Στο κατώφλι της εκατονταετηρίδας
της Αρμενικής γενοκτονίας, οι συζητήσεις για τρόπους δράσης
κορυφώνονται. Μιλάμε για ένα βάρος ασήκωτο, που περνάει από γενιά σε
γενιά. Ενα έγκλημα που δεν τιμωρείται, ένα άδικο που δεν δικαιώνεται.
Ενα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Αυτό που έγινε σε βάρος των προγόνων
μας, το 1915, δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί από τους ενόχους.
Στον αντίποδα όλων αυτών, μέρα με τη μέρα αυξάνονται οι πολίτες στη γείτονα που απαιτούν την αλήθεια, που απαιτούν δικαιοσύνη. Δεν πρόκειται πλέον για μεμονωμένες φωνές κάποιων διανοουμένων, αλλά για κίνημα αναγνώρισης των γενοκτονιών από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κόμματα, συλλόγους, απλούς Τούρκους πολίτες. Στην Τουρκία το θέμα 1915 συζητείται πλέον περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια όλοι οι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, οι εφημερίδες, τα πολυμέσα, άλλοτε θετικά κι άλλοτε αρνητικά, κάνουν αναφορές στην τραγική επέτειο. Δεν μπορούν άλλωστε να το αποφύγουν, διότι οι εκδηλώσεις μνήμης είναι πολλές και δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο.
Επιστρέφοντας στην Ανατολή
Επιστροφή στην Ελλάδα με το λεωφορείο της γραμμής Κωνσταντινούπολη-Αθήνα. Στις 14 ώρες που διαρκεί το ταξίδι, σιγοτραγουδώ αυθόρμητα το «Power in the darkness, Frightening lies from the other side, Stand up and fight for your rights...» των Τομ Ρόμπινσον Μπαντ. Το βλέμμα μου είναι καρφωμένο στο παράθυρο. Κι ενώ κοιτάζω φευγαλέα την εικόνα της σύγχρονης Τουρκίας, έχω το χρόνο να αναλογιστώ, ότι μόλις πριν από 3 χόνια, με αφορμή το Πανευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ των Κινημάτων του 2010 στην Κωνσταντινούπολη, έκανα το πρώτο μου σεργιάνι στη γείτονα. Κρατούσα ένα πανό που έγραφε «Ελευθερία - Δικαιοσύνη» και ένωνα τη φωνή μου με τους διαδηλωτές: «Μπασκά μπιρ ντουνιά μομκιούν ντουρ!» - «Ενας άλλος κόσμος είναι εφικτός!». Αυτή ήταν η πρώτη επαφή. Και είχα ξύσει ανεπούλωτες πληγές...
Τουρκία. Ιστανμπούλ, Κωνσταντινούπολη ή απλά Πόλη. Κι έπειτα ευθεία ανατολικά: Καρς, Ανί, Ικντίρ, Μπεγιαζίτ, Αραράτ, Βαν, Αχταμάρ. Μετά Καππαδοκία, Καισάρεια, Νίγδη, Κερμίρα, Αγιος Προκόπιος, Εβερέκ, Ταλάς, Πινάρμπασι. Υστερα Κιλικία, Χατζίν, Σις, Αδανα, Αναβαρζά, Αλεξανδρέττα, Χατάι, Αντιόχεια, Μουσά Νταγ. Επίσης, στις ορεινές κοιλάδες του Ντερσίμ, Οβατσίκ, Μουνζούρ και Ελαζίγ. Κι ακόμη: Μερζεφούντα, Αμάσεια, Τοκάτ, Σεβάστεια και τα χωριά τους. Οντως, είναι πολλά τα μέρη, φαντάσου όμως πόσες είναι οι ιστορίες των ανθρώπων του κάθε τόπου! Και το κάθε ταξίδι, μια επαλήθευση της θεωρίας της φυσικής για τα παράλληλα σύμπαντα...
Εκεί, στα άκρα και στα απάτητα -μα τι λέω; Ακόμη και στις καρδιές των πόλεων- υπάρχουν συλημένα κοιμητήρια, ερειπωμένοι ναοί, κάστρα και αρχοντικά, που μαρτυρούν την ύπαρξη αλλοτινών πολιτισμών, αυτών που πολλοί σύγχρονοι κάτοικοί της και κυρίως η άρχουσα τάξη δεν θέλουν να θυμούνται. Ολοι όμως ξέρουν.
