Η Τυνησία διανύει τα πρώτα της αβέβαια βήματα στη δημοκρατία,
απορρίπτει τη σαρία ως βάση της νομοθεσίας, εγγυάται την ισότητα αντρών
και γυναικών και κατοχυρώνει την ελευθερία θρησκευτικών πεποιθήσεων και
συνείδησης →Υπάρχουν ξένες δυνάμεις
που δεν θέλουν να στεριώσει η δημοκρατία στην Τυνησία, φοβούνται το
δημοκρατικό ντόμινο στην περιοχή και επιχειρούν να επηρεάσουν τις
εξελίξεις με το χρήμα
Της Χριστίνας Πάντζου
Τρία χρόνια μετά τον ξεσηκωμό που πυροδότησε το κύμα λαϊκών εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο, η Τυνησία με το νέο Σύνταγμα που μόλις ψηφίστηκε υπόσχεται την πολυχρωμία και πολυφωνία μιας «άνοιξης» που ακόμη θα περιμένει πολύ για να ανθήσει στην περιοχή. Η εκλεγμένη πριν από 27 μήνες Συντακτική Εθνοσυνέλευση ύστερα από πολεμικές διαμάχες υιοθέτησε τελικά ένα Σύνταγμα που για πολλούς αποτελεί το πλέον δημοκρατικό του αραβικού κόσμου.
Παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις που διατυπώνονται ένθεν κακείθεν του πολιτικού στερεώματος και με καθυστέρηση μεγαλύτερη του ενός χρόνου, η Εθνοσυνέλευση κατάφερε να διαψεύσει τους κακούς οιωνούς μιας προαναγγελθείσας αποσταθεροποίησης και να εγγυηθεί σημαντικές δημοκρατικές αρχές. Μπορεί να μην εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης με τον διορισμό των δικαστών από τον πρόεδρο ή να μην καταργεί τη θανατική ποινή, αλλά απορρίπτει τη σαρία ως βάση της νομοθεσίας του κοσμικού, όπως ορίζεται, κράτους, κατοχυρώνει την ελευθερία των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της συνείδησης και εγγυάται την ισότητα αντρών και γυναικών έναντι του νόμου.
Στην πραγματικότητα, οι αμφιταλαντεύσεις, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις που σφράγισαν τη Μάχη του Συντάγματος ανακλούν τις διεργασίες που απείλησαν την ίδια τη δημοκρατική μετάβαση της χώρας με τη ρήξη ισλαμιστών και κοσμικών. Αν η χώρα δεν ακολούθησε το χαώδες παράδειγμα της Αιγύπτου είναι γιατί οι ιδιαιτερότητες της ίδιας της Τυνησίας αλλά και οι εξελίξεις στην περιοχή λειτούργησαν καταλυτικά υπέρ της συναίνεσης.
Η Τυνησία έχει μια πιο ομοιογενή κοινωνία χωρίς βαθείς εθνοτικούς ή θρησκευτικούς διχασμούς, μια σημαντική μεσαία τάξη, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους γείτονές της και έναν ουδέτερο στρατό που δεν παίζει ρόλο στην πολιτική ή την οικονομία, όπως στην Αίγυπτο.
Συγχρόνως έχει μια δυναμική κοινωνία πολιτών, μαζικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που μαζί με τους διανοουμένους, τα ΜΜΕ και τα πανίσχυρα συνδικάτα δεν έπαψαν στιγμή να ελέγχουν το έργο της κυβέρνησης και να παρεμβαίνουν σε κρίσιμες στιγμές της μετάβασης, όπως έκανε η Γενική Ενωση Τυνήσιων Εργαζομένων κηρύσσοντας απεργία πέρσι τον Φεβρουάριο μετά τη δολοφονία του αριστερού βουλευτή Σόκρι Μπελαΐντ.
