Του Χριστόδουλου Γιαλλουρίδη
- Ορατή είναι η απειλή μιας απόλυτης τουρκοποίησης του Βορρά και μιας προτεκτοροποίησης του Νότου…
- Το Κυπριακό γεννήθηκε ως ζήτημα αποαποικιοποίησης και διεκδίκησης ελευθερίας και αυτοδιάθεσης από τους Έλληνες Κυπρίους που αποτελούσαν το 82% του πληθυσμού του νησιού
- Η ΤΟΥΡΚΙΑ, σε όλη την πορεία των διαπραγματεύσεων που διεξήχθησαν από το 1974 μέχρι σήμερα, δεν έχει κάνει ούτε ένα βήμα υποχώρησης ή παραχώρησης
Στην προσέγγιση κάθε διεθνούς προβλήματος που σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία διαπραγματευτικής πλαισίωσής του, πρέπει να αναζητήσει κανείς το ιστορικό του υπόβαθρο, όπου και μπορούν να καταγραφούν, όχι μόνο τα γεγονότα, όπως διαμόρφωσαν τις διάφορες φάσεις της πορείας του προβλήματος, αλλά και τα αίτια που το γέννησαν και τις διεθνοπολιτικές και ιστορικές του ρίζες, καθώς και εκείνες τις δυνάμεις και παράγοντες που το επιβάρυναν στην εξέλιξή του.
Το Κυπριακό γεννήθηκε ως ζήτημα αποαποικιοποίησης και διεκδίκησης ελευθερίας και αυτοδιάθεσης από τους Έλληνες Κυπρίους που αποτελούσαν το 82% του πληθυσμού του νησιού. Η αυτοδιάθεση σημαίνει άσκηση δημοκρατικού δικαιώματος του συνόλου του πληθυσμού μιας αποικιοκρατούμενης περιοχής για τον καθορισμό του μέλλοντός της, δηλαδή την ανεξαρτητοποίηση και χειραφέτησή της από την αποικιοκρατική δύναμη ή την ένωσή της με άλλη χώρα ή την παραμονή της στο πλαίσιο της υπάρχουσας πολιτικής κατάστασης υπό την αποικιοκρατική κυριαρχία.
Κάτι τέτοιο αποφασίστηκε πρόσφατα από τον πληθυσμό του Γιβραλτάρ. Το ίδιο ίσχυσε για τις νήσους Φώκλαντ. Όμως, συνήθως οι αποικιοκρατούμενες περιοχές σε όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1950 και 1960 που ασκήθηκε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, κατάφεραν και κέρδισαν την ανεξαρτησία τους επί τη βάσει της αρχής «ένας άνθρωπος, μία ψήφος». Αυτό συνέβη στην Αφρική, στην Ασία, σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής, πλην Παλαιστίνης. Διεκδικήθηκε από τον κυπριακό λαό τη δεκαετία του 1950, ειρηνικά στην αρχή, στη συνέχεια ενόπλως, όπου οι Κύπριοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ ήρθαν σε βίαιη αντιπαράθεση με τις αποικιοκρατικές δυνάμεις των Βρετανών στην Κύπρο και διεξήγαγαν ένα ηρωικό έπος αγώνα για την ελευθερία, θυσιάζοντας την ίδια τη ζωή τους, αποτελώντας παράδειγμα θυσίας για την ελευθερία και δημιουργώντας ιστορικά πρότυπα που παραμένουν εδραιωμένα στην πνευματική παράδοση των Ελλήνων της Κύπρου και του Ελληνισμού ευρύτερα.
Ο νεαρός έφηβος, μαθητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης, δίδαξε πως ο θάνατος για τους πολλούς, η θυσία για την ελευθερία είναι καθήκον κάθε ανθρώπου που φέρει μέσα του ιστορικές καταβολές πολιτισμού και πνευματικής παράδοσης. Ο αγώνας εκείνος δεν ευοδώθηκε γιατί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στην περίπτωση της Κύπρου, κατ’ εξαίρεση, εξαιτίας ακριβώς της γεωπολιτικής υπεραξίας της Κύπρου και των μεγάλων συμφερόντων των ισχυρών δυνάμεων της εποχής, κυρίως των Βρετανών, δεν επέτρεψαν την υλοποίηση του δικαίου, αλλά επέβαλαν την εφαρμογή της πολιτικής. Έτσι με τις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία συνεστήθη ως δικοινοτικό σύστημα διακυβέρνησης πρωτοφανές για τη μεταπολεμική Ευρώπη, αφού δεν επετράπη στον κυπριακό λαό να ασκεί, στο πλαίσιο της εσωτερικής του διακυβέρνησης, το δημοκρατικό δικαίωμα της συλλογικότητας τού ένας άνθρωπος, μία ψήφος.
