Κατά την περίοδο αυτή αυξάνουν οι
δολοφονίες και οι διάφορες βιαιοπραγίες και καταστροφές των ελληνικών
πληθυσμών με το πρόσχημα ότι Ελληνες Οθωμανοί συνεργάστηκαν με τους
Βουλγάρους κατά την κατάληψη της Θράκης από τους τελευταίους. Ο
μητροπολίτης Ηρακλείας έγραφε για «...πρόγραμμα του οθωμανικού στρατού
εξοντώσεως παντός του Ελληνισμού... προβεβουλευμένο και διά τούτο εξίσου
εις όλα τα μέρη εφαρμοζόμενον». Στο τέλος του 1913 η χώρα εμφάνιζε στο
μεγαλύτερο τμήμα της όψη ερειπωμένης επαρχίας.
Ο ρόλος των Γερμανών
Τον Δεκέμβριο έφθασε στην Κωνσταντινούπολη γερμανική στρατιωτική αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Liman von Santers. Αυτός περιηγήθηκε την Ανατολική Θράκη και πρότεινε να αντικατασταθούν οι χριστιανικοί πληθυσμοί από μουσουλμανικούς.Οι διωγμοί αυτοί έγιναν αγριότεροι και πήραν ιδιαίτερη οξύτητα από τα μέσα Φεβρουαρίου του 1914 -όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακοίνωσαν ότι τα νησιά του Αιγαίου κατακυρώθηκαν στην Ελλάδα- έως τον Ιούνιο του 1914. Εγιναν αθρόοι διωγμοί και απελάσεις ελληνικών πληθυσμών των παραλίων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας στην Ελλάδα με την πρόφαση της πρόσκτησης των νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα. Η διεκδίκηση από τους Τούρκους των νησιών τούς έδωσε την καλύτερη δικαιολογία για τον αφελληνισμό της Ανατολικής Θράκης και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας.
Στις αρχές του 1914 εξηγούσαν τα σχέδιά τους τόσο πειστικά και τα εφάρμοζαν τόσο συστηματικά, που οι ιθύνοντες του εκεί Ελληνισμού ήταν σίγουροι ότι αυτά τα σχέδια θα είχαν ολοκληρωθεί ώς τον Ιούνιο. Εγραφε η «Εκκλησιαστική Αλήθεια», επίσημο έντυπο του Πατριαρχείου, στις αρχές Μαρτίου:
«... Εν δε τη Ανατολική Θράκη, ένθα ως εκ των καταστροφών του πολέμου δεν υπελείφθη εμπορική ζωή, ο εξοντωτικός αγών διεξάγεται μετά τινος συντομωτέρας ενεργείας, διά της απλουστέρας μεθόδου της αμέσου διαρπαγής των περιουσιών των ομογενών, προσεπιδηλουμένου αυτοίς απεριφράστως ότι η μόνη αυτών σωτηρία έγκειται εν τη εγκαταλείψει του πατρίου εδάφους. Μουσουλμάνοι πρόσφυγες εγκαθίστανται εν τοις ελληνορθοδόξοις χωρίοις, εκδιώκουσι τους κατοίκους αυτών των οικιών και των αγρών αυτών, οικειοποιούνται αυτά και διαρπάζουσι τας περιουσίας αυτών και απογυμνούσι διά παντός τρόπου τους ομογενείς...».
Στο τέλος Μαΐου θορυβημένη η ελληνική κυβέρνηση επέδωσε ρηματική διακοίνωση στην οθωμανική και ετοιμαζόταν για πόλεμο. Ομως οι Μεγάλες Δυνάμεις πίεσαν την Ελλάδα και την υποχρέωσαν να διαπραγματευθεί εθελοντική ανταλλαγή των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας με τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Οι διαπραγματεύσεις δεν ευοδώθηκαν, οι συζητήσεις όμως αυτές αποτέλεσαν τη βάση των συμφωνιών της Συνθήκης Ανταλλαγής του 1923 και έδωσαν την πολιτική κάλυψη στους Νεοτούρκους να ολοκληρώσουν με διάφορες προφάσεις τον αφανισμό του Ελληνισμού στην επικράτειά τους.
Με την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο συντελέστηκε η καταστροφή των χριστιανικών πληθυσμών με μαζικές σφαγές, λεηλασίες, πυρπολήσεις χωριών και εξόντωση διά της αποστολής στο εσωτερικό της Ανατολής εκατοντάδων χιλιάδων χριστιανών. Οι εκτοπίσεις στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας εφαρμόστηκαν σε όλα τα μέρη με τον ίδιο απαράλλακτο τρόπο μέχρι και τις πιο μικρές λεπτομέρειες, προδίδοντας έτσι την ύπαρξη γενικών και ταυτόσημων οδηγιών. Εξορίστηκαν περίπου 88.485 στην περιφέρεια του Βαλουκεσέρ και διασπάρθηκαν σε 72 χωριά κατά μικρές ομάδες. Στην περιοχή έμειναν 60.000-70.000 ψυχές και πάντως κανείς δεν έμεινε στην εστία του.