Πολλοί επισημαίνουν τον κρίσιμο ρόλο του μετριοπαθούς ισλαμιστή Ρασίντ Γανούσι, ηγέτη του Ενάχντα και μεγάλου νικητή των εκλογών του 2011 με 41,5%, που δέχθηκε να κάνει «οδυνηρές παραχωρήσεις», με πρώτη την παραίτηση της κυβέρνησής του και την αντικατάστασή της με ανεξάρτητων τεχνοκρατών, όπως απαιτούσε η αντιπολίτευση μετά τη δεύτερη δολοφονία αριστερού πολιτικού του αντιπάλου, του Μοχάμεντ Μπράχμι, τον περασμένο Ιούλιο και τις συγκρούσεις που ξέσπασαν. Αντί για τη μετωπική σύγκρουση, επέλεξε έναν «εθνικό διάλογο άνευ όρων για το ξεπέρασμα της κρίσης».
Λίγες μόλις εβδομάδες πριν, στην Αίγυπτο ο στρατός είχε ανατρέψει τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων του Μόρσι, μια εξέλιξη που έφερε εφιαλτικούς συνειρμούς και σοβαρούς τριγμούς στο Ενάχντα. Και ανάγκασε τον Γανούσι να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τόσο τα πιο συντηρητικά τμήματα του κόμματός του όσο και τους ριζοσπάστες εκτός αυτού, απαγορεύοντας έστω και καθυστερημένα τους σαλαφιστές του Ανσάρ αλ Σαρία.
Ελπίδες για το μέλλον
Εκτοτε η πορεία δεν ήταν ανέφελη ούτε η αντιπαράθεση ανώδυνη, αλλά το αποτέλεσμα αυτής της συναίνεσης, περιλαμβανομένου και του Συντάγματος, δεν μπορεί παρά να είναι ελπιδοφόρο. Ωστόσο, το μέλλον δεν θα εξαρτηθεί τόσο από το κείμενο του Συντάγματος, όσο σημαντικό κι αν είναι, αλλά από την ερμηνεία και εφαρμογή του.
Μετά την τελική έγκριση του Συντάγματος αναμένεται ο σχηματισμός υπηρεσιακής κυβέρνησης που θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στα τέλη της άνοιξης ή το αργότερο στις αρχές του φθινοπώρου. Πολλά θα κριθούν τότε, καθώς ο Γανούσι ελπίζει πως με τη διαλλακτική του στάση κέρδισε περισσότερους φίλους παρά εχθρούς και αυτό θα έχει απήχηση στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Εχοντας κατά νου τον στίχο του μεγάλου Τυνήσιου ποιητή και δημιουργού του εθνικού ύμνου της χώρας Αμπού Αλ Κάσεμ Εσέμπι «όποιος σπέρνει αγκάθια θερίζει πληγές», το πολιτικό σύστημα κατάφερε να αποφύγει νέες πληγές λειαίνοντας τα αγκάθια, δίχως ωστόσο να τα ξεριζώσει.
Οι απειλές δεν έχουν εκλείψει, επισημαίνει ο Ζιέντ Μχίρσι, συνιδρυτής του Tunisia Live, μιας ανεξάρτητης ειδησεογραφικής πύλης που γεννήθηκε μετά την εξέγερση του 2011: «Οι τζιχαντιστές παραμένουν στα φέουδά τους στα δυτικά της χώρας και εδώ και έναν χρόνο αντιστέκονται στις επιχειρήσεις του στρατού, οι σαλαφιστές του Ανσάρ αλ Σαρία είναι πια παράνομοι, όχι όμως και ανενεργοί, ενώ το πολιτικό σύστημα είναι άπειρο και ευάλωτο».
Επιπλέον, όπως υποστηρίζει στην «Ελ Παΐς» ο κοινωνιολόγος και ακαδημαϊκός Μούλντι Λάχμαρ, «υπάρχουν ξένες δυνάμεις που δεν θέλουν να στεριώσει η δημοκρατία στην Τυνησία, φοβούνται το δημοκρατικό ντόμινο στην περιοχή και επιχειρούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις με το χρήμα, δηλαδή οι Αραβες του Κόλπου».
