του Μάριου Ευρυβιάδη*Με τον παραπάνω τίτλο είχα γράψει και παλαιότερα μια στήλη (Φιλελεύθερος 10/2/12). Και επανέρχομαι με τόν ίδιο με αφορμή τήν τελετουργική επέτειο της κυπριακής ανεξαρτησίας τής 1ης Ωκτωβρίου. Η πραγματική επέτειος, όπως είναι γνωστό, είναι η 16η Αυγούστου 1960. Αλλά λόγω καλοκαιριού αποφασίσθηκε να εορτάζεται την 1η Οκτωβρίου.
Το έτος 1648 αποτελεί σημαδιακό ορόσημο του σύγχρονου κόσμου όπως τον ζούμε και τον γνωρίζουμε στις μέρες μας. Τότε και μετά από τριετείς διεθνείς συνεδριακές διαπραγματεύσεις (και κοσμικούς χορούς), και μετά απο ένα τριακονταετή πόλεμο επικών διαστάσεων (2 εκατομμύρια νεκροί, 30% του πληθυσμού της Κεντρικής Ευρώπης) με επίκεντρο τη σημερινή Γερμανία (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) συνομολογήθηκαν μια σειρά από συνθήκες (Συνθήκες Osnabruk και Munster) που έχουν μείνει στην ιστορία ως η Ειρήνη της Βεστφαλίας (Westphalia) από την ομώνυμη περιοχή της σημερινής Γερμανίας.
Με τήν Ειρήνη της Βεστφαλίας άνοιξε μια κερκόπορτα από τον παλιό κόσμο στον καινούργιο. Αφέθηκαν πίσω ο φεουδαρχισμός, η χριστιανική οικουμενικότητα (και μαζί ο σκοταδισμός και το αλάθητο) της Καθολικής Εκκλησίας και μπήκαμε στο βεστφαλιακό κρατοκεντρικό σύστημα, όπου τα κράτη είναι η αρχή και το τέλος του συστήματος. Τά κράτη αποτελούν αφεξής την πηγή της διεθνούς νομιμότητας . Τα κράτη δημιουργούν κανόνες συμπεριφοράς και δικαίου στη βάση τών αρχών της συναίνεσης και τής αμοιβαιότητας. Καί τό Διεθνές Σύστημα καθώς επίσης και η λεγόμενη Διεθνής Κοινότητα (INTCOM) νομιμοποιούνται από αυτά. Δεν συμβαίνει δηλαδή το αντίθετο όπως προφανώς πιστεύουν δικοί μας πολιτικοί ταγοί. Διότι αλλιώς δεν εξηγείται να έχουν αφήσει σε εκπροσώπους της INTCOM την τύχη του κυπριακού κράτους και συνεπώς και την ασφάλεια των πολιτών.
Το Βεστφαλιακό κράτος, απολυταρχικό στην αρχή και κατόπιν εθνικο-λαϊκό και δημοκρατικό (μέσω του θεσμού της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας) διατήρησε τα δομικά αφετηριακά του γνωρίσματα. Έχει πολιτικά προσδιορισμένη εδαφική κυριαρχία μέσα στη οποία ασκεί εξουσία. Είναι διακρατικά ισότιμο με τα άλλα κράτη του συστήματος και δεν ανέχεται καμία υπερκρατική αρχή παρά μόνο τους συναινετικούς κανόνες και οργανισμούς και το το εθιμικό και θεσμικό Διεθνές Δικαίο, που σμιλεύθηκαν μέσα από τις πρακτικές λειτουργίες του συστήματος ισορροπίας δυνάμεων (balance of power). Εκ της φύσεώς του το Βεστφαλικό κράτος λειτουργεί αντι-ηγεμονικά και βρίσκεται σε μια συνεχή αντιθεωρητική εγρήγορση. Το Βεστφαλιακό κράτος δηλαδή (και το σύστημά του), είναι πολέμιο κάθε μορφής ηγεμονισμού, τάσεων ηγεμονίας και κάθε αναθεωρητικής δύναμης. Κάθε φιλόδοξο ηγεμονικό κράτος γνωρίζει ότι θα δημιουργηθούν συσπειρώσεις εναντίον του εάν αποπειραθεί να καταστρατηγήσει τις αρχές της Βεστφαλίας. Και στο βεστφαλιακό σύστημα είχαμε πολέμους κάθε φορά που αναθεωρητικές δυνάμεις, πορωμένες από την ισχύ τη βουλιμία και τη ματαιοδοξία τών ηγεσιών τους, αποπειράθηκαν κάτι τέτοιο.