Μετά το 1915 δεν έγιναν άλλοι εκτοπισμοί στην περιοχή, όμως το ελληνικό στοιχείο δεν έπαψε να υποφέρει. Ηταν στο έλεος αρχών οι οποίες κύριο έργο είχαν τη βαθμιαία εξάντληση και οικονομική του καταστροφή, και δεν έκρυβαν καθόλου το σκοπό τους ούτε δίσταζαν για τα μέσα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν. Σύμφωνα με εκθέσεις, κατά το 1916 ολοκληρώθηκε ο αφανισμός του Ελληνισμού από μέρους τόσο των Τούρκων όσο και των Βουλγάρων....
Το τέλος του πολέμου θα βρει την Ελλάδα στο πλευρό των νικητών. Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου άρχισαν πρώτα να επιστρέφουν οι εκτοπισμένοι στα βάθη της Μικράς Ασίας με τη βοήθεια της Πατριαρχικής Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, η οποία συστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η επιστροφή των Ανατολικοθρακιωτών, που μετά το 1913 και το 1914 είχαν εγκατασταθεί στη Μακεδονία, με δυσκολία επιτράπηκε από την ελληνική κυβέρνηση και μάλιστα μετά την ολοκλήρωση των συνομιλιών για τη Συνθήκη των Σεβρών. Πάντως περίπου 82.874 από αυτούς επαναπατρίστηκαν. Από τους εκτοπισμένους δεν επέστρεψαν, σύμφωνα πάντα με υπολογισμούς, παρά λιγότεροι από τους μισούς. Πόσοι ακριβώς χάθηκαν εκεί, δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Η επιστροφή τους ήταν επίσης δύσκολη. Οι τουρκικές αρχές συνέχιζαν να παρεμβάλλουν εμπόδια. Οταν έφταναν στα χωριά τους, δεν αντίκριζαν παρά σωρούς από πέτρες. Τα περισσότερα σπίτια είχαν ήδη γκρεμιστεί και σε όσα διασώθηκαν έμεναν μουσουλμάνοι, οι οποίοι είχαν καταστρέψει τους μουριώνες, τους συκεώνες, τα αμπέλια - το ίδιο έκανε και ο στρατός για τις δικές του ανάγκες.
Η ελληνική διοίκηση, που εγκαθιδρύθηκε μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, δαπάνησε πολλά για την επανεγκατάσταση των Ελλήνων. Στην ίδια γη επένδυσαν και όσοι Ελληνες επέστρεφαν από το εξωτερικό, όπου είχαν καταφύγει για να αποφύγουν τη στράτευση. Η Ανατολική Θράκη κάτω από την ελληνική διοίκηση άρχισε τη συστηματική της αναδιοργάνωση...
* Ιστορικός. Η μεταπτυχιακή εργασία της στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ αφορούσε τις διώξεις του 1913-1918 στην Ανατολική Θράκη. Το 2010 εκδόθηκε η μονογραφία της «Ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη (1913-1918)».
Ο ρόλος των Γερμανών
Τον Δεκέμβριο έφθασε στην Κωνσταντινούπολη γερμανική στρατιωτική αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Liman von Santers. Αυτός περιηγήθηκε την Ανατολική Θράκη και πρότεινε να αντικατασταθούν οι χριστιανικοί πληθυσμοί από μουσουλμανικούς.Οι διωγμοί αυτοί έγιναν αγριότεροι και πήραν ιδιαίτερη οξύτητα από τα μέσα Φεβρουαρίου του 1914 -όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακοίνωσαν ότι τα νησιά του Αιγαίου κατακυρώθηκαν στην Ελλάδα- έως τον Ιούνιο του 1914. Εγιναν αθρόοι διωγμοί και απελάσεις ελληνικών πληθυσμών των παραλίων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας στην Ελλάδα με την πρόφαση της πρόσκτησης των νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα. Η διεκδίκηση από τους Τούρκους των νησιών τούς έδωσε την καλύτερη δικαιολογία για τον αφελληνισμό της Ανατολικής Θράκης και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας.
Στις αρχές του 1914 εξηγούσαν τα σχέδιά τους τόσο πειστικά και τα εφάρμοζαν τόσο συστηματικά, που οι ιθύνοντες του εκεί Ελληνισμού ήταν σίγουροι ότι αυτά τα σχέδια θα είχαν ολοκληρωθεί ώς τον Ιούνιο. Εγραφε η «Εκκλησιαστική Αλήθεια», επίσημο έντυπο του Πατριαρχείου, στις αρχές Μαρτίου:
«... Εν δε τη Ανατολική Θράκη, ένθα ως εκ των καταστροφών του πολέμου δεν υπελείφθη εμπορική ζωή, ο εξοντωτικός αγών διεξάγεται μετά τινος συντομωτέρας ενεργείας, διά της απλουστέρας μεθόδου της αμέσου διαρπαγής των περιουσιών των ομογενών, προσεπιδηλουμένου αυτοίς απεριφράστως ότι η μόνη αυτών σωτηρία έγκειται εν τη εγκαταλείψει του πατρίου εδάφους. Μουσουλμάνοι πρόσφυγες εγκαθίστανται εν τοις ελληνορθοδόξοις χωρίοις, εκδιώκουσι τους κατοίκους αυτών των οικιών και των αγρών αυτών, οικειοποιούνται αυτά και διαρπάζουσι τας περιουσίας αυτών και απογυμνούσι διά παντός τρόπου τους ομογενείς...».
