του Αχμέτ Ινσέλ Με αφετηρία το σκάνδαλο διαφθοράς, η Τουρκία βυθίζεται σε μια άνευ
προηγουμένου κρατική κρίση. Οι αστυνομικοί αρνούνται να ακολουθήσουν τις
εντολές των εισαγγελέων, οι εισαγγελείς παραιτούνται απ' τις έρευνες
για τη διαφθορά και μετατίθενται. Έχοντας υποστεί το σοκ του πρώτου
κύματος αμφισβήτησης από τους πλησιέστερους στην εξουσία στις 17
Δεκεμβρίου, ο τούρκος πρωθυπουργός αντέδρασε εξαπολύοντας μια εκτεταμένη
εκστρατεία εκκαθάρισης στη δημόσια διοίκηση. Kατάφερε έτσι να μπλοκάρει
προσωρινά ένα δεύτερο κύμα συλλήψεων, που έθετε στο στόχαστρο ακόμα και
τον ίδιο του τον γιο.
Η κορύφωση του πολέμου ανάμεσα στο κόμμα του Ερντογάν και την Αδελφότητα του Γκιουλέν, αυτές τις δύο βασικές δυνάμεις της ισλαμο-συντηρητικής εξουσίας που κυριαρχούν στην Τουρκία εδώ και δώδεκα χρόνια, έχει πάρει τη μορφή ενός τεράστιου κυνηγιού μαγισσών. Ενός κυνηγιού πρωτοφανούς στην Τουρκία, εκτός από την περίοδο μετά τα πραξικοπήματα -- αλλά ακόμα και τότε δεν διεξαγόταν μ' αυτό τον τρόπο. Επιπλέον, ο πρωθυπουργός δεν καταγγέλλει τίποτα λιγότερο από την ύπαρξη ενός «πραξικοπήματος οργανωμένου από μια συμμορία αστυνομικών και εισαγγελέων», μια συνωμοσία καθοδηγούμενη απ' το εξωτερικό (ο επικεφαλής της Αδελφότητας Φετουλάχ Γκουλέν κατοικεί στις ΗΠΑ). Και αγωνίζεται να διαφύγει απ' αυτή την καλοστημένη ενέδρα, που μοιάζει να στηρίζεται σε πολύ τεκμηριωμένους φακέλους στοιχείων.
Αφού δημιούργησε μια «κυβέρνηση πολέμου»,1 ο Ταγίπ Ερντογάν επιτίθεται τώρα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Το σχέδιο νόμου που παρουσιάστηκε στο Κοινοβούλιο περιορίζει την αυτονομία του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου. Οι ρυθμίσεις που περιέχει κινδυνεύουν να ακυρωθούν στο Συνταγματικό Δικαστήριο, αλλά στο μεταξύ η κυβέρνηση θα έχει απομακρύνει καμιά πενηνταριά δικαστές και εισαγγελείς, σέρνοντάς τους σε ποινικά δικαστήρια ειδικού σκοπού.
Ο Ταγίπ Ερντογάν υποψιάζεται αυτούς τους δικαστικούς και αστυνομικούς, που ήταν οι αρχιτέκτονες των αμφιλεγόμενων δικών εναντίον των στρατιωτικών [Εργκένεκον, «Βαριοπούλα» κλπ.], ως αφοσιωμένους οπαδούς της Αδελφότητας Γκιουλέν. Αυτό ακριβώς δηλαδή που οι δημοσιογράφοι Αχμέτ Σικ και Νεντίμ Σενέρ ή ο Χανεφί Αβτσί, ένας αξιωματούχος της αστυνομίας που ανήκει στον συντηρητικό χώρο, είχαν καταγγείλει -- με αποτέλεσμα να βρεθούν στο άψε-σβήσε πίσω απ' τα κάγκελα με διόλου πειστικές κατηγορίες. Σήμερα, ο πρωθυπουργός κατηγορεί την Αδελφότητα ότι έστησε ένα «παράλληλο κράτος μέσα στο κράτος»! Και καλεί τους υποστηρικτές του να αποσύρουν τα χρήματά τους από την τράπεζα της Αδελφότητας, καθώς και να μη στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία της.