Εξίσου -αν όχι περισσότερο- κρίσιμο είναι και το γεγονός ότι τρία χρόνια τώρα οι πολιτικοί εστίασαν σε πολλά πλην της αντιμετώπισης των κρίσιμων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, της ανισότητας και της φτώχειας, όλων αυτών που οδήγησαν τους Τυνήσιους στους δρόμους το 2011.
Τρία χρόνια μετά τον ξεσηκωμό που πυροδότησε το κύμα λαϊκών εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο, η Τυνησία με το νέο Σύνταγμα που μόλις ψηφίστηκε υπόσχεται την πολυχρωμία και πολυφωνία μιας «άνοιξης» που ακόμη θα περιμένει πολύ για να ανθήσει στην περιοχή. Η εκλεγμένη πριν από 27 μήνες Συντακτική Εθνοσυνέλευση ύστερα από πολεμικές διαμάχες υιοθέτησε τελικά ένα Σύνταγμα που για πολλούς αποτελεί το πλέον δημοκρατικό του αραβικού κόσμου.
Παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις που διατυπώνονται ένθεν κακείθεν του πολιτικού στερεώματος και με καθυστέρηση μεγαλύτερη του ενός χρόνου, η Εθνοσυνέλευση κατάφερε να διαψεύσει τους κακούς οιωνούς μιας προαναγγελθείσας αποσταθεροποίησης και να εγγυηθεί σημαντικές δημοκρατικές αρχές. Μπορεί να μην εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης με τον διορισμό των δικαστών από τον πρόεδρο ή να μην καταργεί τη θανατική ποινή, αλλά απορρίπτει τη σαρία ως βάση της νομοθεσίας του κοσμικού, όπως ορίζεται, κράτους, κατοχυρώνει την ελευθερία των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της συνείδησης και εγγυάται την ισότητα αντρών και γυναικών έναντι του νόμου.
Στην πραγματικότητα, οι αμφιταλαντεύσεις, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις που σφράγισαν τη Μάχη του Συντάγματος ανακλούν τις διεργασίες που απείλησαν την ίδια τη δημοκρατική μετάβαση της χώρας με τη ρήξη ισλαμιστών και κοσμικών. Αν η χώρα δεν ακολούθησε το χαώδες παράδειγμα της Αιγύπτου είναι γιατί οι ιδιαιτερότητες της ίδιας της Τυνησίας αλλά και οι εξελίξεις στην περιοχή λειτούργησαν καταλυτικά υπέρ της συναίνεσης.
Η Τυνησία έχει μια πιο ομοιογενή κοινωνία χωρίς βαθείς εθνοτικούς ή θρησκευτικούς διχασμούς, μια σημαντική μεσαία τάξη, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους γείτονές της και έναν ουδέτερο στρατό που δεν παίζει ρόλο στην πολιτική ή την οικονομία, όπως στην Αίγυπτο.
Συγχρόνως έχει μια δυναμική κοινωνία πολιτών, μαζικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που μαζί με τους διανοουμένους, τα ΜΜΕ και τα πανίσχυρα συνδικάτα δεν έπαψαν στιγμή να ελέγχουν το έργο της κυβέρνησης και να παρεμβαίνουν σε κρίσιμες στιγμές της μετάβασης, όπως έκανε η Γενική Ενωση Τυνήσιων Εργαζομένων κηρύσσοντας απεργία πέρσι τον Φεβρουάριο μετά τη δολοφονία του αριστερού βουλευτή Σόκρι Μπελαΐντ.
Πολλοί επισημαίνουν τον κρίσιμο ρόλο του μετριοπαθούς ισλαμιστή Ρασίντ Γανούσι, ηγέτη του Ενάχντα και μεγάλου νικητή των εκλογών του 2011 με 41,5%, που δέχθηκε να κάνει «οδυνηρές παραχωρήσεις», με πρώτη την παραίτηση της κυβέρνησής του και την αντικατάστασή της με ανεξάρτητων τεχνοκρατών, όπως απαιτούσε η αντιπολίτευση μετά τη δεύτερη δολοφονία αριστερού πολιτικού του αντιπάλου, του Μοχάμεντ Μπράχμι, τον περασμένο Ιούλιο και τις συγκρούσεις που ξέσπασαν. Αντί για τη μετωπική σύγκρουση, επέλεξε έναν «εθνικό διάλογο άνευ όρων για το ξεπέρασμα της κρίσης».
