτικό επίπεδο), ο νέος προσανατολισμός της τουρκικής πολιτικής προς τον αραβικό και γενικότερα τον ισλαμικό κόσμο οδήγησε στη ρήξη. «Σταθμοί» σε αυτή την εξέλιξη ήταν η δημόσια αντιπαράθεση του Ταγίπ Ερντογάν με τον Σιμόν Πέρες στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, τον Ιανουάριο του 2009, και η έφοδος Ισραηλινών κομάντος στο πλοίο «Μάβι Μαρμαρά» που κατευθυνόταν στην αποκλεισμένη Γάζα, που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο εννέα Τούρκων.
Τουρκία - Αίγυπτος
«Αυτό θέλουμε. Δεν θα είναι ένας άξονας που θα στρέφεται εναντίον οποιασδήποτε χώρας της περιοχής -του Ισραήλ, του Ιράν ή κάποιας άλλης. Θα είναι ένας άξονας δημοκρατίας ανάμεσα στα δύο μεγαλύτερα έθνη της περιοχής μας, από τον Βορρά ως τον Νότο, από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι την Κοιλάδα του Νείλου στο Σουδάν». Αυτά έλεγε, τον Σεπτέμβριο του 2011, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, αποτυπώνοντας τα μεγαλεπήβολα σχέδια του ίδιου και του Ερντογάν όσον αφορά την περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και πέρα από αυτήν. Σχέδια τα οποία στηρίζονταν, σε μεγάλο βαθμό, στην ύπαρξη μιας στρατηγικής συμμαχίας ανάμεσα στο πολιτικό Ισλάμ Τουρκίας και Αιγύπτου, στην οποία εκείνη την περίοδο -λίγο μετά τη λαϊκή εξέγερση που έδιωξε τον Χόσνι Μουμπάρακ- κυριαρχούσαν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Τα πράγματα άλλαξαν άρδην, ωστόσο, τον Ιούλιο του 2013, όταν οι στρατηγοί (με επικεφαλής τον νυν πρόεδρο Αμπντελφατάχ αλ-Σίσι) ανέτρεψαν τον εκλεγμένο πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι και κατέστειλαν με πρωτοφανή βιαιότητα τους οπαδούς του. Ο «άξονας» έσπασε, η ζώνη ελεύθερων εμπορικών συναλλαγών καταργήθηκε και η Άγκυρα με το Κάιρο ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους.