Αυτός ο ανοιχτός πόλεμος ανάμεσα στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) και την Αδελφότητα διαπερνά και διχάζει σε όλα τα επίπεδα, πολιτικά και οικονομικά, τον συντηρητικό χώρο. Όσοι αντιπολιτεύονται τον Ερντογάν είναι επίσης διχασμένοι. Εκείνοι που, απ' το μίσος τους για το AKP και ιδίως για τον Ερντογάν, προτιμούν να μη βλέπουν σήμερα το εύρος και τη διείσδυση της Αδελφότητας εντός του κράτους, υποστηρίζουν την επιχείρηση ενάντια στη διαφθορά. Άλλοι, χωρίς να υποτιμούν τη σοβαρότητα της διαφθοράς, εκφράζουν πρωτίστως την ανησυχία τους απέναντι σ' αυτή την τάση αποσταθεροποίησης μιας εκλεγμένης κυβέρνησης από παράγοντες που κινούνται στο παρασκήνιο και των οποίων η εμμονή για τον έλεγχο των σωμάτων ασφαλείας είναι γνωστή από παλιά. Είναι σίγουρο ότι η κυβέρνηση δεν έχει άδικο να φωνάζει «Λύκος! Λύκος!», αλλά πώς να ξεχάσουμε ότι η ίδια τον εγκατέστησε μέσα στο μαντρί; Πώς να μη μιλήσουμε για το ότι η κυβέρνηση, στην αντεπίθεσή της, σαρώνει με χαρά τις όποιες ισχνές κατακτήσεις της διαδικασίας εκδημοκρατισμού της τελευταίας δεκαετίας;
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε σήμερα την έκβαση της κρίσης. Οι τοπικές εκλογές στις 30 Μαρτίου θα κρίνουν αν η κρίση του κράτους θα μετασχηματιστεί και σε κρίση του καθεστώτος. Σήμερα, μπορούμε να είμαστε σχεδόν σίγουροι για τρία πράγματα:
* Είτε κερδίσει ο Ερντογάν είτε η Αδελφότητα, αυτό που μοιραία θα εξαφανιστεί απ' την Τουρκία θα είναι το κράτος δικαίου.
* Στο εξής, η Αδελφότητα Γκιουλέν δεν θα μπορεί να εμφανίζεται αποκλειστικά ως ένας οργανισμός της κοινωνίας των πολιτών που ασχολείται μόνο με φιλανθρωπικά έργα. Η Αδελφότητα θα έχει σημαδευτεί απ' το πυρωμένο σίδερο του τουρκο-σουνιτικού Opus Dei. Οι κοινωνικές σχέσεις που εξυφάνθηκαν με υπομονή εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια, στην Τουρκία και στο εξωτερικό, θα δοκιμαστούν.
* Απ' τις 17 Δεκεμβρίου, το κόμμα του Ερντογάν και o ίδιος προσωπικά έχουν αναπόφευκτα σημαδευτεί από την υπόθεση της διαφθοράς. Παρότι η ανοχή της τουρκικής κοινωνίας στη διαφθορά δεν είναι μικρή, ο τούρκος πρωθυπουργός, ό,τι κι αν κάνει τους προσεχείς μήνες, θα φέρει το βάρος της ευθύνης του πολιτικού άνδρα που πέρασε τη χώρα διά πυρός και σιδήρου προκειμένου να καταπνίξει τις έρευνες για τη διαφθορά και συμμάχησε με σκοτεινές δυνάμεις για να διατηρήσει την εξουσία του. Το κόμμα του θα δυσκολευτεί να συνεχίσει φέρει τον επιθετικό προσδιορισμό του «Άσπιλου».2 Η φήμη του ίδιου του Ερντογάν θα υποστεί πλήγμα διεθνώς.
Υπάρχει άραγε καμιά αχτίδα ελπίδας μέσα σ' αυτό το απερίγραπτο χάος; Εφόσον οι δύο χθεσινοί συνένοχοι αποδειχθούν, από κοινού, οι ηττημένοι αυτής της μάχης και εφόσον η τουρκική κοινωνία σταθεί ικανή να σχεδιάσει ένα πολιτικό μέλλον χωρίς να το εμπιστεύεται στις παλαιές πολιτικές δυνάμεις, τότε η κρίση μπορεί να κυοφορήσει ένα δημοκρατικό μέλλον. Αλλιώς, ο δημοκρατικός αυταρχισμός του AKP θα δώσει τη θέση του σε κάθε είδους ολοκληρωτισμούς, ακόμα και στον νεοφασισμό. Σε κάθε περίπτωση, η στιγμή σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής για την Τουρκία.
*Ο Αχμέτ Ινσέλ είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γαλατασαράι, Κωνσταντινούπολη. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη «Libération», στις 20.12.2014
μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου
Ευχαριστούμε θερμά την Ιλεάνα Μορώνη για τη βοήθειά της, ιδίως στα πραγματολογικά του άρθρου 1 Φράση που χρησιμοποιείται από τα τουρκικά ΜΜΕ, σε αναλογία με τον ισχυρισμό του Ερντογάν, τον Δεκέμβρη του 2013, ότι η νέα του κυβέρνηση αντιμετωπίζει μια κατάσταση ανάλογη με τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, το 1919-22.