Τέλος, εξελίχθηκε ως ακρογωνιαίος λίθος του συστήματος η Βεστφαλιακή αρχή της μή ανάμειξης / επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών. Στήν Βεστφαλιακή της μορφή , η αρχή αυτή είχε αρχικά και όχι τυχαία, θρησκευτική έννοια. Επειδή ο τριακονταετής πόλεμος άρχισε με αφορμή θρησκευτικές έριδες που χρησιμοποιούντο για κύρηξη πολέμων, με τήν Ειρήνη του 1648 έγινε αποδεκτό ότι όποια ήταν η θρησκεία τού βασιλειά ή ηγεμόνα του κράτους ( καθολική, προτεστάντικη, ορθόδοξη) αυτή θα ήταν και η θρησκεία των υπηκόων του. Με τήν επικύρωση λοιπον της αρχής cujus regio, ejus religio, όποιος ασκούσε εξουσία καθόριζε και την θρησκεία μέσα στην επικράτειά του. Και κανείς άλλος βασιλιάς ή ηγεμόνας δέν μπορούσε πλέον να επικαλείται "δικαίωμα " επέμβασης στα εσωτερικά άλλου κράτους επειδή καταπατείτο, δήθεν, η αρχή στο δικαίωμα πίστης. Εδώ βρίσκονται οι καταβολές της έννοιας της μή ανάμειξης/επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών.
Εάν μελετήσουμε τη Χάρτα του ΟΗΕ, που αποτελεί μια Διεθνή Συνθήκη και είναι ταυτόχρονα η νομιμοποιητική βάση όλου του μεταπολεμικού διακρατικού συστήματος, θα βρούμε σε αυτό ενσωματωμένες όλες τις αφετηριακές αρχές του βεστφαλικού συστήματος με την αρχή της μή επέμβασης στα εσωτερικά των κρατών μελών να αποτελεί τον ακρογωνιαίο του λίθο . (Αθρο 2 παρ.7). Οπως ακριβώς και το 1648.
Η μεγάλη καινοτομία της Χάρτας του ΟΗΕ, και αντίθετα με την Βεστφαλία, είναι ότι προγράφει τον πόλεμο και την απειλή χρήσης βίας στην επίλυση διακρατικών διαφορών και εναποθέτει τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Κανείς άλλος και σίγουρα κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν νομιμοποιούνται να παριστάνουν τους προστάστες ή εγγυητές των υπολοίπων και να εξασκούν πάνω τους την οποιαδήποτε δικαιοδοσία.
Aμέσα επίκαιρη εδώ είναι η δυναμική δημόσια παρέμβαση του Ρώσου Πρόεδρου Πούτιν σε άρθρο γνώμης στους New York Times ( 11/9/13). Με αφορμή τη Συριακή κρίση και τήν αυθαίρετη και νομικά έωλη απαίτηση των ΗΠΑ και και μιάς ανίερης διεθνούς συμμαχίας στήν οποία συμμετέχει και η τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάϊντα ( με όλους να χαριεντίζοναι οτι αποτελούν την Διεθνή Κοινότητα) για "ανθρωπιστική"δήθεν επέμβαση , γράφει, μεταξύ άλλων, ο Πούτιν :
From the outset, Russia has advocated peaceful dialogue enabling Syrians to develop a compromise plan for their own future. We are not protecting the Syrian government, but international law. We need to use the United Nations Security Council and believe that preserving law and order in today’s complex and turbulent world is one of the few ways to keep international relations from sliding into chaos. The law is still the law, and we must follow it whether we like it or not. Under current international law, force is permitted only in self-defense or by the decision of the Security Council. Anything else is unacceptable under the United Nations Charter and would constitute an act of aggression.
