Στις 27 Αυγούστου 1923 (με το παλιό
ημερολόγιο), στο δρόμο Ιωαννίνων-Αργυροκάστρου, μέσα στο ελληνικό
έδαφος και κοντά στην Κακαβιά, άγνωστοι σκότωσαν όλα τα μέλη της
ιταλικής επιτροπής που μαζί με την αλβανική και την ελληνική επιτροπή
χάραζαν τα ελληνοαλβανικά σύνορα, σε εφαρμογή των αποφάσεων της
Πρεσβευτικής Συνδιάσκεψης του Λονδίνου του 1921.
Την επιτροπή αποτελούσαν ο στρατηγός Ενρίκο Τελίνι, ο επίατρος
Σκόρτι, ο υπολοχαγός Μπονατίνι, ο διερμηνέας Αθαν. Κράβαρης και ο Ιταλός
οδηγός του αυτοκινήτου Φαρνέτι.
Η δολοφονία αποδείχτηκε αργότερα ότι ήταν σκηνοθετημένη, για να καλύψει τις επιθετικές πρωτοβουλίες του ιταλικού φασισμού, που είχαν σαν στόχο να δώσουν κύρος και αίγλη στο νεόκοπο φασιστικό καθεστώς του δικτάτορα Μουσολίνι στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας.
Ηθικός αυτουργός ο Μουσολίνι
Αργότερα κατηγορήθηκε από τον κόμη Σφόρτζα απ' ευθείας ο Μουσολίνι σαν ηθικός αυτουργός, ενώ στην ανακριτική επιτροπή είχε εμπλακεί και ο λήσταρχος Κώτσο Μέμο που είχε υποδείξει σαν ηθικούς αυτουργούς το διευθυντή της Αστυνομίας του Αργυροκάστρου, τον ανθυπασπιστή αδελφό του και τον Αλβανό λοχαγό Δημήτρη Μπέλια.
Η ελληνική κυβέρνηση μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός διαβεβαίωσε τον Ιταλό πρεσβευτή ότι θα γίνονταν όλες οι δυνατές ενέργειες για την ανακάλυψη των δραστών. Η διαβεβαίωση όμως αυτή δεν κρίθηκε ικανοποιητική από τον Μουσολίνι, ο οποίος ζήτησε από την κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά τελεσιγραφικά ικανοποίηση, με όρους απαράδεκτους, που απορρίφθηκαν αμέσως γιατί έθιγαν τα κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού κράτους.
Ο βομβαρδισμός
Το μεσημέρι της 31ης Αυγούστου 1923 ισχυρή μοίρα του ιταλικού στόλου αγκυροβόλησε ανάμεσα στο λιμάνι της πόλης και της νησίδας Βίδο η οποία βρίσκεται απέναντι από το λιμάνι του νησιού, ενώ υδροπλάνα παραβίαζαν τον εναέριο χώρο της ουδέτερης (από την εποχή της Ενωσης) Κέρκυρας.
Το μεσημέρι ο αρχιεπιστολέας της μοίρας αποβιβάστηκε στο λιμάνι και επέδωσε στο νομάρχη Ευριπαίο έγγραφο του αντιναύαρχου Σολάρι με το οποίο γνωστοποιούταν η απόφαση του Μουσολίνι να καταλάβει το νησί είτε ειρηνικά είτε διά της βίας (η φρουρά του νησιού περιλάμβανε μόλις 100 στρατιώτες). Οι Ιταλοί επέβαλαν ταπεινωτικούς όρους για την παράδοση του νησιού και ο νομάρχης Ευριπαίος αποφάσισε να μην προβάλει μεν αντίσταση (που εκ των πραγμάτων ήταν αδύνατη), αλλά και να μην παραδώσει με πρωτόκολλα.Καθώς όμως οι Ιταλοί δεν πήραν άμεση απάντηση, άρχισαν να βομβαρδίζουν στις 5 το απόγευμα τα δύο φρούρια και τις παρυφές της πόλης. Στα φρούρια έμεναν Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι μέτρησαν και τους περισσότερους από τους 15 νεκρούς και τους 35 τραυματίες του βομβαρδισμού. Στη συνέχεια αποβιβάστηκαν αγήματα από τα πλοία, τα οποία κατέλαβαν την ανοχύρωτη πόλη και τα άδεια πια φρούρια.Προς στιγμήν απειλήθηκε γενική σύρραξη, καθώς ο Πλαστήρας έδωσε τηλεγραφική εντολή για αντίσταση κατά των Ιταλών. Ο κίνδυνος αποφεύχθηκε χάρη στη παρέμβαση των Γονατά και Αλεξανδρή.