2 Το ΑKP (AKP: Adalet ve Kalkınma Partisi: Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) αυτοαποκαλείται --και εν πολλοίς το έχει επιβάλει και στα ΜΜΕ-- ΑΚ-Παρτί, αντί του ορθού Α-ΚΕ-ΠΕ. «Ακ» σημαίνει λευκό και, μεταφορικά, αγνό, άσπιλο -- με άλλα λόγια, ένα κόμμα νέο, αμέτοχο της διαφθοράς του πολιτικού κατεστημένου.
Η κορύφωση του πολέμου ανάμεσα στο κόμμα του Ερντογάν και την Αδελφότητα του Γκιουλέν, αυτές τις δύο βασικές δυνάμεις της ισλαμο-συντηρητικής εξουσίας που κυριαρχούν στην Τουρκία εδώ και δώδεκα χρόνια, έχει πάρει τη μορφή ενός τεράστιου κυνηγιού μαγισσών. Ενός κυνηγιού πρωτοφανούς στην Τουρκία, εκτός από την περίοδο μετά τα πραξικοπήματα -- αλλά ακόμα και τότε δεν διεξαγόταν μ' αυτό τον τρόπο. Επιπλέον, ο πρωθυπουργός δεν καταγγέλλει τίποτα λιγότερο από την ύπαρξη ενός «πραξικοπήματος οργανωμένου από μια συμμορία αστυνομικών και εισαγγελέων», μια συνωμοσία καθοδηγούμενη απ' το εξωτερικό (ο επικεφαλής της Αδελφότητας Φετουλάχ Γκουλέν κατοικεί στις ΗΠΑ). Και αγωνίζεται να διαφύγει απ' αυτή την καλοστημένη ενέδρα, που μοιάζει να στηρίζεται σε πολύ τεκμηριωμένους φακέλους στοιχείων.
Αφού δημιούργησε μια «κυβέρνηση πολέμου»,1 ο Ταγίπ Ερντογάν επιτίθεται τώρα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Το σχέδιο νόμου που παρουσιάστηκε στο Κοινοβούλιο περιορίζει την αυτονομία του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου. Οι ρυθμίσεις που περιέχει κινδυνεύουν να ακυρωθούν στο Συνταγματικό Δικαστήριο, αλλά στο μεταξύ η κυβέρνηση θα έχει απομακρύνει καμιά πενηνταριά δικαστές και εισαγγελείς, σέρνοντάς τους σε ποινικά δικαστήρια ειδικού σκοπού.
Ο Ταγίπ Ερντογάν υποψιάζεται αυτούς τους δικαστικούς και αστυνομικούς, που ήταν οι αρχιτέκτονες των αμφιλεγόμενων δικών εναντίον των στρατιωτικών [Εργκένεκον, «Βαριοπούλα» κλπ.], ως αφοσιωμένους οπαδούς της Αδελφότητας Γκιουλέν. Αυτό ακριβώς δηλαδή που οι δημοσιογράφοι Αχμέτ Σικ και Νεντίμ Σενέρ ή ο Χανεφί Αβτσί, ένας αξιωματούχος της αστυνομίας που ανήκει στον συντηρητικό χώρο, είχαν καταγγείλει -- με αποτέλεσμα να βρεθούν στο άψε-σβήσε πίσω απ' τα κάγκελα με διόλου πειστικές κατηγορίες. Σήμερα, ο πρωθυπουργός κατηγορεί την Αδελφότητα ότι έστησε ένα «παράλληλο κράτος μέσα στο κράτος»! Και καλεί τους υποστηρικτές του να αποσύρουν τα χρήματά τους από την τράπεζα της Αδελφότητας, καθώς και να μη στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία της.
