Στο πλαίσιο της στρατηγικής των ΗΠΑ για περιορισμό της
εξάρτησης της Ευρώπης από τα ενεργειακά αποθέματα της Ρωσίας και,
συνεπώς, του περιορισμού της ολοένα αυξανόμενης επιρροής και ισχύoς που
αποκτά η Μόσχα στην Ευρώπη και διεθνώς, συμπεριλαμβάνεται και ο
σχεδιασμός για τη δημιουργία εναλλακτικών οδών και πηγών προμήθειας
φυσικού αερίου για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Στη βάση αυτή, και ως αντίδραση στον 'πρώτο πόλεμο του φυσικού
αερίου' μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας το 2006, η ΕΕ δρομολογεί από το 2008
έναν από τους βασικούς πυλώνες της ενεργειακής της στρατηγικής, τη
δημιουργία του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου για μεταφορά φυσικού
αερίου από την περιοχή της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής στην Ευρώπη.
Κεντρικό στοιχείο του Νότιου Διαδρόμου είναι η παράκαμψη του ρωσικού
εδάφους, καθώς και ο ανταγωνισμός με το σχεδιαζόμενο από τη Ρωσία Νότιο
Αγωγό (South Stream) για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω
Μαύρης Θάλασσας και Βουλγαρίας.
Στο σχεδιασμό του δικτύου αγωγών για την υλοποίηση της
αμερικανο-ευρωπαϊκής στρατηγικής επιδίωξης για το Νότιο Διάδρομο υπήρξαν
σοβαρές ανατροπές και μέχρι σήμερα δεν έχει οριστικοποιηθεί, όπως
συνάγεται και από το επικαιροποιημένο κείμενο της ενεργειακής
στρατηγικής που εκπόνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και δημοσιοποίησε το Μάιο
του 2014. Για παράδειγμα, σε αρχικό στάδιο, βασικό έργο του Νότιου
Διαδρόμου αποτελούσε ο πολυδιαφημιζόμενος αγωγός Ναμπούκο. Ένα έργο, για
την υλοποίηση του οποίου η γεωγραφία έδινε τις δικές της αναπόδραστες
λύσεις. Η Τουρκία, ως αποτέλεσμα της γεωγραφικής της θέσης, μετατρεπόταν
το κομβικό σημείο συγκέντρωσης του δικτύου αγωγών από όλες τις γύρω
περιοχές της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής και διανομής του φυσικού
αερίου στην Ευρώπη. Ο στόχος, συνεπώς, της Τουρκίας να καταστεί γέφυρα
σύνδεσης Ανατολής και Δύσης στον τομέα της ενέργειας έπαιρνε σάρκα και
οστά.
Στη συνέχεια, όμως, ο Ναμπούκο, λόγω έλλειψης αρκετών ποσοτήτων φυσικού
αερίου που θα τον καθιστούσαν βιώσιμο, αντικαταστάθηκε με το μικρότερο
αγωγό ΤΑΝΑΡ, ο οποίος θα διοχετεύει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν
στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Ελλάδας. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται, αφενός,
στις δυσκολίες συνεργασίας που προέκυψαν με το Τουρκμενιστάν και την εν
συνεχεία συμφωνία του για τη διάθεση του φυσικού του αερίου σε Κίνα,
Ρωσία και Ιράν, και, αφετέρου, στο παιχνίδι ανταγωνισμού που βρίσκεται
σε πλήρη εξέλιξη στη Μέση Ανατολή. Να υπενθυμίσουμε πως το 2006 οι
Αίγυπτος, Συρία, Ιορδανία, Τουρκία και Λίβανος συμφώνησαν στην επέκταση
του Αραβικού Αγωγού και μετέπειτα τη σύνδεσή του με τον Ναμπούκο. Είχε
προηγηθεί μεταξύ τους συμφωνία για εμπλουτισμό του Αραβικού Αγωγού με
φυσικό αέριο από το Ιράκ και χώρες του Αραβικού Κόλπου. Οι σχεδιασμοί
αυτοί ανατράπηκαν με την υπαναχώρηση της Συρίας το 2009 και την υπογραφή
στη συνέχεια ξεχωριστών συμφωνιών με το Ιράκ (2010) και το Ιράν (2011)
για κατασκευή του ονομαζόμενου Ισλαμικού Αγωγού που θα κατέληγε στη
Συρία και από εκεί το φυσικό αέριο θα διοχετευόταν στην Ευρώπη σε
υγροποιημένη μορφή, παρακάμπτοντας την Τουρκία, γεγονός που προκάλεσε
την οργή της Άγκυρας. Στην πορεία, η Τουρκία και η προοπτική υλοποίησης
των δικών της στρατηγικών στόχων μέσω του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού
Αερίου δεχόταν άλλο ένα πλήγμα από την αναπτυσσόμενη κυπρο-ισραηλινή
συνεργασία για εκμετάλλευση των δικών τους αποθεμάτων φυσικού αερίου με
μεθόδους που θα παρέκαμπταν την Τουρκία.
Εκείνο που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως, στον υπό εξέλιξη
«πόλεμο των αγωγών» στις περιοχές της Κασπίας, της Κεντρικής Ασίας και
της Μέσης Ανατολής, κρύβονται άμεσα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ/ΕΕ, της
Ρωσίας και της Κίνας. Σε αυτό το παιγνίδι ανταγωνισμού των μεγάλων, η
Τουρκία δεν είναι παρά ένας ενδιάμεσος κρίκος, η σημασία του οποίου θα
αυξομειώνεται ανάλογα με τις βιώσιμες/συμφέρουσες εναλλακτικές διεξόδους
που θα προσφέρονται. Για παράδειγμα, ήδη στην επικαιροποιημένη
ενεργειακή της στρατηγική (2014), η ΕΕ διευρύνει τους σχεδιασμούς της,
εμπλουτίζοντας το Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου με την πιθανή δημιουργία
ενός μεσογειακού κόμβου φυσικού αερίου στη νότια Ευρώπη από χώρες της
Βόρειας Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου. Ωστόσο, η καταγραφείσα
πρόθεση της ΕΕ για 'αποκέντρωση' του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου,
όπως με τον προτεινόμενο μεσογειακό κόμβο φυσικού αερίου ως παράλληλου
και συμπληρωματικού έργου προς τον ΤΑΝΑΡ, εξαρτάται και από την επιτυχία
ή αποτυχία της Τουρκίας να επιβάλει τις δικές της λύσεις στην Κύπρο και
τη Μέση Ανατολή.
*Η δρ Μέλανη Αντωνίου έχει διδακτορικό στις διεθνείς
σχέσεις και μεταδιδακτορική έρευνα σε νέα συστήματα παγκόσμιας
διακυβέρνησης