Μιλώντας για τη γενοκτονία
Εκεί συνάντησα πολλά από τα ξεχασμένα αδέρφια μας: Αρμένιοι, Ελληνες-Πόντιοι, Καππαδόκες, Ασσύριοι, Ζαζά, Αλεβίτες, Συροχαλδαίοι, Κούρδοι. Και πολλούς, μα πάρα πολλούς Τούρκους. Οι άνθρωποι μαρτυρούν σφαγές, βασανιστήρια και εξορίες που υπέστησαν οι ίδιοι ή που επέβαλαν στους άλλους. Ποιους να θαυμάσω περισσότερο: αυτούς που αντέχουν και κρατούν την ταυτότητά τους, παρά τους συνεχείς διωγμούς, ή εκείνους που γεμάτοι ενοχές τολμούν να δηλώνουν δημοσίως στην Τουρκία ότι είναι απόγονοι εγκληματιών; Παραδέχονται υποχρεωτικούς εξισλαμισμούς και εκτουρκισμούς, ακόμη και ώς πρόσφατα. Μιλούν για υποταγή με το μαχαίρι στο σβέρκο. Κάποτε κατηγορήθηκαν για εθνικισμό, αλλά ποιοι; Οσοι καταπίνοντας το ρατσισμό και το χλευασμό των «καθαρόαιμων εποίκων» κατάφεραν να κρατήσουν την πανάρχαια παράδοσή τους. Οι άνθρωποι λένε πως παρά τα όσα τραγικά έζησαν και ζουν, δεν μπορεί να μείνει για πολύ θαμμένη η αλήθεια, η διά πυρός και σιδήρου εθνική και θρησκευτική ομογενοποίηση στην Τουρκική Δημοκρατία. Δεν μας διέπουν αυταπάτες. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, στις πέντε ηπείρους, η ιστορία του ανθρωπίνου είδους έχει δυστυχώς να επιδείξει πολλά μαζικά εγκλήματα. Γιατί άραγε μερικά από αυτά δεν καταφέρνει ο χόνος να τα πετάξει στη λήθη; Μια εξήγηση υπάχει. Πονάνε ακόμη. Και δύο και τρεις και τέσσερις γενιές μετά, πονάνε ακόμη αυτά τα εγκλήματα. Και όσο δεν αναγνωρίζονται ως τέτοια, όσο δεν δικαιώνονται οι λαοί, τόσο μεγαλώνει η ανάγκη για την αναζήτηση της Δικαιοσύνης.
...Η μεγάλη στροφή ξεκίνησε το 2007 με τη δολοφονία του Χραντ Ντινκ, όταν οι εκατοντάδες χιλιάδες στην κηδεία του μετέτρεψαν το πένθος σε διαδήλωση διαματυρίας. Κορυφώθηκε στο πάρκο Γκεζί στην πλατεία Ταξίμ, με αφορμή το οποίο ξεχύθηκαν εκατομμύρια πολίτες σε πολλές πόλεις και επαρχίες της Τουρκίας. Και παρά την αφόρητη καταστολή, ο κόσμος δεν σταματά να διεκδικεί τα δίκαια ώς σήμερα.
Η παράλογη ποινικοποίηση ακόμη και της απλής αναφοράς στη γενοκτονία τόσων και τόσων γηγενών πληθυσμών, η απόκρυψη και παραποίηση της ιστορίας, η πρακτική της συστηματικής άρνησης είναι πλέον απαράδεκτη, όπως και αυτή της ισοπέδωσης των άλλων λαών με τον «οδοστρωτήρα» του παντουρκισμού. Το «όλοι ξέρουν αλλά δεν τολμούν να μιλήσουν» φαίνεται να έχει ξεφύγει από τον απόλυτο έλεγχο των κατασταλτικών μηχανισμών της ασφάλειας και του στρατού. Ακόμη και η Αριστερά, η οποία απαξίωνε τέτοια ζητήματα, έχει πια αλλάξει στάση εξ ολοκλήρου.
Αναζητώντας την αλήθεια
Σε αντίθεση με εμάς εδώ, σήμερα εκεί, στην απέναντι όχθη του Αιγαίου, εκατοντάδες βιβλία ιστορίας, λαογραφίας, έρευνας και λογοτεχνίας βλέπουν πια το φως της δημοσιότητας και υπάρχει ένας πραγματικός εκδοτικός οργασμός «επικίνδυνων θεμάτων». Διατριβές, διπλωματικές, πτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες, διδακτορικά και άπειρες πανεπιστημιακές δημοσιεύσεις στα τουρκικά πανεπιστήμια απογυμνώνουν καθημερινά τη σκοταδιστική, τραγελαφική και τρομοκρατική συνάμα φαρσοκωμωδία που στήθηκε σε βάρος όλων όσοι ζουν στην τουρκική επικράτεια. Δημοσιογράφοι, ακόμη και των πιο συντηρητικών εφημερίδων ή ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, άνθρωποι προικισμένοι με θάρρος και κουράγιο, γνωρίζοντας ότι τους περιμένουν διώξεις από το επίσημο κράτος, ή ακόμη χειρότερα, ότι καραδοκούν σε μια γωνιά οι σκοτεινές δυνάμεις του παρακράτους, ανοίγουν και αποκαλύπτουν συνεχώς ανέγγιχτα θέματα.