Λίγες μόλις εβδομάδες πριν, στην Αίγυπτο ο στρατός είχε ανατρέψει τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων του Μόρσι, μια εξέλιξη που έφερε εφιαλτικούς συνειρμούς και σοβαρούς τριγμούς στο Ενάχντα. Και ανάγκασε τον Γανούσι να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τόσο τα πιο συντηρητικά τμήματα του κόμματός του όσο και τους ριζοσπάστες εκτός αυτού, απαγορεύοντας έστω και καθυστερημένα τους σαλαφιστές του Ανσάρ αλ Σαρία.
Ελπίδες για το μέλλον
Εκτοτε η πορεία δεν ήταν ανέφελη ούτε η αντιπαράθεση ανώδυνη, αλλά το αποτέλεσμα αυτής της συναίνεσης, περιλαμβανομένου και του Συντάγματος, δεν μπορεί παρά να είναι ελπιδοφόρο. Ωστόσο, το μέλλον δεν θα εξαρτηθεί τόσο από το κείμενο του Συντάγματος, όσο σημαντικό κι αν είναι, αλλά από την ερμηνεία και εφαρμογή του.
Μετά την τελική έγκριση του Συντάγματος αναμένεται ο σχηματισμός υπηρεσιακής κυβέρνησης που θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στα τέλη της άνοιξης ή το αργότερο στις αρχές του φθινοπώρου. Πολλά θα κριθούν τότε, καθώς ο Γανούσι ελπίζει πως με τη διαλλακτική του στάση κέρδισε περισσότερους φίλους παρά εχθρούς και αυτό θα έχει απήχηση στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Εχοντας κατά νου τον στίχο του μεγάλου Τυνήσιου ποιητή και δημιουργού του εθνικού ύμνου της χώρας Αμπού Αλ Κάσεμ Εσέμπι «όποιος σπέρνει αγκάθια θερίζει πληγές», το πολιτικό σύστημα κατάφερε να αποφύγει νέες πληγές λειαίνοντας τα αγκάθια, δίχως ωστόσο να τα ξεριζώσει.
Οι απειλές δεν έχουν εκλείψει, επισημαίνει ο Ζιέντ Μχίρσι, συνιδρυτής του Tunisia Live, μιας ανεξάρτητης ειδησεογραφικής πύλης που γεννήθηκε μετά την εξέγερση του 2011: «Οι τζιχαντιστές παραμένουν στα φέουδά τους στα δυτικά της χώρας και εδώ και έναν χρόνο αντιστέκονται στις επιχειρήσεις του στρατού, οι σαλαφιστές του Ανσάρ αλ Σαρία είναι πια παράνομοι, όχι όμως και ανενεργοί, ενώ το πολιτικό σύστημα είναι άπειρο και ευάλωτο».
Επιπλέον, όπως υποστηρίζει στην «Ελ Παΐς» ο κοινωνιολόγος και ακαδημαϊκός Μούλντι Λάχμαρ, «υπάρχουν ξένες δυνάμεις που δεν θέλουν να στεριώσει η δημοκρατία στην Τυνησία, φοβούνται το δημοκρατικό ντόμινο στην περιοχή και επιχειρούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις με το χρήμα, δηλαδή οι Αραβες του Κόλπου».
Εξίσου -αν όχι περισσότερο- κρίσιμο είναι και το γεγονός ότι τρία χρόνια τώρα οι πολιτικοί εστίασαν σε πολλά πλην της αντιμετώπισης των κρίσιμων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, της ανισότητας και της φτώχειας, όλων αυτών που οδήγησαν τους Τυνήσιους στους δρόμους το 2011.