Ακριβώς αυτά λέει η Χάρτα του ΟΗΕ . Και ακριβώς αυτή η θεμελειώδης αρχή καταπατήθηκε το 1974 στη Κύπρο . Υπήρξε επιδρομική ενέργεια ( αct of aggression, ακριβώς οπως γράφει ο Πούτιν) της Νατοικής και μέλους του ΟΗΕ, Τουρκίας, κατά της Κύπρου, ενός άλλου μέλους. Και οι όποιοι ταγοί της Κύπρου , παλαιοί και νύν, χάνουν κάθε νομιμοποιήση όταν διαχειρίζονται την τύχη του κράτους και των πολιτών αγνοώντας στη πράξη το διεθνές δίκαιο, πού είναι παράγωγο του βεστφαλιακού συστήματος.
Το διαχρονικό μέλημα του βεστφαλιακού κράτους, από καταβολής του μέχρι σήμερα, είναι η παροχή ασφάλειας στους τότε υπηκόους του και σημερινούς πολίτες του. Ολα έπονται τής ασφάλειας.Υπό αυτό το πρίσμα το κράτος είναι θεσμός αξιοπρέπειας και ελευθερίας των πολιτών. Εάν οι κρατούντες αδυνατούν να προσφέρουν ασφάλεια έναντι επιβουλών, χάνουν τη νομιμοποίησή τους. Τότε τη διαχείριση του κράτους θα πρέπει να αναλάβουν άλλοι που μπορούν. Αλλιώς δεν νοείται και δεν υφίσταται κράτος.
Αυτό που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Κύπρο τις τελευταίες δεκαετίες ειναι πραγματικά πρωτοφανές. Η ασφάλεια του κράτους και κατ’ επέκταση των πολιτών αφήνεται στα χέρια του κάθε εντολοδόχου της INTCOM και όπως προδιαγράφεται θα αφεθεί στό τέλος σε τρίτες χώρες που θα λειτουργήσουν ως παραγωγοί, δήθεν, ασφάλειας στην Κύπρο, με πρώτο και κυρίαρχο μέλημά τους τις εξυπηρετήσεις των δικών τους διακρατικών συμφερόντων. Είναι πρωτοφανές αλλά ταυτόχρονα και κωμικοτραγικό διότι οι πολιτικοί ταγοί του τόπου και μαζί τους ένας εσμός από αυλικούς, αυλοκόλακες και διανοούμενους πού είναι πάντα διατεθειμένοι να εξυπηρετήσουν την κάθε εξουσία, ντόπια και ξένη, δεν φαίνεται να γνωρίζουν ή αγνοούν προκλητικά, τα στοιχειώδη που διδάσκονται στους πρωτοετείς αναφορικά με τη φύση του κράτους και τις δομές του βεστφαλιακού συστήματος, οπως αυτές μετεξελίχθηκαν με τη προσθήκη της Χάρτας του ΟΗΕ.
Φθάσαμε λοιπόν στο 2013 και στη 53 επέτειο της Κυπριακής Δημοκρατίας και ανεξαρτησίας. Μιλάμε για ένα λαό και ένα κράτος που μέσα σε δυό γενιές επιβίωσαν ενός αντιαποικιακού αγώνα, μιάς τουρκοενεργούμενης ανταρσίας, ενός αδελφκτόνου εμφύλιου, ενός προδοτικού πραξικοπήματος , μιάς τουρκικής αιματηρής και ληστρικής επιδρομής και μιάς σειράς κρατοκτόνων σχεδίων πού άρχισαν με αυτό του περιβόητου Ατσεσον το 1964 ( που μαζί με τον συνεργάτη του Μπώλ ήθελαν το Μακάριο νεκρό για να επιβάλουν τη διχοτόμηση και ο οποίος σε σεμινάριο στο Salem College Ν.C. στις 27/10/66 περηφανεύθηκε ότι αν είχε στη διάθεση του τον 6ο Στόλο θα την επέβαλλε σε ένα εικοσιτετράωρο ) και κλιμακώθηκαν τέσσερεις δεκαετίες μετά με το Ανάν.