Αυτός ο ανοιχτός πόλεμος ανάμεσα στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) και την Αδελφότητα διαπερνά και διχάζει σε όλα τα επίπεδα, πολιτικά και οικονομικά, τον συντηρητικό χώρο. Όσοι αντιπολιτεύονται τον Ερντογάν είναι επίσης διχασμένοι. Εκείνοι που, απ' το μίσος τους για το AKP και ιδίως για τον Ερντογάν, προτιμούν να μη βλέπουν σήμερα το εύρος και τη διείσδυση της Αδελφότητας εντός του κράτους, υποστηρίζουν την επιχείρηση ενάντια στη διαφθορά. Άλλοι, χωρίς να υποτιμούν τη σοβαρότητα της διαφθοράς, εκφράζουν πρωτίστως την ανησυχία τους απέναντι σ' αυτή την τάση αποσταθεροποίησης μιας εκλεγμένης κυβέρνησης από παράγοντες που κινούνται στο παρασκήνιο και των οποίων η εμμονή για τον έλεγχο των σωμάτων ασφαλείας είναι γνωστή από παλιά. Είναι σίγουρο ότι η κυβέρνηση δεν έχει άδικο να φωνάζει «Λύκος! Λύκος!», αλλά πώς να ξεχάσουμε ότι η ίδια τον εγκατέστησε μέσα στο μαντρί; Πώς να μη μιλήσουμε για το ότι η κυβέρνηση, στην αντεπίθεσή της, σαρώνει με χαρά τις όποιες ισχνές κατακτήσεις της διαδικασίας εκδημοκρατισμού της τελευταίας δεκαετίας;
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε σήμερα την έκβαση της κρίσης. Οι τοπικές εκλογές στις 30 Μαρτίου θα κρίνουν αν η κρίση του κράτους θα μετασχηματιστεί και σε κρίση του καθεστώτος. Σήμερα, μπορούμε να είμαστε σχεδόν σίγουροι για τρία πράγματα:
* Είτε κερδίσει ο Ερντογάν είτε η Αδελφότητα, αυτό που μοιραία θα εξαφανιστεί απ' την Τουρκία θα είναι το κράτος δικαίου.
* Στο εξής, η Αδελφότητα Γκιουλέν δεν θα μπορεί να εμφανίζεται αποκλειστικά ως ένας οργανισμός της κοινωνίας των πολιτών που ασχολείται μόνο με φιλανθρωπικά έργα. Η Αδελφότητα θα έχει σημαδευτεί απ' το πυρωμένο σίδερο του τουρκο-σουνιτικού Opus Dei. Οι κοινωνικές σχέσεις που εξυφάνθηκαν με υπομονή εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια, στην Τουρκία και στο εξωτερικό, θα δοκιμαστούν.
* Απ' τις 17 Δεκεμβρίου, το κόμμα του Ερντογάν και o ίδιος προσωπικά έχουν αναπόφευκτα σημαδευτεί από την υπόθεση της διαφθοράς. Παρότι η ανοχή της τουρκικής κοινωνίας στη διαφθορά δεν είναι μικρή, ο τούρκος πρωθυπουργός, ό,τι κι αν κάνει τους προσεχείς μήνες, θα φέρει το βάρος της ευθύνης του πολιτικού άνδρα που πέρασε τη χώρα διά πυρός και σιδήρου προκειμένου να καταπνίξει τις έρευνες για τη διαφθορά και συμμάχησε με σκοτεινές δυνάμεις για να διατηρήσει την εξουσία του. Το κόμμα του θα δυσκολευτεί να συνεχίσει φέρει τον επιθετικό προσδιορισμό του «Άσπιλου».2 Η φήμη του ίδιου του Ερντογάν θα υποστεί πλήγμα διεθνώς.
Υπάρχει άραγε καμιά αχτίδα ελπίδας μέσα σ' αυτό το απερίγραπτο χάος; Εφόσον οι δύο χθεσινοί συνένοχοι αποδειχθούν, από κοινού, οι ηττημένοι αυτής της μάχης και εφόσον η τουρκική κοινωνία σταθεί ικανή να σχεδιάσει ένα πολιτικό μέλλον χωρίς να το εμπιστεύεται στις παλαιές πολιτικές δυνάμεις, τότε η κρίση μπορεί να κυοφορήσει ένα δημοκρατικό μέλλον. Αλλιώς, ο δημοκρατικός αυταρχισμός του AKP θα δώσει τη θέση του σε κάθε είδους ολοκληρωτισμούς, ακόμα και στον νεοφασισμό. Σε κάθε περίπτωση, η στιγμή σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής για την Τουρκία.
*Ο Αχμέτ Ινσέλ είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γαλατασαράι, Κωνσταντινούπολη. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη «Libération», στις 20.12.2014
μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου
Ευχαριστούμε θερμά την Ιλεάνα Μορώνη για τη βοήθειά της, ιδίως στα πραγματολογικά του άρθρου 1 Φράση που χρησιμοποιείται από τα τουρκικά ΜΜΕ, σε αναλογία με τον ισχυρισμό του Ερντογάν, τον Δεκέμβρη του 2013, ότι η νέα του κυβέρνηση αντιμετωπίζει μια κατάσταση ανάλογη με τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, το 1919-22.
2 Το ΑKP (AKP: Adalet ve Kalkınma Partisi: Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) αυτοαποκαλείται --και εν πολλοίς το έχει επιβάλει και στα ΜΜΕ-- ΑΚ-Παρτί, αντί του ορθού Α-ΚΕ-ΠΕ. «Ακ» σημαίνει λευκό και, μεταφορικά, αγνό, άσπιλο -- με άλλα λόγια, ένα κόμμα νέο, αμέτοχο της διαφθοράς του πολιτικού κατεστημένου.
