Σπύρος ΛίτσαςΟ διορισμός του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και για πέντε ολόκληρα
χρόνια υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου στον πρωθυπουργικό θώκο
της Τουρκίας, στις 28 Αυγούστου, αποτελεί πέρα από κάθε αμφιβολία ένα
γεγονός που χρήζει ειδικής ανάλυσης.Αν εξετάσουμε το επιστημονικό έργο του, θα διαπιστώσουμε ότι δεν
είναι πολυγραφότατος. Δύο είναι οι κύριες μονογραφίες του: η πρώτη
αποτελεί μια διευρυμένη αποτύπωση της διδακτορικής διατριβής του και
κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα υπό τον τίτλο «Alternative Paradigms:
The Impact of Islamic and Western Weltanschauungs on Political Theory»
από τον εκδοτικό οίκο University Press of America, το 1993. Πρόκειται
για μια εξαιρετικού επιπέδου συγκρητική ανάλυση του δυτικού και του
ισλαμικού παραδείγματος, όπου εξετάζονται το φιλοσοφικό και το θεωρητικό
οντολογικό υπόστρωμα που δομούν τις διακριτές κοινωνικοπολιτικές
αφετηρίες των δύο αυτών κόσμων. Ο Νταβούτογλου στη μονογραφία αυτή δείχνει τις ικανότητές του ως πανεπιστημιακός με ιδιαίτερα αυξημένα αισθητήρια ανάλυσης και παρουσίασης «λεπτών» και δυσερμήνευτων θεωρητικών ζητημάτων. Είναι μια εξαιρετική μονογραφία, στην οποία ο προσεκτικός μελετητής θα διαπιστώσει τον δογματικό συντηρητισμό που διαπερνά τον Τούρκο πρωθυπουργό· ένας δογματικός συντηρητισμός ως προς τις ισλαμικές διαστάσεις που σε καμία περίπτωση δεν καταντά γραφικός, αλλά είναι χαρακτηριστικός ως προς τον τρόπο με τον οποίο ο Αχμέτ Νταβούτογλου αντιλαμβάνεται τον ρόλο της θρησκείας στην πολιτική καθημερινότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μονογραφία αυτή κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά από τις εκδόσεις Ποιότητα με τίτλο «Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες: Η Επίδραση της Ισλαμικής και της Δυτικής Κοσμοθεωρίας στην Πολιτική Θεωρία», σε μετάφραση του επίκουρου καθηγητή του Πάντειου Πανεπιστημίου Κων/νου Κολιόπουλου και επιστημονική επιμέλεια των αραβικών και των ισλαμικών όρων του αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Σωτήρη Ρούσου.
Ομως, ο σοβαρός και ενδελεχής πανεπιστημιακός δίνει τη θέση του στον μεγαλοϊδεάτη πολιτικό στην επόμενη μονογραφία του, που κυκλοφόρησε το 2001 από τον εκδοτικό οίκο Küre Yayinlari, με τίτλο «Stratejik Derinlik: Turkiye'nin Uluslararasi Konumu». Στην ελληνική γλώσσα, η μονογραφία αυτή κυκλοφορεί ξανά από τις εκδόσεις Ποιότητα με τίτλο «Το Στρατηγικό Βάθος: Η διεθνής θέση της Τουρκίας», σε μετάφραση του επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Νικόλαου Ραπτόπουλου και επιστημονική επιμέλεια του αείμνηστου Νεοκλή Σαρρή. Εδώ ο Νταβούτογλου παρουσιάζει μια δική του εκδοχή για το πώς πρέπει να κινηθεί η Τουρκία στο διεθνές σύστημα στο γύρισμα του 21ου αιώνα. Ο συγγραφέας θεμελιώνει μια μαξιμαλιστική ατζέντα στοχεύσεων για την Τουρκία, που εκκινεί από τη διάθεση οικοδόμησης σχέσεων μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες - μια θέση η οποία όχι μόνο έχει καταπέσει, αλλά και ποτέ δεν ήταν