Καθημερινότητα και κατοχή
Ο Ευστάθιος Αγάθος στο βιβλίο του «Οι Ιταλοί εν Κερκύρα» μας δίνει μια γλαφυρή εικόνα της τότε κερκυραϊκής καθημερινότητας: «Ευθύς άμα τη καταλήψει της Νήσου τα καταστήματα έκλεισαν και όταν ηναγκάσθησαν συνεπεία αυστηρών διαταγών να ανοίξωσι και συνεχίσωσι τας εργασίας των οι καταστηματάρχαι ηρνούντο πολλάκις να πωλήσωσιν είδη εις Ιταλούς αγοραστάς. Από της πρώτης εσπέρας αι μουσικαί της πόλεως έπαυσαν κατά την συνήθειάν των εναλλάξ παιανίζουσαι επί της πλατείας, ως πρότερον. Καθ' όλον το διάστημα της κατοχής ουδείς γάμος εν τη πόλει εγένετο. Ο Ιταλικός θίασος Σαρνέλλα, όστις έπαιζε προ της καταλήψεως της Νήσου εις το θερινόν θέατρον, ηναγκάσθη, μποϋκοταρισθείς, να αναχωρήση εκ Κερκύρας, διότι αι εισπράξεις αυτού εσταμάτησαν αποτόμως. Ουδείς Κερκυραίος από της εσπέρας της καταλήψεως της Νήσου μέχρι της 13ης Σεπτεμβρίου, καθ' ην έπαυσαν αι παραστάσεις, εθεάθη εις αυτό...». Και λίγο παρακάτω:
«Οταν μετά δύο από της καταλήψεως ημέρας ενεφανίσθη εν τη πλατεία "Σπιανάδα" η Ιταλική μουσική όπως παιανίση, οι καθήμενοι και οι περιπατούντες εν τη πλατεία Κερκυραίοι διέρρευσαν, διά των εγκαρσίων προς την πλατείαν οδών, εις την αγοράν μετά μεγάλης ευγενούς επιδείξεως, αφήσαντες πενιχρόν ακροατήριον εξ Ιταλών ναυτών και ακροατών να απολαύση το ωραίον τεμάχιον του "Πιάβε"».
Την επόμενη μέρα του βομβαρδισμού, η Ελλάδα έφερε το θέμα στην Κοινωνία των Εθνών, η οποία όμως εξ αιτίας των παρεμβάσεων των Μεγάλων Δυνάμεων αδράνησε. Το ζήτημα πέρασε και πάλι στον έλεγχο της Πρεσβευτικής Διάσκεψης η οποία είχε συσταθεί μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών από Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ, Ιταλία, Ιαπωνία, για να τηρηθούν οι όροι της συνθήκης (στην πραγματικότητα είχε εξελιχθεί σε όργανο πιέσεων και εξισορρόπησης των συμφερόντων των δυνάμεων-μελών της). Η απόφασή της ήταν σε βάρος της Ελλάδας και ουσιαστικά έκανε δεκτό το ιταλικό τελεσίγραφο.