Τολμά να εκφραστεί ακόμα και το βίαια εκτουρκισμένο και εξισλαμισμένο «πλήθος», μια ανομοιογενής μάζα ανθρώπων, που έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την καταπίεση. Και ήταν διπλά καταπιεσμένοι αυτοί οι άνθωποι. Από τη μια πλευρά από τους Τούρκους, το κράτος και το δημόσιο, ώς τον πιο απλό γείτονα, που ήξεραν ότι δεν ήταν δικοί τους αλλά ντονμέ, «αλλαγμένοι» και άρα παρακατιανοί. Από την άλλη, οι λιγοστοί συμπατριώτες τους, που είχαν καταφέρει να διατηρήσουν την ταυτότητά τους και ήξεραν ότι ήταν δικοί τους, αλλά αφού ήταν ντονμέ, ήταν και για εκείνους παρακατιανοί. Πώς να σωπάσει αυτό το τεράστιο «πλήθος», που για κοντά εκατό χρόνια δεχόταν βολές από παντού!
Η προσωρινή οικονομική ευμάρεια, το άνοιγμα των συνόρων και κυρίως η απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση μέσω της πληθώρας των μέσων πληροφόρησης έκανε εφικτό αυτό που με τα όπλα και τη βία ήταν ανέφικτο. Επιπλέον, πολλοί Τούρκοι, που μεταναστεύουν σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, έρχονται αντιμέτωποι με τις κρυφές αλήθειες. Τα παιδιά τους μορφώνονται σε ελεύθερα πανεπιστήμια, ζυμώνονται με «άλλες» γνώσεις και τις μεταφέρουν πίσω στον τόπο τους. Και οι αλήθειες αποκαλύπτονται σαν χείμαρρος...
Το ποτήρι έχει και πάλι ξεχειλίσει. Παντού στον κόσμο. Μα εκεί δίπλα, αυτοί που ανοίγουν δρόμους ελπίδας και είναι μπροστάρηδες στο κίνημα, είναι αυτοί που διέπονται από το πνεύμα της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Σήμερα, όλοι αυτοί συνυπάρχουν με τις πολυποίκιλες εκείνες ομάδες ανθρώπων, που για διαφορετικούς λόγους βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας. Τώρα πια αυτοί που ξέρουν και τολμούν, που «στέκονται και μιλούν», είναι πολύ περισσότεροι από αυτό που θα αποκαλούσαμε ισχνό περιθώριο. Είναι τα παιδιά, τα εγγόνια, ακόμη και τα δισέγγονα αυτών, που όχι μόνο γνωρίζουν, αλλά και απαιτούν την αναγνώριση της ταυτότητάς τους. Μαζί τους και κάποια από τα παιδιά, τα εγγόνια ή τα δισέγγονα αυτών που κάποτε ήταν από την άλλη μεριά του στρατοπέδου, στη μεριά της αδίστακτης εξουσίας και των συνεργατών της.
Είναι ενεργοί πολίτες, συμμετέχουν σε συλλόγους με πολλές και πλούσιες δαστηριότητες, έχουν συνείδηση της αξίας της ανεκτίμητης κληρονομιάς και ιστορίας τους. Μάλιστα, αντί να γκετοποιηθούν, αναλύοντας απομονωμένοι το πρόβλημά τους, μπαίνουν στο μεγάλο κύκλο, σ' αυτόν της γης των κολασμένων.
Επιστρέφοντας
Στάση στον Εβρο, μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα. Ελεγχος διαβατηρίων. Ελεγχος ταυτότητας. Ταυτότητας! Σοβαρά τώρα; Υπάχει κάτι ουσιαστικό για μας σ' αυτά τα πλαστικοποιημένα έγγραφα; Κι ενώ σμήνη κουνουπιών εισβάλλουν στο λεωφορείο κατά πάνω μας, μέσα στα ρουθούνια μας, και είναι αναπόφευκτα τα τσιμπήματά τους όσην ώρα, μέσα κι έξω από το πούλμαν, περιμένουμε το συνοριακό έλεγχο, ο νους, παρά την πίκρα της αλλοτρίωσης, ταξιδεύει μετατρέποντας το βουητό τους στη μελωδία του «Αερικού»... «όσες κι αν χτίζουν φυλακές, κι αν ο κλοιός στενεύει, ο νους μας είναι αληταριό, που όλο θα δραπετεύει».
* Εκπαιδευτικός