ειλικρινής, εξαιτίας του ναρκισσισμού που διέπει την τουρκική εξωτερική πολιτική από την εποχή του Τουργκούτ Οζάλ μέχρι και σήμερα, φτάνοντας στην ξεκάθαρη θέση της ανάδειξης της Τουρκίας σε περιφερειακή ηγεμονία στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Κεντρική Ασία (τουρανικό τόξο), αλλά και στη Βαλκανική. Μια ενδελεχής ερμηνεία και ανάλυση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής υπό τον Αχμέτ Νταβούτογλου αξίζει να αναζητηθεί στον συλλογικό τόμο των εκδόσεων Ποιότητα υπό την επιμέλεια του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Ηλία Κουσκουβέλη και εμού του ιδίου, με τίτλο «Το Στρατηγικό Βάθος και η Τουρκία». Στο συλλογικό αυτό έργο μετέχουν με κείμενά τους, εκτός των δύο επιμελητών, και οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Αθηνών Παναγιώτης Ηφαιστος και Ιωάννης Μάζης, ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς Νικόλαος Ραπτόπουλος και ο γνωστός αναλυτής και εκδότης Σάββας Καλεντερίδης.
Το ερώτημα που αξίζει σε αυτή τη φάση να απαντηθεί είναι γιατί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδωσε το «δαχτυλίδι» της διαδοχής στον Νταβούτογλου και όχι στον επί χρόνια στενό συνεργάτη του, Αμπντουλάχ Γκιούλ. Η απάντηση έχει να κάνει με το ότι ο Νταβούτογλου βρίσκεται εγγύτερα στον θρησκευτικό συντηρητισμό του Ερντογάν απ' ό,τι ο Γκιούλ. Επίσης, ο νυν πρωθυπουργός και νυν πρόεδρος μοιράζονται και άλλο ένα κοινό: μια βαθιά αντισημιτική ατζέντα, που έχει να κάνει τόσο με τον θρησκευτικό συντηρητισμό τους αλλά και με το ότι κατανοούν ότι αυτή τη στιγμή η ελληνοϊσραηλινή συμμαχία στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί τη μοναδική αξιόπιστη αποτροπή τυχόν εκδήλωσης του τουρκικού μαξιμαλισμού, όπως αυτός μπορεί να εμφανιστεί υπό διαφορετικές μορφές και καλυπτόμενος από μια πληθώρα αφορμών. Ομως, η συμφωνία απόψεων δεν είναι ο μοναδικός λόγος που ο Ερντογάν προσέφερε το «δαχτυλίδι» στον Νταβούτογλου. Ο έτερος σημαντικός λόγος για αυτή την εξέλιξη είναι ότι ο νυν πρόεδρος θεωρεί ότι ο Νταβούτογλου θα μπορέσει πιο εύκολα και πιο ομαλά να διεξαγάγει βουλευτικές εκλογές το 2015, με την ελπίδα ότι θα διευρυνθεί το ποσοστό του AKP στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, και σε συνδυασμό με τις κατάλληλες εσωτερικές συμμαχίες θα κερδίσει τη συναίνεση των 2/3 της κοινοβουλευτικής σύνθεσης, ώστε να επιτευχθεί η αναγκαία συνθήκη και να υλοποιηθεί η αναγκαία συνταγματική αναθεώρηση που θα δίνει στον Ερντογάν τις αυξημένες αρμοδιότητες τις οποίες ο ίδιος επιθυμεί. Μια τέτοια εξέλιξη ασφαλώς και είναι πολύ δύσκολη στην πολιτική αριθμητική της τουρκικής πολιτικής σκηνής -εκτός, ασφαλώς, κι αν γίνουμε μάρτυρες αλλοπρόσαλλων συμμαχικών σχημάτων-, διότι, αν τελικώς το ΑΚΡ καταφέρει και πάει στις εκλογές ενωμένο και δίχως διασπάσεις, ο ίδιος ο Νταβούτογλου (που δεν έχει το χάρισμα του Ερντογάν στο προεκλογικό «μπαλκόνι») είναι πολύ πιθανό -και ίσως εξαιρετικά αναμενόμενο- να θελήσει να κυβερνήσει μόνος του την Τουρκία, δίχως συνεταίρους και πολιτικούς μέντορες.