Στο τέλος Μαΐου θορυβημένη η ελληνική κυβέρνηση επέδωσε ρηματική διακοίνωση στην οθωμανική και ετοιμαζόταν για πόλεμο. Ομως οι Μεγάλες Δυνάμεις πίεσαν την Ελλάδα και την υποχρέωσαν να διαπραγματευθεί εθελοντική ανταλλαγή των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας με τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Οι διαπραγματεύσεις δεν ευοδώθηκαν, οι συζητήσεις όμως αυτές αποτέλεσαν τη βάση των συμφωνιών της Συνθήκης Ανταλλαγής του 1923 και έδωσαν την πολιτική κάλυψη στους Νεοτούρκους να ολοκληρώσουν με διάφορες προφάσεις τον αφανισμό του Ελληνισμού στην επικράτειά τους.
Με την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο συντελέστηκε η καταστροφή των χριστιανικών πληθυσμών με μαζικές σφαγές, λεηλασίες, πυρπολήσεις χωριών και εξόντωση διά της αποστολής στο εσωτερικό της Ανατολής εκατοντάδων χιλιάδων χριστιανών. Οι εκτοπίσεις στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας εφαρμόστηκαν σε όλα τα μέρη με τον ίδιο απαράλλακτο τρόπο μέχρι και τις πιο μικρές λεπτομέρειες, προδίδοντας έτσι την ύπαρξη γενικών και ταυτόσημων οδηγιών. Εξορίστηκαν περίπου 88.485 στην περιφέρεια του Βαλουκεσέρ και διασπάρθηκαν σε 72 χωριά κατά μικρές ομάδες. Στην περιοχή έμειναν 60.000-70.000 ψυχές και πάντως κανείς δεν έμεινε στην εστία του.
Μετά το 1915 δεν έγιναν άλλοι εκτοπισμοί στην περιοχή, όμως το ελληνικό στοιχείο δεν έπαψε να υποφέρει. Ηταν στο έλεος αρχών οι οποίες κύριο έργο είχαν τη βαθμιαία εξάντληση και οικονομική του καταστροφή, και δεν έκρυβαν καθόλου το σκοπό τους ούτε δίσταζαν για τα μέσα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν. Σύμφωνα με εκθέσεις, κατά το 1916 ολοκληρώθηκε ο αφανισμός του Ελληνισμού από μέρους τόσο των Τούρκων όσο και των Βουλγάρων....
Το τέλος του πολέμου θα βρει την Ελλάδα στο πλευρό των νικητών. Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου άρχισαν πρώτα να επιστρέφουν οι εκτοπισμένοι στα βάθη της Μικράς Ασίας με τη βοήθεια της Πατριαρχικής Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, η οποία συστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η επιστροφή των Ανατολικοθρακιωτών, που μετά το 1913 και το 1914 είχαν εγκατασταθεί στη Μακεδονία, με δυσκολία επιτράπηκε από την ελληνική κυβέρνηση και μάλιστα μετά την ολοκλήρωση των συνομιλιών για τη Συνθήκη των Σεβρών. Πάντως περίπου 82.874 από αυτούς επαναπατρίστηκαν. Από τους εκτοπισμένους δεν επέστρεψαν, σύμφωνα πάντα με υπολογισμούς, παρά λιγότεροι από τους μισούς. Πόσοι ακριβώς χάθηκαν εκεί, δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Η επιστροφή τους ήταν επίσης δύσκολη. Οι τουρκικές αρχές συνέχιζαν να παρεμβάλλουν εμπόδια. Οταν έφταναν στα χωριά τους, δεν αντίκριζαν παρά σωρούς από πέτρες. Τα περισσότερα σπίτια είχαν ήδη γκρεμιστεί και σε όσα διασώθηκαν έμεναν μουσουλμάνοι, οι οποίοι είχαν καταστρέψει τους μουριώνες, τους συκεώνες, τα αμπέλια - το ίδιο έκανε και ο στρατός για τις δικές του ανάγκες.
Η ελληνική διοίκηση, που εγκαθιδρύθηκε μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, δαπάνησε πολλά για την επανεγκατάσταση των Ελλήνων. Στην ίδια γη επένδυσαν και όσοι Ελληνες επέστρεφαν από το εξωτερικό, όπου είχαν καταφύγει για να αποφύγουν τη στράτευση. Η Ανατολική Θράκη κάτω από την ελληνική διοίκηση άρχισε τη συστηματική της αναδιοργάνωση...
* Ιστορικός. Η μεταπτυχιακή εργασία της στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ αφορούσε τις διώξεις του 1913-1918 στην Ανατολική Θράκη. Το 2010 εκδόθηκε η μονογραφία της «Ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη (1913-1918)».
