Του Βίκτωρα Νέτα
Ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης, τον οποίο οι νεοέλληνες -πλην ελαχίστων
εξαιρέσεων- δεν τον μελετούν, υπογράμμιζε με δικαιολογημένη έπαρση για
το έργο του: «Εγραψα την Ιστορία μου για να μείνει αιώνιο κτήμα των
ανθρώπων και όχι σαν έργο επίκαιρου διαγωνισμού για ένα πρόχειρο
ακροατήριο» και «θα είμαι ικανοποιημένος αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο
από όσους θέλουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και
εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της
ανθρώπινης φύσης θα είναι όμοια ή παραπλήσια».
Εχει αναγνωριστεί ότι η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι «κτήμα ες αιεί». Ο κορυφαίος πολιτικός της Αριστεράς Ηλίας Ηλιού, στο έξοχο δοκίμιό του «Το μήνυμα του Θουκυδίδη» («Κέδρος» 1980) γράφει: «Ο Θουκυδίδης διδάσκει με την Ιστορία του ότι, όσα γίνονται στην εποχή του, θα γίνονται και στο μέλλον εξαιτίας της ανθρώπινης φύσης». Και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που μετέφρασε και σχολίασε εξαντλητικά τον Θουκυδίδη, υπογράμμιζε συχνά ότι, «μελετώντας τον Θουκυδίδη αποκτάς διεισδυτικές απόψεις πάνω σε όλα τα σύγχρονα, τα σημερινά γεγονότα και ότι μπορούσε κανείς και στην ιστορία και στην φιλοσοφία του Θουκυδίδη να βρει το καθοδηγητικό αστέρι για κάθε σπουδαία πολιτική δραστηριότητα. Γιατί η ανθρώπινη φύση μένει αμετάβλητη».
Ηλαϊκή σοφία συμπύκνωσε σε ένα απόφθεγμα την παρατήρησή της για όσα συμβαίνουν και επαναλαμβάνονται: «Τι έχεις Γιάννη; -Τι είχα πάντα». Και όμως, ούτε και η λαϊκή σοφία πέτυχε να διδάξει, για να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια. Δεν πέτυχε, διότι υπάρχει τεράστιο έλλειμμα Παιδείας, γι’ αυτό και η ανθρώπινη φύση μένει αμετάβλητη.
Στην αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στην αθηναϊκή Δημοκρατία, η τάση για διαφθορά δεν είχε κατανικηθεί. Γι’ αυτό και ο Κλεισθένης νομοθέτησε δρακόντεια μέτρα για να προστατέψει το δημόσιο χρήμα και να αποκλείσει τη διαφθορά. Ο ανώτατος άρχοντας της Δημοκρατίας, που ονομαζόταν «επιστάτης των πρυτάνεων», εκλεγόταν με κλήρο για μία μόνο φορά και η θητεία του διαρκούσε μόνο ένα 24ωρο. Τα καθήκοντά του, όπως τα περιγράφει ο Αριστοτέλης στην «Αθηναίων Πολιτεία» ήταν: «Να κρατάει τα κλειδιά των ιερών κτιρίων, όπου υπάρχουν τα χρήματα και τα έγγραφα της πόλης, επίσης να κρατάει τη δημόσια σφραγίδα. Είναι υποχρεωμένος να μένει στην Θόλο μαζί με τρεις ακόμη πρυτάνεις που επιλέγει ο ίδιος».