Η Τουρκία γίνεται περισσότερο «ανατολική» και αποκτά άκρατο μεγαλοϊδεατισμό
Τι σημαίνει ο ερχομός του Νταβούτογλου στον πρωθυπουργικό θώκο για την Τουρκία; Οτι το κράτος γίνεται περισσότερο «ανατολίτικο», σε μια χρονική στιγμή όμως κατά την οποία η Δύση έχει χάσει την υπομονή της όσον αφορά τις «ανατολίτικες ιδιαιτερότητες» και αποφασίζει να χτυπήσει με σφοδρότητα τους πυρήνες των τζιχαντιστών σε μια σειρά ανοικτών μετώπων. Επίσης, η Τουρκία αποκτά έναν πρωθυπουργό ο οποίος δεν κρύβει σε καμιά δήλωσή του ότι διαπνέεται από εμφατικό μεγαλοϊδεατισμό -ένα μείγμα σουνιτικής οθωμανικής διάστασης και μη κοσμικού τουρκισμού-, σε μια χρονική στιγμή όπου ο ορθολογισμός στην πολιτική σκέψη κυρίως των πολιτικών ηγετών στην ευρύτερη περιοχή μας είναι απόλυτα αναγκαίος. Τέλος, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι η Ουάσινγκτον δεν είναι ιδιαιτέρως χαρούμενη που ένα νατοϊκό κράτος όπως η Τουρκία έχει έναν δεδηλωμένο αντισημίτη πρωθυπουργό που έχει εκφραστεί ανοικτά υπέρ της Χαμάς και ο οποίος -λίγες ημέρες πριν κυκλοφορήσει το ειδεχθές βίντεο του αποκεφαλισμού του Τζέιμς Φόλεϊ από τον δήμιο του Ισλαμικού Κράτους- σε δηλώσεις του στο τηλεοπτικό δίκτυο ΝΤV χαρακτήρισε τα μέλη του IS ως «θυμωμένα, που αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού», αποφεύγοντας να τα αποκαλέσει «τρομοκράτες».
Η Ελλάδα δεν έχει να περιμένει θεαματικές μεταβολές στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας προς την ίδια. Ο προβληματικός γείτονας συνεχίζει να τρέφει το «υπερεγώ» του λειτουργώντας μέσα από σωρεία προκλήσεων προς την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία. Ισως θα πρέπει να αναμένουμε αύξηση των πολιτικών με αύρα ή προκάλυμμα ήπιας ισχύος, κυρίως προς τη Θράκη και την Κύπρο, μια και ο συγκεκριμένος τρόπος είναι ο αγαπημένος του Αχμέτ Νταβούτογλου για να επιτυγχάνει τους πολιτικούς στόχους του «εισοδισμού» με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος. Η Ελλάδα οφείλει να ενισχύσει και να ενδυναμώσει περαιτέρω τη συμμαχική σχέση της με το Ισραήλ, να τονώσει το δόγμα της αυτοβοήθειας στο εσωτερικό της και να μελετήσει με μεγάλη προσοχή τις νέες ισορροπίες που δημιουργούνται στο ρευστό τουρκικό πολιτικό σκηνικό. Προσωπικά, θεωρώ ότι η επιλογή Νταβούτογλου αυξάνει ακόμα περισσότερο τη στρατηγική χρηστικότητα της Ελλάδας ως ακροτελεύτιας νησίδας του δυτικού κόσμου, μαζί με το Ισραήλ και την ελεύθερη Κύπρο, μπροστά στο χάος του τρικυμιώδους ισλαμικού αρχιπελάγους.
Σπύρος Ν. Λίτσας