Καταδίκη για «ολιγωρία»
Το πόρισμα της Ανακριτικής Επιτροπής, για λόγους πολιτικής ισορροπίας και πιέσεων των Μεγάλων Δυνάμεων, αποπροσανατόλισε το ζήτημα των ευθυνών και κατηγόρησε την ελληνική κυβέρνηση για «ολιγωρία» στο ανακριτικό έργο, την καταδίκασε δε σε αποζημίωση 50 εκατομμυρίων λιρετών, σαν εγγύηση για την περίπτωση που το Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης θα αποφάσιζε οριστικά αποζημιώσεις για τα θύματα.
Ο τριπλός συμβιβασμός
Την απόφαση της Πρεσβευτικής Διάσκεψης, που ήταν ανοιχτός συμβιβασμός ανάμεσα στην Αγγλία, τη Γαλλία και την Ιταλία, αναγκάστηκε να τη δεχτεί και η Ελλάδα, προκειμένου να εκκενωθεί η Κέρκυρα από τους Ιταλούς. Πράγματι, στις 27 Σεπτέμβρη τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής εγκατέλειψαν την Κέρκυρα. Είχε προηγηθεί η εκτέλεση των όρων της απόφασης της Πρεσβευτικής, που ήταν στην πραγματικότητα οι θέσεις και απαιτήσεις της ιταλικής κυβέρνησης, δηλαδή:
* Εκφραση συλλυπητηρίων από το διοικητή του Σώματος Στρατού Αθηνών στους πρεσβευτές Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας για τη δολοφονία του στρατηγού Τελίνι και της ακολουθίας του.
* Πραγματοποίηση μνημόσυνου στην καθολική εκκλησία της Αθήνας, παρουσία του υπουργικού συμβουλίου.
* Χαιρετισμός με 21 κανονιοβολισμούς της ιταλικής μοίρας η οποία συνοδεύοταν από αγγλικά και γαλλικά πολεμικά που κατέπλευσαν στο Φάληρο.
* Απόδοση τιμών από ελληνικό λόχο στις σωρούς των δολοφονηθέντων Ιταλών που μεταφέρθηκαν από την Πρέβεζα στην Ιταλία.
* Καταβολή στην κυβέρνηση του Μουσολίνι της επιδικασθείσης προσωρινής αποζημίωσης-εγγύησης των 50 εκατομυρίων λιρετών.
Οι πραγματικοί δολοφόνοι του στρατηγού Τελίνι δεν βρέθηκαν ποτέ, τουλάχιστον δικαστικά. Επίσης ποτέ δεν έγιναν γνωστά στην ελληνική κυβέρνηση τα αποτελέσματα στα οποία κατάληξε η Διασυμμαχική Ανακριτική Επιτροπή που είχε καταρτίσει η Πρεσβευτική, καθώς επίσης και οι δύο εκθέσεις που υπέβαλε η τελευταία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
* Αγάθος Ευστάθιος, «Οι Ιταλοί εν Κερκύρα», Κέρκυρα (1925;)
* Βλάχος Αγγελος, «Η ελληνική εξωτερική πολιτική 1923-1940», στην Ιστορία των Ελλήνων, τ. 12, Δομή, Αθήνα χ.χ.
* Γάτος Γιώργος, «Κέρκυρας ζήτημα», στη Μ.Σ.Ε., τ. 16, Ακάδημος, Αθήνα 1980.
* Μπότσης Μιλτιάδης, «Γεωπολιτική Αδριατικής-Ιονίου: Η περίπτωση της Κέρκυρας», Παπαζήσης, Αθήνα 2005.
* Νίκογλου Σ.Φ., «Κερκύρας ζήτημα», στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 14, Πυρσός, Αθήνα, 1930.
* Παπαφλωράτος Ιωάννης, «Η ελληνοϊταλική κρίση του 1923. Το επεισόδιο Tellini/Κέρκυρας», Σάκκουλας, 2009.
* Φλιτούρης Λάμπρος, «Popolo Albanese. Η ιταλική διπλωματία και η χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων, Ισνάφι», Ιωάννινα, 2006.
*Διδάκτωρ Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Παν/μίου, μαθηματικός, http://bibliokerkyra.blogspot.gr/