Υπήρχε, λοιπόν, και στην αρχαία Ελλάδα διαφθορά. Τα όσα συμβαίνουν τα τωρινά χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα και με την τρόικα, συνέβαιναν και το 200 π.Χ. Τα περιγράφει εκπληκτικά ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημά του «Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ.», που έγραφε το 1928 και είναι σαν να έχει γραφεί σήμερα:
«Οτι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Αποικία / δεν μέν η ελάχιστη αμφιβολία, / και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός, / ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε καιρός / να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.»Ομως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία / είναι που κάμνουμε μια ιστορία / μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί / αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ / δεν τους χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι, / για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν, / κ’ ευθύς στο νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν, / με την απαίτηση να εκτελεσθούν άνεφ αναβολής. /»Εχουνε και μια κλίσι στες θυσίες / (…) Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε, / βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε· / πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
»Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία, / κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς, / απέλθουν, παίρνοντας και τη δικαία μισθοδοσία, / να δούμε τι απομένει πια, μετά / τόση δεινότητα χειρουργική».
Μερικά χρόνια νωρίτερα, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Γεώργιος Σουρής σατιρίζει τη διαφθορά της εποχής με στίχους επίκαιρους και για τα σημερινά:«Ποιος είδε κράτος λιγοστό / σ’ όλη τη γη μοναδικό / εκατό να εξοδεύει / και πενήντα να μαζεύει; / Να τρέφει όλους τους αργούς, / να ’χει επτά πρωθυπουργούς, / ταμείο δίχως χρήματα / και δόξης τόσα μνήματα;»Και για τον Ελληνα ο Σουρής γράφει: «Θέλει ακόμα – κι αυτό είναι ωραίο- / να παριστάνει τον Ευρωπαίο. / Στα δύο φορώντας τα πόδια που ’χει / στο ’να λουστρίνι, στ’ άλλο τσαρούχι». Δικαιώνονται για μια ακόμη φορά και στις μέρες μας ο Θουκυδίδης, ο Κων. Καβάφης, ο Γ. Σουρής.
Η ανθρώπινη φύση των Ελλήνων δεν αλλάζει. Είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε περισσότερη και ουσιαστική Παιδεία, προπαντός πολιτική Παιδεία, που λείπει και από τους σημερινούς πολιτικούς. Πόσοι, άραγε, έχουν μελετήσει τον Θουκυδίδη, όπως τον μελέτησαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ηλίας Ηλιού;
victornetas@gmail.com
Ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης, τον οποίο οι νεοέλληνες -πλην ελαχίστων
εξαιρέσεων- δεν τον μελετούν, υπογράμμιζε με δικαιολογημένη έπαρση για
το έργο του: «Εγραψα την Ιστορία μου για να μείνει αιώνιο κτήμα των
ανθρώπων και όχι σαν έργο επίκαιρου διαγωνισμού για ένα πρόχειρο
ακροατήριο» και «θα είμαι ικανοποιημένος αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο
από όσους θέλουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και
εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της
ανθρώπινης φύσης θα είναι όμοια ή παραπλήσια».Εχει αναγνωριστεί ότι η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι «κτήμα ες αιεί». Ο κορυφαίος πολιτικός της Αριστεράς Ηλίας Ηλιού, στο έξοχο δοκίμιό του «Το μήνυμα του Θουκυδίδη» («Κέδρος» 1980) γράφει: «Ο Θουκυδίδης διδάσκει με την Ιστορία του ότι, όσα γίνονται στην εποχή του, θα γίνονται και στο μέλλον εξαιτίας της ανθρώπινης φύσης». Και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που μετέφρασε και σχολίασε εξαντλητικά τον Θουκυδίδη, υπογράμμιζε συχνά ότι, «μελετώντας τον Θουκυδίδη αποκτάς διεισδυτικές απόψεις πάνω σε όλα τα σύγχρονα, τα σημερινά γεγονότα και ότι μπορούσε κανείς και στην ιστορία και στην φιλοσοφία του Θουκυδίδη να βρει το καθοδηγητικό αστέρι για κάθε σπουδαία πολιτική δραστηριότητα. Γιατί η ανθρώπινη φύση μένει αμετάβλητη».