Ταυτόχρονα, επεβλήθη το αναχρονιστικό και όπως το χαρακτήρισε ο αείμνηστος Ηλίας Ηλιού στη Βουλή των Ελλήνων «εξόχως επικίνδυνο για το μέλλον της κυπριακής ελευθερίας» πολιτειακό πλαίσιο διακυβέρνησης, το οποίο εξαρτάτο από το σύστημα εγγυήσεων των τριών δυνάμεων που συνέστησαν την Κυπριακή Δημοκρατία, δηλαδή της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό το σύστημα εγγυήσεων και η εξάρτηση της Κύπρου ουσιαστικά από τις δυνάμεις αυτές, οι οποίες παρενέβαιναν εξωθεσμικά στην πολιτική ζωή της μεγαλονήσου, προκάλεσαν επανειλημμένως ταραχές, δεν επέτρεψαν την ομαλοποίηση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του νεοσύστατου κράτους, ούτε και την ενσωμάτωση των μειονοτήτων σε ένα ενιαίο πολιτικό σύνολο που να υπερασπίζεται το σύνταγμα και το κοινό κράτος.
Το σχέδιο εκπονήθηκε το 1957 προβλέποντας τους ευνοϊκούς όρους για την Τουρκία και τον τουρκικό παράγοντα στην Κύπρο στις Συμφωνίες του 1959-60. Έτσι το δικαίωμα επέμβασης και η εισβολή του 1974 υπήρξε ένα δικαίωμα που πρόβλεψε η Τουρκία για να μπορέσει να εφαρμόσει, με την πρώτη δοθείσα ευκαιρία, το σχέδιο εισβολής και κατάκτησης εν τοις πράγμασι της Κύπρου και ελέγχου του γεωπολιτικού της χώρου. Η κατοχή του 37% του κυπριακού εδάφους και η ένταξη σε αυτό τον χώρο μερικών δεκάδων χιλιάδων εποίκων -οι εκτιμήσεις αναφέρονται σε πέραν των 200.000- υποδηλούν τον σχεδιασμό της κατοχής του Βορρά και της επικυριαρχίας του Νότου.
Η Τουρκία, σε όλη την πορεία των διαπραγματεύσεων που διεξήχθησαν από το 1974 μέχρι σήμερα, δεν έχει κάνει ούτε ένα βήμα υποχώρησης ή παραχώρησης, παρά τις διεθνείς πιέσεις και την ελληνική διαλλακτική - υποχωρητική στάση που διαγράφεται έκτοτε. Σαφές είναι πως η εκάστοτε ελληνική ηγεσία, ούσα χωρίς σχέδιο, κρίνει πως εάν δείξει διαλλακτικότητα, η άλλη πλευρά θα ανταποκριθεί και θα επιδείξει υποχωρητικότητα που θα επιτρέψει και στους δύο να βρεθεί κοινή συνισταμένη για τη λύση ενός προβλήματος που ταλανίζει τους Κυπρίους, την Ελλάδα, τη διεθνή κοινότητα και την Τουρκία, την κάθε πλευρά με το δικό της κόστος, όφελος, προσδοκίες, φόβους και συμφέροντα.
Εξαιρετικά κρίσιμη η κατάσταση
ΣΗΜΕΡΑ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αδιέξοδο που η ελληνική πλευρά τελεί εν πλήρει αδυναμία διαπραγμάτευσης, η οικονομική κρίση έχει αποδυναμώσει και την Ελλάδα και την Κύπρο αφαιρώντας κάθε ισχυρό χαρτί διαπραγμάτευσης που υπήρχε στο παρελθόν, η στρατιωτική και οικονομική ισχύς της Τουρκίας είναι και απολύτως ορατή, αλλά και εξαιρετικά προκλητική, ο κίνδυνος για την Κύπρο δεν είναι μόνο μια κακή λύση σήμερα ή μια μη δίκαιη λύση, αλλά ορατή πλέον είναι η απειλή μιας απόλυτης τουρκοποίησης του Βορρά και μιας προτεκτοροποίησης του Νότου, που στην καλύτερη περίπτωση θα λειτουργεί ως «φινλανδοποιημένη ζώνη».
Πέραν τούτου, μια κακή εξέλιξη στην Κύπρο, που σημαίνει αφανισμό της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κρατικής οντότητας, ελεγχόμενης από του Έλληνες, και υπαγωγή της στο τουρκικό σύστημα εξουσίας, θα είχε σοβαρές επιπτώσεις στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον χώρο του Αιγαίου και της Θράκης. Η Τουρκία θα μετέφερε το βάρος της πολιτικής της διεκδίκησης ενισχυμένη από μια επιτυχή ολοκλήρωση της πολιτικής της στην Κύπρο, στο Αιγαίο και στη Θράκη. Επομένως, η κυπριακή υπόθεση είναι εξαιρετικά κρίσιμη, όχι μόνο για την Κύπρο, αλλά κυρίως για την Ελλάδα, μετατρεπόμενη σταδιακά σε conditio sine qua non επιβίωσης και αξιοπρεπούς παρουσίας της Ελλάδος στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ
Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής
Κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών,
Επικοινωνίας και Πολιτισμού
Παντείου Πανεπιστημίου