Το ιστορικά παράδοξο αλλά και ταυτόχρονα ειρωνικό γεγονός είναι ότι το κυπριακό κράτος επιβίωσε παρά τις καλύτερες προσπάθειες των εχθρών του αλλά και ενός μεγάλου μέρους των ταγών του. Μέ δέ τίς τελευταίες δυό κυβερνήσεις οι προσπάθειες αυτές έχουν πάρει σουρρεαλιστικές διαστάσεις. Οι λεγόμενες διακοινοτικές συνομιλίες "κυπριακής" ή μή ιδιοκτησίας, έχουν πρό πολλού εκφυλισθεί και νομοτελειακά οδηγούν στη κατάλυση του κράτους . Αυτή θα επικυρωθεί μέσα απο "διεθνείς συνθήκες πού θα δεσμεύουν τη ενωμένη Κύπρο", κατά τον ΓΓ του ΟΗΕ. (Εκθεση του S/2012/149 12 Μαρτίου 2012). Η κυβέρνηση Χριστόφια δέν αξιώθηκε και την σκυτάλη παρέλαβε αυτή του Αναστασιάδη. Και έβαλε ήδη το πρώτο αυτογκόλ με την "πρωτοβουλία της", στη οποία συνήργησε και η Αθήνα, για την "εκ του σύνεγγυς" τετραμερή που είναι το πρώτο συγκεκριμένο βήμα για την εκ των εσω απονομιμοποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτοί πού δέν κατανόησαν την διαφορά ανάμεσα στό bail in και στο bail out στα οικονομικά των τραπεζών μέχρι που φούνταρε η οικονομία του τόπου, πάνε τώρα φιρί φιρί να αποτελιώσουν το κράτος με ερασιτεχνικούς χειρισμούς και πομπώδεις δηλώσεις.
Τό μέχρι τώρα ένστικτο επιβίωσης του κυπριακού λαού, πού είναι πλέον συνηδητοποιημένος ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ο θεσμός της ελευθερίας, αξιοπρέπειας αλλά και οικονομικής του ευημερίας εφόσον είναι ευνομούμενη, θα πρέπει να τόν κρατά σε εγρήγορση παρά τήν οικονομική του δυσπραγία. Κα ταυτόχρονα πρέπει να γνωρίζει οτι δέν μάχεται μόνος. Διαθέτει στη φαρέτρα του βεστφαλιακά εργαλεία, έχει διεθνή υπόσταση διαθέτει το διεθνές δίκαιο και τους συναφείς διεθνείς θεσμούς, διαθέτει δέ και υποστήριξη από κράτη πού η δική τους ιστορική διαδρομή τα καθιστά αλληλέγγυα .
Από το 1648 μέχρι σήμερα κανένα Βεστφαλιακό κράτος δεν αυτοκαταλύθηκε. Και μετά το 1945 ούτε και μέ τη χρήση βίας αυτό δέν είναι πλέον δυνατό, όπως διαπίστωσε η επιδρομική Αγκυρα και οι πάτρωνες της το 1974. Κράτη μετεξελλίσονται αλλά δεν αυτοκαταλύονται. Κατάλυση κράτους μόνο συναινετικά μπορεί να προκύψει. Αλλά εκείνοι οι ταγοί πού σήμερα πειραματίζονται με το ενδεχόμενο κατάλυσης του κυπριακού κράτους πρέπει να γνωρίζουν ότι η δική τους συναίνεση δεν θα είναι αρκετή . Οπως δέν ήταν και το 2004 όταν έγινε μιά ακριβώς τέτοια προσπάθεια. Και του χρόνου , λοιπόν . Για σατραπείες και σατράπηδες να πάν να γυρευθούν αλλού.
* Ο Μάριος Ευρυβιάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