Ηλαϊκή σοφία συμπύκνωσε σε ένα απόφθεγμα την παρατήρησή της για όσα συμβαίνουν και επαναλαμβάνονται: «Τι έχεις Γιάννη; -Τι είχα πάντα». Και όμως, ούτε και η λαϊκή σοφία πέτυχε να διδάξει, για να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια. Δεν πέτυχε, διότι υπάρχει τεράστιο έλλειμμα Παιδείας, γι’ αυτό και η ανθρώπινη φύση μένει αμετάβλητη.
Στην αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στην αθηναϊκή Δημοκρατία, η τάση για διαφθορά δεν είχε κατανικηθεί. Γι’ αυτό και ο Κλεισθένης νομοθέτησε δρακόντεια μέτρα για να προστατέψει το δημόσιο χρήμα και να αποκλείσει τη διαφθορά. Ο ανώτατος άρχοντας της Δημοκρατίας, που ονομαζόταν «επιστάτης των πρυτάνεων», εκλεγόταν με κλήρο για μία μόνο φορά και η θητεία του διαρκούσε μόνο ένα 24ωρο. Τα καθήκοντά του, όπως τα περιγράφει ο Αριστοτέλης στην «Αθηναίων Πολιτεία» ήταν: «Να κρατάει τα κλειδιά των ιερών κτιρίων, όπου υπάρχουν τα χρήματα και τα έγγραφα της πόλης, επίσης να κρατάει τη δημόσια σφραγίδα. Είναι υποχρεωμένος να μένει στην Θόλο μαζί με τρεις ακόμη πρυτάνεις που επιλέγει ο ίδιος».
Υπήρχε, λοιπόν, και στην αρχαία Ελλάδα διαφθορά. Τα όσα συμβαίνουν τα τωρινά χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα και με την τρόικα, συνέβαιναν και το 200 π.Χ. Τα περιγράφει εκπληκτικά ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημά του «Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ.», που έγραφε το 1928 και είναι σαν να έχει γραφεί σήμερα:
«Οτι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Αποικία / δεν μέν η ελάχιστη αμφιβολία, / και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός, / ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε καιρός / να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.»Ομως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία / είναι που κάμνουμε μια ιστορία / μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί / αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ / δεν τους χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι, / για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν, / κ’ ευθύς στο νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν, / με την απαίτηση να εκτελεσθούν άνεφ αναβολής. /»Εχουνε και μια κλίσι στες θυσίες / (…) Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε, / βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε· / πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
»Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία, / κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς, / απέλθουν, παίρνοντας και τη δικαία μισθοδοσία, / να δούμε τι απομένει πια, μετά / τόση δεινότητα χειρουργική».
Μερικά χρόνια νωρίτερα, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Γεώργιος Σουρής σατιρίζει τη διαφθορά της εποχής με στίχους επίκαιρους και για τα σημερινά:«Ποιος είδε κράτος λιγοστό / σ’ όλη τη γη μοναδικό / εκατό να εξοδεύει / και πενήντα να μαζεύει; / Να τρέφει όλους τους αργούς, / να ’χει επτά πρωθυπουργούς, / ταμείο δίχως χρήματα / και δόξης τόσα μνήματα;»Και για τον Ελληνα ο Σουρής γράφει: «Θέλει ακόμα – κι αυτό είναι ωραίο- / να παριστάνει τον Ευρωπαίο. / Στα δύο φορώντας τα πόδια που ’χει / στο ’να λουστρίνι, στ’ άλλο τσαρούχι». Δικαιώνονται για μια ακόμη φορά και στις μέρες μας ο Θουκυδίδης, ο Κων. Καβάφης, ο Γ. Σουρής.
Η ανθρώπινη φύση των Ελλήνων δεν αλλάζει. Είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε περισσότερη και ουσιαστική Παιδεία, προπαντός πολιτική Παιδεία, που λείπει και από τους σημερινούς πολιτικούς. Πόσοι, άραγε, έχουν μελετήσει τον Θουκυδίδη, όπως τον μελέτησαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ηλίας Ηλιού;
victornetas@gmail.com
